Document Type : Original Article
Authors
1 Ph.D. Student in Accounting, Department of Accounting, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran
2 Assistant Professor of Accounting,Department of Accounting, Isfahan (Khorasgan) Branch,Islamic Azad University, Isfahan, Iran
3 Instructor, Department of Accounting, Ahvaz Branch Islamic Azad University, Ahvaz, Iran
Abstract
Keywords
در طی دهه‌های گذشته، تدوین‌کنندگان استانداردهای حسابداری مدل گزارشگری مالی را بحث و بررسی کرده‌اند. سیاست‌گذاران حسابداری بعد از وقوع چندین ورشکستگی بر اهمیت کیفیت صورت‌های مالی برای افزایش کارایی و شفافیت در بازار سرمایه تأکید دارند. تداوم الزام به بهبود افشای شرکت‌ها، سودمندی صورت‌های مالی سنتی را در رفع‌کردن نیازهای اطلاعاتی سرمایه‌گذاران با چالش مواجه کرده است ]35[. برای کاهش این چالش، استفاده از افشای روایتی[1] همراه با صورت‌های مالی پیشنهاد شده است ]10[. به سبب اینکه صورت‌های مالی عمدتاً بیان‌کنندۀ آثار مالی رویدادهای گذشته بوده‌اند و معیارهای غیرمالی عملکرد یا چشم‌اندازها و برنامه‌های آتی شرکت‌ها را افشا نمی‌کنند، تمام اطلاعات مورد نیاز استفاده‌کنندگان را برای اتخاذ تصمیمات اقتصادی فراهم نمی‌آورند. این محدودیت‌ها سبب شده‌اند گزارش تفسیری مدیریت[2] به‌منزلۀ مکمل و متمم صورت‌های مالی افشا شود ]42[. گزارش تفسیری مدیریت، بخش کلیدی از افشاهای مالی برای ذی‌نفعان فراهم می‌کند و دیدگاههای مدیریت را دربارۀ عملکرد فعلی و آتی شرکت افشا می‌سازد ]41[.
تدوین‌کنندگان استانداردهای حسابداری در سراسر جهان ازجمله هیأت استانداردهای حسابداری مالی آمریکا و هیأت استانداردهای بین‌المللی حسابداری، شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار را به ارائۀ گزارش تفسیری مدیریت در گزارش‌های سالانه و سه‌ماهۀ خود با هدف کمک به سرمایه‌گذاران برای ارزیابی کیفیت سود شرکت و پیش‌بینی عملکرد آینده آن ازطریق «چشم‌اندازهای» مدیران ملزم می‌کنند ]31[. گزارش تفسیری مدیریت منحصربه‌فرد است؛ زیرا با وجود اینکه تدوین‌کنندگان استانداردهای حسابداری بخش‌های خاصی از اطلاعات را الزامی کرده‌اند، آنها به مدیران در رابطه با محتوای اطلاعات و شکل ارائۀ اطلاعات اختیار داده‌اند ]12[. گزارش تفسیری مدیریت، گزارش توصیفی است که صرف‌نظر از ارائۀ اعداد و ارقام، زمینه‌ای برای تفسیر وضعیت مالی، عملکرد مالی و جریان‌های نقدی واحد تجاری ایجاد می‌کند و این فرصت را برای مدیریت شرکت فراهم می‌آورد تا به تشریح اهداف و راهبردهای خود برای دستیابی به آن اهداف بپردازد. گزارش تفسیری مدیریت، شرحی روایت‌گونه از دیدگاه مدیران شرکت است. هدف ضوابط گزارش تفسیر مدیریت، بهبود سودمندی اطلاعات ارائه‌شده در گزارش تفسیری مدیریت واحد تجاری است و ارائۀ آن در رابطه و همراه با صورت‌های مالی تهیه‌شده طبق استانداردهای حسابداری برای استفاده‌کنندگان سودمند است و به تصمیم‌گیری بهتر استفاده‌کنندگان درباره تأمین منابع برای واحد تجاری منجر می‌شود]11[. در صورت کیفیت بالای گزارش تفسیری، مدیریت می‌تواند با فراهم‌کردن اطلاعات سودمند بر قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای تأثیر بگذارد. همچنین، هیأت‌های تدوین‌کننده استاندارد مثال‌های تشریحی و تفسیری را در رابطه با عملکرد جاری شرکت در راهنمای به‌کارگیری استانداردها فراهم کرده‌اند. بر اساس این، مدیران شرکت‌ها ملزم شده‌اند دلایل تغییر در فروش و بهای تمام‌شدۀ کالای فروخته‌شده را در گزارش تفسیری مدیریت ارائه دهند ]31[. اما هیأت‌های تدوین‌کنندۀ استاندارد دریافتند شرکت‌ها در عمل، اطلاعات صورت‌های مالی را بدون فراهم‌کردن دلایل درخصوص تغییرات و روندها ارائه می‌دهند و ازاین‌رو، انتظار می‌رود سطح ماهیت کسب‌وکار شرکت‌ها در گزارش تفسیری مدیریت از کیفیت پایینی برخوردار باشد ]39[.
گزارش تفسیری مدیریت، افشای مدیریتی منحصربه‌فرد است؛ زیرا سیاست‌گذاران و قانون‌گذاران حسابداری در افشای اطلاعات گزارش تفسیری مدیریت اجزای معینی از اطاعات را الزامی کرده و به مدیر اجازه داده‌اند تا محتوای اطلاعاتی و شکل ارائۀ گزارش تفسیری مدیریت را تعیین کند؛ ازاین‌رو، به دلیل ماهیت اجباری یا اختیاری گزارش تفسیری مدیریت، سیاست‌گذاران حسابداری به‌طور مداوم دربارۀ کیفیت گزارش تفسیری مدیریت و سودمندی آن ابراز نگرانی کرده‌اند و درنتیجه، پژوهش‌های بیشتر در این خصوص را خواستار شده‌اند ]25،31[. با توجه به اینکه سیاست‌گذاران حسابداری نگرانی‌های ویژه‌ای دربارۀ نداشتن درک کافی سرمایه‌گذاران از گزارش تفسیری مدیریت دارند، شواهد تجربی کمی وجود دارد درخصوص اینکه چرا و چگونه درک سطحی یا عمیق گزارش تفسیری مدیریت، بر قضاوت و تصمیمات سرمایه‌گذاران تأثیرگذار است. همچنین، در اواخر سال 1396 سازمان بورس و اوراق بهادار ایران ناشران پذیرفته‌شده در بورس و فرابورس را مکلف به افشای گزارش تفسیری مدیریت در مقاطع 3، 6 و 9 ماه و سالانه کرده است. بر اساس این، شرکت‌ها موظف شده‌اند گزارش تفسیری مدیریت را تهیه و حسابرسی کنند؛ ازاین‌رو، هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر سطح افشای ماهیت کسب‌وکار در گزارش تفسیری مدیریت و عملکرد مالی شرکت بر قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای است. نوآوری پژوهش حاضر در این است که با انجام این پژوهش، علاوه بر گسترش ادبیات حسابداری درخصوص کیفیت افشای اطلاعات حسابداری، واکنش سرمایه‌گذاران حرفه‌ای به منبع اطلاعاتی گزارش تفسیری مدیریت و سودمندی آن برای قضاوت را در بازار سرمایه ایران آشکار می‌کند. در ادامۀ مقاله، مبانی نظری و پژوهش‌های انجام‌شده در این حوزه ارائه می‌شوند؛ سپس فرضیه‌های پژوهش و روش آزمون آنها بیان می‌شود. درنهایت یافته‌های پژوهش، بحث و نتیجه‌گیری و پیشنهادهایی براساس نتایج به‌دست‌آمده ارائه می‌شوند.
مبانینظریوپیشینۀپژوهش
هیأت استانداردهای بین‌المللی حسابداری[3] در چارچوب مفهومی گزارشگری مالی بیان می‌دارد صورت‌های مالی به تنهایی نمی‌توانند اهداف گزارشگری مالی را برآورده سازند؛ ازاین‌رو، به‌منظور کاهش شکاف بین اهدافی که ازطریق صورت‌های مالی قابل دستیابی است، با اهداف گزارشگری مالی ضرورت دارد گزارش‌های مالی شامل اطلاعات بیشتری شوند ]42[. گزارش تفسیری مدیریت یک منبع اطلاعاتی برای افشای اطلاعات غیر مالی است. افشای اطلاعات غیر مالی را می‌توان از منظر دو تئوری ذی‌نفعان و مشروعیت بررسی کرد. از منظر تئوری ذی‌نفعان، افشای اطلاعات از قدرت ذی‌نفعان داخلی و خارجی شرکت تأثیر می‌گیرد. ذی‌نفعان مختلف بر اهداف و عملیات شرکت تأثیر می‌گذارند و شرکت در راستای پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی ذی‌نفعان به افشای اطلاعات در ابعاد و سطوح مختلف اقدام می‌کند. براساس تئوری ذی‌نفعان، افشای اطلاعات غیر مالی در قالب گزارش تفسیری مدیریت از قدرت و اهداف ذی‌نفعان تأثیر می‌گیرد و شرکت‌ها به‌منظور پاسخگویی به نیازهای مختلف ذی‌نفعان به افشای اطلاعات در گزارش تفسیری مدیریت اقدام می‌کنند. از منظر تئوری مشروعیت، شرکت‌ها پیوسته در تلاش‌اند این اطمینان را فراهم آورند که فعالیت‌های آنها در درون هنجارهای مشخصی انجام می‌گیرند و افشای اطلاعات رابطۀ بین ارائۀ اطلاعات شرکت و انتظارت جامعه را تبیین می‌کند. براساس تئوری مشروعیت، افشای داوطلبانه اطلاعات غیر مالی در قالب گزارش تفسیری مدیریت می‌تواند میزان انطباق شرکت را با هنجارهای جامعه، تبیین و انتظارات جامعه را برآورده کند]40[. گزارش تفسیری اطلاعات می‌تواند یک منبع اطلاعاتی به‌صورت افشای اختیاری یا اجباری در سطح کشورها باشد. گزارش تفسیری مدیریت می‌تواند دربرگیرندۀ اطلاعاتی دربارۀ عملکرد واحد تجاری باشد که این اطلاعات را نمی‌توان در صورت‌های مالی افشا کرد. به عبارت دیگر، گزارش تفسیری مدیریت می‌تواند شامل اطلاعات مالی الزام‌شدۀ سیاست‌گذاران حسابداری و اطلاعات غیر مالی اجباری‌نشده باشد. همچنین، گزارش تفسیری مدیریت این فرصت را برای مدیران فراهم می‌کند تا عملکرد واقعی و اهداف مدنظر را بررسی کنند و توضیح دهند چرا و چگونه نتایج آنها از انتظارات گذشته‌شان متفاوت شده است ]18[. گزارش تفسیری مدیریت بخش مهمی از گزارش سالیانه است و منبع اطلاعاتی مهم در افشای اطلاعات به بازار سرمایه و همچنین، مکمل صورت‌های مالی شرکت است. گزارش تفسیر مدیریت به استفاده‌کنندگان گزارش‌های مالی کمک می‌کند عملکرد سازمانی و اقدامات مدیریت آن را نسبت به استراتژی‌های اعلام‌شده و برنامه‌های توسعه‌ای ارزیابی کنند. گزارش تفسیری مدیریت، باید اطلاعات یکپارچه‌ای را در رابطه با صورت‌های مالی برای استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی فراهم آورد. این اطلاعات نه‌تنها دیدگاه مدیریت دربارۀ رویدادهای رخ‌داده شامل شرایط مثبت و منفی، دلایل و چرایی این رویدادها و پیامدهای آن را برای آیندۀ واحد تجاری تشریح می‌کند ]2[. ابعاد گزارش تفسیری مدیریت شامل (1) ماهیت کسب‌وکار، (2) اهداف مدیریت و راهبردهای مدیریت برای دستیابی به آن اهداف، (3) مهم‌ترین منابع، ریسک‌ها و روابط و (4) نتایج عملیات و چشم‌اندازها هستند ]2[. مدیریت باید توصیفی از ماهیت کسب و کار، با هدف کمک به استفاده کنندگان گزارش‌های مالی برای به دست آوردن درک درستی از واحد تجاری و محیط بیرونی که در آن فعالیت می‌کند، ارائه دهد. این اطلاعات، به عنوان نقطه آغازی برای ارزیابی و درک عملکرد، گزینه‌های راهبردی و چشم اندازهای واحد تجاری محسوب می‌شود. براساس ماهیت کسب‌وکار، گزارش تفسیری مدیریت ممکن است اطلاعاتی درخصوص صنعت یا صنایعی که واحد تجاری در آن فعالیت می‌کند، بازارهای اصلی واحد تجاری و وضعیت رقابتی واحد تجاری در آن بازارها، محصولات و خدمات اصلی و غیره را شامل شود ]2[.
گزارش تفسیری مدیریت به مدیران واحدهای تجاری این اختیار را داده است که علاوه بر افشای اجباری اجزای گزارش تفسیری مدیریت، سایر اطلاعات مکملِ فراهم‌کننده برای استفاده‌کنندگان محتوای اطلاعاتی را افشا کند ]12[؛ ازاین‌رو، سودمندی و کیفیت گزارش تفسیری مدیریت از دیدگاه سیاست‌گذاران حسابداری موضوع مهمی است ]31[. پژوهش‌های قبلی ازجمله باررون و همکاران ]8]، کلارکسون و همکاران ]17[، لی ]32[ و بروون و تاکر ]12[ کیفیت گزارش تفسیری مدیریت را بررسی کرده‌اند. نتایج پژوهش آنها نشان دادند کیفیت گزارش تفسیری مدیریت بر قیمت سهم تأثیر دارد. بارتون و مرکر ]9 [و کیانکی و کاپلن ]16[ در پژوهشی تجربی نشان دادند تفسیرهای اتکاپذیر مدیران دربارۀ عملکرد مالی منفی می‌تواند بر قضاوت سرمایه‌گذاران غیر حرفه‌ای و تحلیل‌گران مالی تأثیر بگذارد. همچنین، نتایج آنها نشان دادند تفسیرهای مدیریت برای عملکرد واحد تجاری می‌تواند بر قضاوت سرمایه‌گذارن غیر حرفه‌ای و تحلیل‌گران مالی دربارۀ پایداری سود شرکت تأثیر بگذارد.
در پژوهش‌های پیشین ازجمله باررون و همکاران ]8[، لی ]31[ و بروون و تاکر ]12[ به‌منظور سنجش کیفیت گزارش تفسیری مدیریت، از روش‌های جایگزینی مانند میزان انطباق گزارش تفسیری مدیریت منتشرشده با استاندارد گزارش تفسیری مدیریت، نمرۀ ارزیابی تحلیل‌گران مالی به گزارش تفسیری مدیریت و خوانایی گزارش تفسیری مدیریت استفاده شده است.
در گزارش تفسیری مدیریت، کیفیت افشای اطلاعات درخصوص ماهیت کسب‌وکار می‌تواند عملکرد مالی شرکت را تشریح کند. سیاست‌گذاران الزامی کرده‌اند که گزارش تفسیری مدیریت شامل مواردی شود که موجب درک عملکرد واحد تجاری شود و عوامل مؤثر بر آن را تشریح کند. این عوامل مؤثر شامل ارائۀ محصول جدید، تغییر در نرخ ارز، تغییر سیاست شرکت‌های هلدینگ، تغییر در هزینه‌ها و عملیات متوقف شده است؛ ازاین‌رو، در صورتی که در بخش ماهیت کسب‌وکار به گزارش تفسیری این عوامل اشاره شود، بخش ماهیت کسب‌وکار از کیفیت بالایی برخوردار می‌شود ]31[. پژوهش‌های صورت‌گرفته ازجمله پوزن ]39[ نشان دادند در عمل بیشتر شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس بدون بیان‌کردن دلایل تغییر در کسب‌وکار واحد تجاری به ارائۀ گزارش تفسیری مدیریت اقدام می‌کنند. در این شرایط بخش ماهیت کسب‌وکار گزارش تفسیری مدیریت شامل دیدگاههای تفسیری درخصوص عملکرد شرکت نیست؛ ازاین‌رو، کیفیت گزارش تفسیری مدیریت برای بخش ماهیت کسب‌وکار، پایین در نظر گرفته می‌شود.
مطابق با مدل‌های اقتصادی ارتباطات استراتژیک[4]، سرمایه‌گذاران گزارش تفسیری مدیریت با کیفیت پایین را نادیده می‌گیرند؛ زیرا تشریح عملکرد مدیران در گزارش تفسیری مدیریت، اطلاعات جدیدتری که بیشتر از صورت‌های مالی باشد را فراهم نمی‌کند ]19،20[؛ اما پژوهش‌های اخیر حسابداری نشان داده‌اند سرمایه‌گذاران در معرض سوگیری‌های شناختی و روانشناسی در پردازش اطلاعات قرار دارند ]19،20[. این سوگیری‌ها موجب می‌شود تصمیم‌گیری‌ها از پیش‌بینی‌های مدل‌های اقتصادی منحرف شوند. در صورت دانش و تجربۀ کم سرمایه‌گذاران، این سوگیری‌ها تشدید می‌شوند ]23[؛ بنابراین، این یافته‌ها نشان می‌دهند سرمایه‌گذاران ممکن است گزارش تفسیری مدیریت با کیفیت پایین را در شرایط فراهم‌نشدن اطلاعات جدید نادیده نگیرند]31[.
لی]31[ اعتقاد دارد گزارش تفسیری مدیریت با کیفیت بالا در مقایسه با گزارش تفسیری مدیریت با کیفیت پایین بر قضاوت سرمایه‌گذاران درخصوص پایداری سود تأثیر می‌گذارد؛ زیرا گزارش تفسیری مدیریت با کیفیت بالا می‌تواند اطلاعات مفصل‌تری را دربارۀ چگونگی تحقق ارقام سود افشا کند. هنگامی که مدیران اطلاعات مفصلی ارائه می‌کنند، سرمایه‌گذاران شفافیت اطلاعات سود را بالاتر در نظر می‌گیرند و این موضوع می‌تواند تأثیر با اهمیتی بر قضاوت سرمایه‌گذاران درخصوص پایداری و کیفیت سود داشته باشد ]37[. نتایج پژوهش‌های بارون و همکاران ]8[ و کلارسون و همکاران ]17[ حاکی از این است که گزارش تفسیری مدیریت با کیفیت بالا یا سودهای پیش‌بینی‌شدۀ تحلیل‌گران مالی ارتباط دارد. نتایج پژوهش لی ]31[ نشان دادند خوانایی گزارش تفسیری مدیریت با پایداری سود رابطه دارد. همچنین، نتایج پژوهش لی ]31[ نشان دادند به دلیل وجود سوگیری منفی[5] سرمایه‌گذاران، گزارش تفسیری مدیریت با کیفت پایین و بالا به‌صورت نامتقارن در شرایط سود غیر عادی مثبت یا منفی در نظر گرفته می‌شود. پژوهش‌های روانشناسی اشاره دارند که افراد به احتمال زیاد به اطلاعات منفی در مقایسه با اطلاعات مثبت توجه بیشتری می‌کنند ]21[. سیانسی و فالستتا ]15[ دریافتند افشای اطلاعات نامطلوب دربارۀ شرکت موجب می‌شود سرمایه‌گذاران گزارش تفسیری مدیریت را مربوط‌تر در نظر بگیرند؛ بنابراین، هنگامی که گزارش تفسیری مدیریت کیفیت پایینی دارد، احتمال بیشتری دارد که سرمایه‌گذاران به تکرار ارقام منفی سود نسبت به تکرار ارقام مثبت سود توجه بیشتری نشان دهند. به عبارت دیگر، در گزارش تفسیری مدیریت با کیفیت پایین، احتمال بیشتری وجود دارد که قضاوت سرمایه‌گذاران دربارۀ پایداری سود در شرایطی افزایش یابد که سود غیرعادی منفی نسبت به سود غیر عادی مثبت گزارش شده است ]31[.
لی [31] در پژوهشی کیفیت گزارش تفسیری مدیریت را با استفاده از بخش کسب‌وکار گزارش تفسیری مدیریت مورد ارزیابی قرار داد. در پژوهش او کیفیت گزارش کسب‌وکار در دو سطح قوی و ضعیف بررسی شد. به اعتقاد او، اگر واحد تجاری در بخش کسب‌وکار گزارش تفسیری مدیریت اطلاعاتی درخصوص عوامل اصلی مؤثر بر سود شرکت و خبرهایی مانند معرفی محصول جدید، بازار جدید، رقبای جدید، توقف عملیات، تغییر در نرخ ارز، تغییر در شرایط اقتصادی و بازار را افشا کند، بخش کسب‌وکار گزارش تفسیری مدیریت، کیفیت بالا در نظر گرفته می‌شود. لی و پارک ]30[ با تأکید بر این موضوع که افشای اطلاعات کیفی دربارۀ شرکت موجب بهبود محیط اطلاعاتی می‌شود، نشان دادند تخصص کمیتۀ حسابرسی موجب بهبود کیفیت گزارش تفسیری مدیریت می‌شود. نتایج پژوهش‌های کراوفورد و سوبل ]20[ و کراوفورد ]19[ حاکی از این است که اگر تفسیرهای مدیران دربارۀ عملکرد شرکت در گزارش تفسیری مدیریت نتواند اطلاعاتی فراتر از صورت‌های مالی برای سرمایه‌گذاران فراهم کند، سرمایه‌گذاران این گزارش تفسیری مدیریت را با کیفیت پایین در نظر می‌گیرند. همچنین، پژوهش‌های روانشناسی انجام‌شده در حوزۀ افشا و تکرار اطلاعات ازجمله آرکرز و همکاران ]5[ و کوچ و زرباک ]28[ نشان دادند تکرار اطلاعات بدون ایجاد تغییر در آنها می‌تواند اعتبار و صحیح‌بودن اطلاعات را در نزد افراد افزایش دهد. بر اساس این، نتایج پژوهش لی ]31[ حاکی از این است که با وجود پایین‌بودن کیفیت گزارش تفسیری مدیریت، انتظار می‌رود تکرار اطلاعات ارائه‌شده در صورت‌های مالی در گزارش تفسیری مدیریت بر قضاوت سرمایه‌گذاران دربارۀ پایداری سود شرکت تأثیر بگذارد؛ بنابراین، تکرار اطلاعات می‌تواند به افزایش اعتماد و باور سرمایه‌گذاران دربارۀ عملکرد مالی فعلی شرکت منجر شود. لی ]32[ نشان داد افشای تکرای اطلاعات مندرج در گزارش حسابرس در گزارش تفسیری مدیریت بیان‌کنندۀ تأکید مدیران شرکت بر اطلاعات خاصی از شرکت است؛ ازاین‌رو، افشای اطلاعات تکراری می‌تواند برای سرمایه‌گذاران مفید باشد. موسلی و همکاران ]38 [نشان دادند افشای اطلاعات آتی در گزارش تفسیری مدیریت موجب بهبود محیط اطلاعاتی می‌شود و اثرات کارانبودن اطلاعات را کاهش می‌دهد. هیرست و همکاران ]24[ و مارکلی و همکاران ]37[ به بررسی تأثیر افشای تفکیکی اجزای سود یا تجمعی سود بر قضاوت سرمایه‌گذاران درخصوص کیفیت و پایداری سود پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان دادند سرمایه‌گذاران و تحلیل‌گران مالی، هنگامی که اطلاعات سود را به‌صورت اجزای تفکیک شده دریافت می‌کنند، بهتر دربارۀ کیفیت و پایداری سود قضاوت می‌کنند. اگر مدیران تغییرات در سود را به عوامل خارجی ( داخلی) منطقی نسبت دهند، سرمایه‌گذاران در مقایسه با شرایطی که این دلایل افشا نمی‌شوند، ممکن است پایداری سود را کمتر (بیشتر) در نظر بگیرند ]29[. بوچکای و لوین ]6[ با استفاده از نمونه‌ای از کشور آمریکا برای دوره 1994 تا 2012 نشان دادند افشای اطاعات در گزارش تفسیری مدیریت بر پیش‌بینی سود آتی تأثیر دارد. همچنین، نتایج پژوهش آنها نشان دادند گزارش تفسیری مدیریت عموماً به بهبود محیط اطلاعاتی شرکت منجر می‌شود.
برون و همکاران ]13[ به بررسی محتوای ارزشی صورت‌های مالی و افشای گزارش تفسیری مدیریت شرکت پرداختند. این پژوهش در دوره 2003 تا 2016 در کشور آمریکا انجام شده است. نتایج پژوهش حاکی از این است که گزارش تفسیری مدیریت می‌تواند اطلاعات بیشتری را ارائه کند و ازاین‌رو، محتوای ارزشی بیشتری دارد.
کیم و لی ]27[ در پژوهشی به بررسی تأثیر کیفیت گزارش تفسیری مدیریت در محیط اطلاعاتی تحلیل‌گران در بازار سرمایۀ کره شمالی پرداختند. کیفیت افشای گزارش تفسیری مدیریت، با توجه به درجۀ انطباق با دستورالعمل این گزارش در سال 2010 تا 2014 در بورس کره اندازه‌گیری شد. نتایج نشان دادند افشای گزارش تفسیری مدیریت، تأثیر با اهمیتی بر قضاوت و پیش‌بینی‌های تحلیل‌گران و سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای دارد و پیامدهایی برای مدیران شرکت‌ها، سرمایه‌گذاران و تهیه‌کنندگان گزارش‌های مالی دارد. در این راستا، اگر مدیران با افشای اطلاعات گزارش تفسیری مدیریت، اطلاعات مفید و ارزشمندی دربارۀ عملکرد آتی و جریان نقدی شرکت برای سرمایه‌گذاران ارائه دهند، تقاضای بازار برای دریافت اطلاعات از تحلیل‌گران مالی کاهش می‌یابد.
لیندریناساری و همکاران ]34[ به بررسی واکنش سرمایه‌گذاران به افشای گزارش تفسیری مدیریت شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اندونزی در سال‌های 2011 تا 2013 پرداختند. نتایج پژوهش نشان دادند بازار سرمایۀ اندونزی به افشای گزارش تفسیری مدیریت، واکنش مثبت نشان می‌دهد.
لی ]31[ در مطالعه‌ای به بررسی تأثیر سطح درک گزارش تفسیری مدیریت و عملکرد مالی بر قضاوت سرمایه‌گذاران پرداخت. نمونۀ پژوهش شامل 87 دانشجوی مدیریت کسب‌وکار از دانشگاه‌های کشور آمریکا است. ابزار استفاده‌شده در این پژوهش، پرسشنامۀ مبتنی بر سناریو است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهند زمانی که گزارش تفسیری مدیریت دربارۀ عملکرد غیرمنتظره افزایشی (کاهشی) ارائه می‌شود، قضاوت سرمایه‌گذاران دربارۀ پایداری سود روند افزایشی (روند کاهشی) می‌یابد. همچنین، شهرت مدیران نسبت به زمان دریافت‌نکردن گزارش تفسیری مدیریت بیشتر کاهش می‌یابد. علاوه بر این، هنگامی که گزارش تفسیری مدیریت شامل مفاهیم خارجی معتبر باشد (کیفیت بالا)، در وضعیت عملکرد مالی کاهشی، قضاوت سرمایه‌گذاران دربارۀ پایداری سود روند کاهشی دارد.
کازریو و همکاران ]14[ در پژوهشی به بررسی تأثیر محتوای گزارش تفسیری مدیریت بر عملکرد آتی شرکت پرداختند و رفتار مدیران را در چگونگی واکنش به شرایط مالی شرکت، در زمان ارائۀ گزارش تفسیری مدیریت تحلیل کردند. این پژوهش روی نمونه‌ای از شرکت‌های مالی پذیرفته‌شده در بورس آمریکا بین سال‌های 1995 تا 2011 انجام شد. نتایج حاکی از این است که شرکت‌های در معرض خطر ورشکستگی بالا، از واژه‌های مثبت بیشتری نسبت به شرکت‌های در معرض خطر ورشکستگی متوسط و کم، استفاده می‌کنند. همچنین، یافته‌ها نشان دادند شرکت‌های با ریسک ورشکستگی متوسط و کم، استفادۀ مناسب‌تری از کلمات مثبت و منفی در گزارش تفسیری مدیریت دارند.
مایو و همکاران ]36[ در پژوهشی، دربارۀ تأثیر افشای اطلاعات در گزارش تفسیری مدیریت بر پیش‌بینی قابلیت شرکت برای ادامۀ کسب‌وکار بحث کردند. نتایج پژوهش آنها نشان دادند افشای اطلاعات در گزارش تفسیری مدیریت امکان پیش‌بینی ورشکستگی نسبی را به مدت سه سال قبل از ورشکستگی فراهم می‌کند و در صورتی که اطلاعات چشم‌انداز و عملکرد مدیریت در این گزارش ارائه شده باشند، کیفیت افشای گزارش تفسیری مدیریت در گزارش سالانه و درنتیجه، واکنش بازار به این اطلاعات افزایش می‌یابد.
سازمان بورس و اوراق بهادار در محیط ایران، الزام افشای گزارش تفسیری مدیریت را در اواخر سال 1396 برای شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس تهران و فرابورس ابلاغ کرد؛ ازاین‌رو پژوهشگران تا زمان انجام این پژوهش، پیامدهای افشای گزارش تفسیری مدیریت را بررسی نکرده‌اند.
فرضیه‌هایپژوهش
براساس مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش، فرضیه‌های پژوهش به شرح زیر بیان می‌شوند:
فرضیۀ اول: هنگامی که کیفیت افشای ماهیت کسب‌وکار شرکت بالا است، سرمایه‌گذاران حرفه‌ای تمایل بیشتری به سرمایه‌گذاری در شرکت دارند.
فرضیۀ دوم: هنگام تصمیم‌گیری دربارۀ سرمایه‌گذاری در شرکت با عملکرد مالی افزایشی، کیفیت بالای افشای ماهیت کسب‌وکار شرکت بر تمایل سرمایه‌گذاران حرفه‌ای به سرمایه‌گذاری در شرکت تأثیر دارد.
فرضیۀ سوم: هنگامی که کیفیت افشای ماهیت کسب‌وکار بالا است، سرمایه‌گذاران حرفه‌ای پایداری سود شرکت را بالاتر در نظر می‌گیرند.
فرضیۀ چهارم: هنگام تصمیم‌گیری دربارۀ پایداری سود شرکت با عملکرد مالی افزایشی، کیفیت بالای افشای ماهیت کسب‌وکار شرکت بر قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای دربارۀ پایداری سود تأثیر دارد.
روشپژوهش
پژوهش حاضر ازنظر هدفْ کاربردی، از لحاظ ماهیتْ تحلیلی از نوع آزمایشی و از لحاظ روش گردآوری داده‌ها، پیمایشی است. در این مطالعه یک طرح 2*2 بین موضوع‌های پژوهش استفاده شد که در آن کیفیت کسب‌وکار بخش گزارش تفسیری مدیریت شرکت (کیفیت بالای افشا در مقابل کیفیت پایین افشا) و عملکرد مالی جاری (عملکرد مالی افزایشی در مقابل عملکرد مالی کاهشی) بررسی شدند. به‌منظور آزمون فرضیه‌های پژوهش از تحلیل واریانس تک متغیره (آنوا) استفاده شد و تخمین‌های پژوهش با استفاده از نرم‌افزار اس پی اس نسخه 16 انجام شده است. در این پژوهش به‌منظور گردآوری داده‌ها و انجام آزمایش از پرسشنامۀ مبتنی بر سناریو استفاده شده است. پرسشنامه، استاندارد و برگرفته از پژوهش لی ]31[ است؛ امابه‌منظور اطمینان از روایی سناریو، قبل از توزیع نهایی پرسشنامه در بین نمونۀ پژوهش، استادان حسابداری، سناریوی تدوین‌شده را بررسی کردند و نظرهای آنها در سناریو اعمال شدند. همچنین، به‌منظور انطباق سناریوی استاندارد با شرایط محیطی ایران و به پیروی از پژوهش لی ]31[، گزارش‌های تفسیری مدیریت شرکت‌های موجود در صنعت داروسازی تجزیه‌وتحلیل شدند. سپس، براساس راهنمای به‌کارگیری ضوابط گزارش تفسیری مدیریت منتشرشده از سازمان بورس و اوراق بهادار، چک لیستی به‌منظور رعایت‌کردن الزام‌های گزارش تفسیری مدیریت تدوین شد. سپس با استفاده از چک لیست مدنظر، بخش کسب‌وکار گزارش تفسیری مدیریت شرکت‌های داروسازی بررسی شد و از بین آنها یک شرکت دارای بالاترین رعایت الزام‌های گزارش تفسیری مدیریت، با کیفیت بالا و یک شرکت دارای کمترین رعایت الزام‌های گزارش تفسیری مدیریت، با کیفیت پایین انتخاب شد. درنهایت سناریو براساس اطلاعات صورت‌های مالی 3 سال گذشتۀ شرکت فرضی و گزارش تفسیری مدیریت تدوین شد.
جامعۀ آماری این پژوهش تمامی تحلیل‌گران مالی فعال در بورس اوراق بهادار تهران است که سرمایه‌گذار حرفه‌ای انتخاب شده‌اند. منظور از تحلیل‌گران مالی فعال در بورس اوراق بهادار افرادی‌اند که با داشتن مدرک تحلیل‌گری بورس در شرکت‌های کارگزاری یا شرکت‌های سرمایه‌گذاری فعالیت می‌کنند و رشتۀ تحصلی آنها مرتبط با حسابداری، مدیریت و اقتصاد است. کوتنرو همکاران ]29[ برای تعیین حجم نمونۀ هر گروه از توان آزمون استفاده کردند. براساس این روش، در صورتی که سطح خطا 5 درصد، توان آزمون 90 درصد، تعداد 4 گروه و اثر اندازه در حدود یک باشد، تعداد حجم نمونۀ پژوهش در هر گروه برابر 30 مشارکت‌کننده است. به سبب اینکه این عدد بیان‌کنندۀ حداقل تعداد است، در این پژوهش تعداد 40 مشارکت‌کننده برای هر گروه در نظر گرفته شدند. از بین این تحلیل‌گران، نمونۀ آماری به روش دردسترس انتخاب شد. پرسشنامه‌ها به‌صورت حضوری در اختیار 160 تحلیل‌گر مالی قرار گرفت و تمامی پرسشنامه‌ها تکمیل و برگشت داده شد. به سبب اینکه از چهار نوع پرسشنامه استفاده شد، هر نوع پرسشنامه را 40 نفر تکمیل کرده‌اند. با توجه به این موضوع که در طرح‌های آزمایشی، گروههای مطالعه‌شده با به‌کارگیری روش تقسیم تصادفی تعیین می‌شود ]1[، در این پژوهش نیز افراد به‌صورت تقسیم تصادفی به گروهها منتسب شده‌اند.
پرسشنامۀ پژوهش شامل سه بخش است؛ در بخش نخست، گزارش تفسیری مدیریت برای مشارکت‌کنندگان توضیح داده شد و سپس الزام‌های مربوط به بخش ماهیت کسب‌وکار ارائه شدند. هدف از ارائۀ این بخش، معرفی گزارش تفسیری مدیریت است. در بخش دوم، سناریو پژوهش مطرح شده است. در این بخش از مشارکت‌کننده خواسته می‌شود نقش سرمایه‌گذار را داشته باشد که قصد دارد در شرکتی سرمایه‌گذاری کند که در صنایع داروسازی فعالیت می‌کند. در ادامه اطلاعات مختصری دربارۀ تاریخچۀ شرکت و موضوع فعالیت شرکت مطرح شد و اطلاعات مقایسه‌ای صورت سود و زیان سه دورۀ مالی شرکت فرضی در اختیار مشارکت‌کننده قرار گرفت. صورت سود و زیان مقایسه‌ای به گونه‌ای طراحی شده است که برای سال اول و دوم (دو سال قبل)، اطلاعات سود هر سهم از یکدیگر تفاوت زیادی ندارند؛ ولی در سال سوم (سال جاری)، سود پایه هر سهم روند افزایشی یا روند کاهشی می‌یابد. سپس، بخش ماهیت کسب‌وکار گزارش تفسیری مدیریت برای شرکت فرضی ارائه شد. اگر بخش ماهیت کسب‌وکار کیفیت بالایی داشته باشد، دلایل اصلی تغییر در سود هر سهم در آن تبیین می‌شود و اگر بخش ماهیت کسب‌وکار کیفیت ضعیفی داشته باشد، دلایل تغییر در سود هر سهم تشریح نمی‌شود. ازجمله دلایل ذکرشده برای افزایش فروش محصول‌های شرکت، بهینه‌سازی سبد محصول برای افزایش تولید محصولات با حاشیۀ سود بالاتر و حفظ و افزایش سهم بازار شرکت در صنعت داروسازی است. همچنین، دلایل ذکرشده برای کاهش فروش شرکت، تولید محصولات با حاشیه سود کمتر موجود در سبد محصول شرکت و کاهش سهم بازار شرکت در صنعت داروسازی است. این دلایل از گزارش تفسیری مدیریت شرکت‌های داروسازی اقتباس شده است. در ادامه از مشارکت‌کننده خواسته می‌شود تمایل خود را نسبت به سرمایه‌گذاری در شرکت و احتمال تداوم روند عملکرد مالی در سال آینده شرکت را بیان کند؛ ازاین‌رو، از سرمایه‌گذاران حرفه‌ای سؤال‌های مانند «چقدر احتمال می‌دهید در شرکت داروسازی سرمایه‌گذاری کنید؟» و «چقدر احتمال می‌دهید عملکرد مالی خوب سال مالی (یعنی افزایش سود هر سهم) شرکت تداوم داشته باشد؟» پرسیده می‌شوند. به‌منظور اطمینان از فهم مطالب توسط مشارکت‌کننده سؤال‌های کنترلی درخصوص سناریو مطرح شد. در بخش سوم، اطلاعات جمعیت‌شناختی مشارکت‌کننده پرسیده می‌شود.
از بین پرسشنامه‌های یادشده دو نوع پرسشنامه دارای عملکرد مالی افزایشی و کاهشی است و دو نوع دارای ماهیت کسب‌وکار با کیفیت افشای اطلاعات زیاد و کم است. بر اساس این، متغیرهای مستقل پژوهش عملکرد مالی و کیفیت ماهیت کسب‌وکار است و متغیر وابسته، قضاوت سرمایه‌گذار درخصوص احتمال سرمایه‌گذاری در شرکت فرضی و قضاوت سرمایه‌گذار دربارۀ پایداری سود در سال آینده است. متغیرهای وابسته شرکت در قالب سؤال، تدوین می‌شوند و پاسخ مشارکت‌کنندگان به سؤال مطرح‌شده در طیف لیکرت 7 نمره‌ای (که نمره 1 نشان‌دهندۀ عبارت "بعیدبودن سرمایه‌گذاری یا نبود پایداری سود" و نمره 7 بیان‌کنندۀ "بسیار محتمل بودن سرمایه‌گذاری یا پایداری سود" است) قرار می‌گیرد. متغیرهای مستقل براساس نوع سناریو به عدد صفر و یک تبدیل می‌شود. به صورتی که اگر کیفیت افشای ماهیت کسب‌وکار بالا باشد، به آن سناریو عدد یک و در غیر این صورت صفر اختصاص می‌یابد. دربارۀ متغیر مستقل عملکرد مالی جاری نیز اگر عملکرد مالی سال جاری نسبت به سال‌های قبل در سناریو افزایش یافته باشد، عدد یک و در غیر این صورت صفر تعلق می‌گیرد.
به‌منظور انجام پژوهش، بعد از آماده‌سازی سناریوهای مرتبط با پژوهش، از طرح آزمایش 2*2 به‌منظور توزیع سناریوها استفاده شد. به عبارت دیگر، براساس طرح آزمایش 2*2، مشارکت‌کنندگان در چهار گروه برای پاسخ‌دادن به سؤال‌های سناریو، گروه‌بندی و سپس سناریوهای تدوین‌شده بین مشارکت‌کنندگان توزیع شدند. بعد از تکمیل سناریوها، دادهای اولیه در محیط اکسل، وارد و سپس فرضیه‌های پژوهش با استفاده از نرم‌افزار اس پی اس نسخه 16 آزموده شدند.
یافته‌های پژوهش
یافته‌های توصیفی پژوهش
نتایج آمار توصیفی مشارکت‌کنندگان پژوهش به‌صورت خلاصه در نگاره (1) و (2) ارائه شده‌اند. آمار توصیفی از جنبه‌های جنسیت، سن، سابقۀ کاری و مدرک تحصیلی پاسخ‌دهندگان بررسی شد.
نگاره1- نتایج آمار توصیفی سن و جنسیت پاسخ‌دهندگان
|
سن پاسخ‌دهندگان |
|
جنسیت پاسخ‌دهندگان |
||||
|
|
تعداد |
درصد |
|
|
تعداد |
درصد |
|
کمتر از 30 سال |
72 |
45% |
|
مرد |
113 |
6/70% |
|
بین 30 تا 40 سال |
74 |
2/46% |
|
زن |
47 |
4/29% |
|
بالاتر از 40 سال |
14 |
8/8% |
|
|
|
|
|
جمع کل |
160 |
100% |
|
جمع کل |
160 |
100% |
|
منبع: یافته‌های پژوهش |
||||||
نتایج آمار توصیفی نشان می‌دهند بیشترین فراوانی سن در افراد بررسی‌شده مربوط به سن 30 تا 40 سال (2/46 درصد) و کمترین فراوانی به سن بیشتر از 40 سال (8/8 درصد) اختصاص دارد. همچنین نتایج جدول نشان می‌دهند درصد فراوانی مردان (6/70 درصد) و زنان (4/29 درصد) است. در ادامه نتایج آمار توصیفی سابقۀ کاری و مدرک تحصیلی پاسخ‌دهندگان مشاهده می‌شوند.
نگاره 2- نتایج آمار توصیفی سابقۀ کاری و مدرک تحصیلی پاسخ‌دهندگان
|
سابقۀ کاری پاسخ‌دهندگان |
|
مدرک تحصیلی پاسخ‌دهندگان |
||||
|
|
تعداد |
درصد |
|
|
تعداد |
درصد |
|
کمتر از 5 سال |
87 |
4/54% |
|
کارشناسی |
90 |
3/56% |
|
بین 10-5 سال |
54 |
7/33% |
|
کارشناسی ارشد |
69 |
1/43% |
|
بالاتر از 10 سال |
19 |
9/11% |
|
دکتری |
1 |
6/.% |
|
جمع کل |
160 |
100% |
|
جمع کل |
160 |
100% |
|
منبع: یافته‌های پژوهش |
||||||
نتایج آمار توصیفی نشان می‌دهند بیشترین فراوانی افراد مطالعه‌شده دارای سابقۀ کاری کمتر از 5 سال (4/54 درصد) و کمترین فراوانی افراد مطالعه‌شده مربوط به افراد دارای سابقۀ کاری بالاتر از 10 سال است (9/11 درصد). نتایج جدول نشان می‌دهند بیشترین فراوانی افراد بررسی‌شده مربوط به افراد با تحصیلات کارشناسی (3/56 درصد) است و افراد با تحصیلات دکتری (0.6 درصد) کمترین فراوانی افراد بررسی‌شده را شامل می‌شود.
نتایج آزمون فرضیه‌های اول و دوم
فرضیۀ اول پژوهش به بررسی تأثیر بالابودن کیفیت افشای ماهیت کسب‌وکار شرکت بر تمایل بیشتر سرمایه‌گذاران حرفه‌ای به سرمایه‌گذاری در شرکت می‌پردازد. نتایج آزمون این فرضیه در نگاره (3) ارائه شده‌اند. آماره Fمتغیر ماهیت کسب‌وکار شرکت به میزان 520/26 است که در سطح خطای 5 درصد معنی‌دار است؛ ازاین‌رو، نتایج پژوهش نشان می‌دهند کیفیت ماهیت کسب‌وکار شرکت بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران حرفه‌ای تأثیر دارد. بنابراین، به‌منظور تحلیل بیشتر، نتایج مرتبط با قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای دربارۀ احتمال سرمایه‌گذاری در شرکت به تفکیک عملکرد مالی و کیفیت ماهیت کسب‌وکار در نگاره (4) ارائه شده‌اند. تفاوت میانگین قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای در دو حالت ماهیت کسب‌وکار با کیفیت بالا و پایین در شرایط عملکرد مالی در سطح کل 087/1 و آماره t آن 444/4 است که در سطح خطای 5 درصد معنی‌دار است؛ ازاین‌رو، بیان می‌شود هنگامی که کیفیت افشای ماهیت کسب‌وکار شرکت بالاتر است، سرمایه‌گذاران حرفه‌ای تمایل بیشتری به سرمایه‌گذاری در شرکت دارند؛ بنابراین، فرضیۀ اول پژوهش رد نمی‌شود.
فرضیۀ دوم پژوهش به بررسی تعامل عملکرد مالی و ماهیت کسب‌وکار شرکت بر تمایل سرمایه‌گذاران حرفه‌ای برای سرمایه‌گذاری در شرکت می‌پردازد. نتایج آزمون این فرضیه در نگاره (3) ارائه شده‌اند. آماره F متغیر تعاملی عملکرد مالی شرکت و ماهیت کسب‌وکار به میزان 340/34 است که در سطح خطای 5 درصد معنی‌دار است؛ ازاین‌رو، نتایج پژوهش حاکی از این است که تعامل عملکرد مالی و ماهیت کسب‌وکار شرکت بر تمایل سرمایه‌گذاران حرفه‌ای برای سرمایه‌گذاری در شرکت تأثیر دارد. با توجه به معنی‌داربودن متغیر تعاملی، ضرورت دارد اثرهای ناشی از تعامل در سطح میانگین گروههای پژوهش بررسی شوند. براساس نگاره (4)، تفاوت میانگین قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای در دو حالت ماهیت کسب‌وکار با کیفیت بالا و پایین در شرایط عملکرد مالی افزایشی و کاهشی به‌ترتیب 325/2 و 150/0- و آماره t آنها به‌ترتیب 242/7 و 547/0- است که در سطح خطای 5 درصد، تنها عملکرد مالی افزایشی، معنی‌دار است. به عبارت دیگر، بیان می‌شود هنگام تصمیم‌گیری دربارۀ سرمایه‌گذاری در شرکت با عملکرد مالی افزایشی، کیفیت بالای افشای ماهیت کسب‌وکار شرکت بر تمایل سرمایه‌گذاران حرفه‌ای به سرمایه‌گذاری در شرکت تأثیر دارد؛ بنابراین، فرضیۀ دوم پژوهش رد نمی‌شود. ضریب تعیین مربوط به فرضیه‌های اول و دوم پژوهش 347/0 است. همچنین، نتایج آزمون لوین حاکی از این است که برابری واریانس گروهها وجود ندارد. با توجه به اینکه سطح معنی‌دار متغیرهای پژوهش کمتر از 1 درصد و همچنین، تعداد برابر نمونۀ پژوهش در هر گروه، می‌توان برابرنبودن واریانس گروهها را نادیده گرفت ]4[.
نگاره 3- نتایج آزمون فرضیه‌های اول و دوم
|
منبع |
نوع 3 مجموع مربعات |
درجۀ آزادی |
میانگین مربعات |
آماره F |
سطح معنی‌داری |
|
تقاطع (عرض از مبدا) |
156/1925 |
1 |
156/1925 |
000/1079 |
000/0 |
|
عملکرد مالی |
006/39 |
1 |
006/39 |
867/21 |
000/0 |
|
ماهیت کسب‌وکار |
306/47 |
1 |
306/47 |
520/26 |
000/0 |
|
عملکرد مالی* ماهیت کسب‌وکار |
256/61 |
1 |
256/61 |
340/34 |
000/0 |
|
منبع: یافته‌های پژوهش |
|||||
نگاره4- میانگین قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای از سرمایه‌گذاری در شرکت
|
|
عملکرد مالی افزایشی |
عملکرد مالی کاهشی |
کل |
||||||
|
|
میانگین |
انحراف معیار |
تعداد |
میانگین |
انحراف معیار |
تعداد |
میانگین |
انحراف معیار |
تعداد |
|
ماهیت کسب‌وکار با کیفیت بالا |
125/5 |
066/1 |
40 |
900/2 |
194/1 |
40 |
012/4 |
587/1 |
80 |
|
ماهیت کسب‌وکار با کیفیت پایین |
800/2 |
727/1 |
40 |
050/3 |
253/1 |
40 |
925/2 |
507/1 |
80 |
|
تفاوت میانگین ماهیت کسب‌وکار آماره t (سطح معنی‌داری) |
325/2 242/7 000/0 |
150/0- 547/0- 586/0 |
087/1 444/4 000/0 |
||||||
|
منبع: یافته‌های پژوهش |
|||||||||
نتایج آزمون فرضیه‌های سوم و چهارم
فرضیۀ سوم پژوهش به بررسی تأثیر بالابودن کیفیت افشای ماهیت کسب‌وکار شرکت بر قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای دربارۀ بیشتربودن پایداری سود می‌پردازد. نتایج آزمون این فرضیه در نگاره (5) ارائه شده‌اند. آماره Fمتغیر ماهیت کسب‌وکار شرکت به میزان 351/8 است که در سطح خطای 5 درصد معنی‌دار است؛ ازاین‌رو، نتایج پژوهش نشان می‌دهند کیفیت ماهیت کسب‌وکار شرکت بر پایداری سود تأثیر دارد. بنابراین، به‌منظور تحلیل بیشتر، نتایج مرتبط با قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای دربارۀ پایداری سود در شرکت به تفکیک عملکرد مالی و کیفیت ماهیت کسب‌وکار در نگاره (6) ارائه شده‌اند. تفاوت میانگین قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای در دو حالت ماهیت کسب‌وکار با کیفیت بالا و پایین در شرایط عملکرد مالی در سطح کل 575/0 و آماره t آن 887/2 است که در سطح خطای 5 درصد معنی‌دار است؛ ازاین‌رو، بیان می‌شود هنگامی که کیفیت افشای ماهیت کسب‌وکار بالاتر است، سرمایه‌گذاران حرفه‌ای پایداری سود شرکت را بالاتر در نظر می‌گیرند؛ بنابراین فرضیۀ سوم پژوهش رد نمی‌شود.
فرضیۀ چهارم پژوهش به بررسی تعامل عملکرد مالی و ماهیت کسب‌وکار شرکت بر قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای دربارۀ پایداری سود شرکت می‌پردازد. نتایج آزمون این فرضیه در نگاره (5) ارائه شده‌اند. آماره Fمتغیر تعاملی عملکرد مالی شرکت با ماهیت کسب‌وکار شرکت به میزان 016/0 است که در سطح خطای 5 درصد معنی‌دار نیست؛ بنابراین، تعامل عملکرد مالی و ماهیت کسب‌وکار شرکت بر قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای دربارۀ پایداری سود شرکت تأثیر ندارد. با توجه به معنی‌داربودن متغیر تعاملی، ضرورتی برای بررسی اثرهای ناشی از تعامل در سطح میانگین گروههای پژوهش وجود ندارد؛ بنابراین، فرضیۀ چهارم پژوهش رد می‌شود. علاوه بر این، تفاوت میانگین قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای در دو حالت ماهیت کسب‌وکار با کیفیت بالا و پایین در شرایط عملکرد مالی افزایشی و کاهشی به‌ترتیب 550/0 و 600/0 و آماره t آنها به‌ترتیب 987/1 و 098/2 است که در سطح خطای 5 درصد معنی‌دار است. به عبارت دیگر، معنی‌داری این تفاوت میانگین قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای تنها تأکید بیشتر بر ردنشدن فرضیۀ سوم دارد. میانگین ضریب تعیین مربوط به فرضیه‌های سوم و چهارم پژوهش 067/0 است. همچنین، نتایج آزمون لوین حاکی از برابری واریانس گروهها است.
نگاره5- نتایج آزمون فرضیه‌های سوم و چهارم
|
منبع |
نوع 3 مجموع مربعات |
درجۀ آزادی |
میانگین مربعات |
آماره F |
سطح معنی‌داری |
|
تقاطع (عرض از مبدا) |
100/2924 |
1 |
100/2924 |
000/1846 |
000/0 |
|
عملکرد مالی |
600/3 |
1 |
600/3 |
273/2 |
134/0 |
|
ماهیت کسب‌وکار |
225/13 |
1 |
225/13 |
351/8 |
004/0 |
|
عملکرد مالی* ماهیت کسب‌وکار |
025/0 |
1 |
025/0 |
016/0 |
900/0 |
منبع: یافته‌های پژوهش
نگاره6- میانگین قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای از پایداری سود شرکت
|
|
عملکرد مالی افزایشی |
عملکرد مالی کاهشی |
کل |
||||||
|
|
میانگین |
انحراف معیار |
تعداد |
میانگین |
انحراف معیار |
تعداد |
میانگین |
انحراف معیار |
تعداد |
|
ماهیت کسب‌وکار با کیفیت بالا |
700/4 |
992/0 |
40 |
425/4 |
318/1 |
40 |
562/4 |
167/1 |
80 |
|
ماهیت کسب‌وکار با کیفیت پایین |
150/4 |
442/1 |
40 |
825/3 |
238/1 |
40 |
987/3 |
345/1 |
80 |
|
تفاوت میانگین ماهیت کسب‌وکار آماره t (سطح معنی‌داری) |
550/0 987/1 050/0 |
600/0 098/2 039/0 |
575/0 887/2 004/0 |
||||||
|
منبع: یافته‌های پژوهش |
|||||||||
نقش ویژگی‌های جمعیت‌شناختی بر یافته‌های پژوهش
در این بخش نقش جنسیت، سن، تحصیلات و سابقۀ کاری سرمایه‌گذاران حرفه ای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای بر یافته‌های به‌دست‌آمده از آزمون فرضیه‌های پژوهش بررسی می‌شود.
نقش جنسیت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای بر قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای درخصوص سرمایه‌گذاری در شرکت و پایداری سود در نگاره (7) ارائه شده است.
نگاره7- نتایج مربوط به نقش عامل جنسیت بر قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای
|
سرمایه‌گذاری در شرکت |
|
مجموع مربعات |
درجه آزادی |
مربع میانگین |
آماره F |
سطح معنی‌داری |
|
بین گروهها |
913/1 |
1 |
913/1 |
713/0 |
400/0 |
|
|
درون گروهها |
931/423 |
158 |
683/2 |
|||
|
کل |
844/425 |
159 |
|
|||
|
پایداری سود |
بین گروهها |
153/0 |
1 |
153/0 |
089/0 |
766/0 |
|
درون گروهها |
847/271 |
158 |
721/0 |
|||
|
کل |
000/272 |
159 |
|
|||
|
منبع: یافته‌های پژوهش |
||||||
با توجه به نگاره (7)، مقدار آماره F برای مقایسۀ اختلاف واریانس بین گروه و درون گروه متغیر جنسیت برای سرمایه‌گذاری در شرکت برابر 713/0 و سطح معنی‌داری 400/0 است. این یافته‌ها نشان می‌دهند اختلاف معنی‌داری بین قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای زن و مرد درخصوص سرمایه‌گذاری وجود ندارد. همچنین، مقدار آماره F برای مقایسۀ اختلاف واریانس بین گروه و درون گروه متغیر جنسیت برای پایداری سود برابر 089/0 و سطح معنی‌داری 766/0 است. این یافته‌ها نشان می‌دهند اختلاف معنی‌داری بین قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای زن و مرد درخصوص پایداری سود وجود ندارد.
در نگاره (8) نقش سن سرمایه‌گذاران حرفه‌ای بر قضاوت‌های انجام‌شدۀ آنها نمایش داده شده است.
نگاره8- نتایج مربوط به نقش عامل سن بر قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای
|
سرمایه‌گذاری در شرکت |
|
مجموع مربعات |
درجۀ آزادی |
مربع میانگین |
آماره F |
سطح معنی‌داری |
|
بین گروهها |
005/7 |
2 |
502/3 |
313/1 |
272/0 |
|
|
درون گروهها |
839/418 |
157 |
668/2 |
|||
|
کل |
844/425 |
159 |
|
|||
|
پایداری سود |
بین گروهها |
244/3 |
2 |
622/1 |
948/0 |
390/0 |
|
درون گروهها |
756/268 |
157 |
712/1 |
|||
|
کل |
000/272 |
159 |
|
|||
|
منبع: یافته‌های پژوهش |
||||||
با توجه به نگاره (8)، مقدار آماره F برای مقایسۀ اختلاف واریانس بین گروه و درون گروه متغیر سن برای سرمایه‌گذاری در شرکت برابر 313/1 و سطح معنی‌داری 272/0 است. این یافته‌ها نشان می‌دهند اختلاف معنی‌داری بین قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای درخصوص سرمایه‌گذاری وجود ندارد. همچنین، مقدار آماره F برای مقایسۀ اختلاف واریانس بین گروه و درون گروه متغیر سن برای پایداری سود برابر 948/0 و سطح معنی‌داری 390/0 است. این یافته‌ها نشان می‌دهند اختلاف معنی‌داری بین قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای درخصوص پایداری سود وجود ندارد.
در نگاره (9) نقش تحصیلات سرمایه‌گذاران حرفه‌ای بر قضاوت‌های انجام‌شدۀ آنها نمایش داده شده است.
نگاره9- نتایج مربوط به نقش عامل تحصیلات بر قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای
|
سرمایه‌گذاری در شرکت |
|
مجموع مربعات |
درجۀ آزادی |
مربع میانگین |
آماره F |
سطح معنی‌داری |
|
بین گروهها |
817/3 |
2 |
909/1 |
710/0 |
493/0 |
|
|
درون گروهها |
027/422 |
157 |
688/2 |
|||
|
کل |
844/425 |
159 |
|
|||
|
پایداری سود |
بین گروهها |
205/0 |
2 |
103/0 |
059/0 |
942/0 |
|
درون گروهها |
795/271 |
157 |
731/1 |
|||
|
کل |
000/272 |
159 |
|
|||
|
منبع: یافته‌های پژوهش |
||||||
با توجه به نگاره (9)، مقدار آماره F برای مقایسۀ اختلاف واریانس بین گروه و درون گروه متغیر تحصیلات برای سرمایه‌گذاری در شرکت برابر 710/0 و سطح معنی‌داری 493/0 است. این یافته‌ها نشان می‌دهند اختلاف معنی‌داری بین قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای درخصوص سرمایه‌گذاری وجود ندارد. همچنین، مقدار آماره F برای مقایسۀ اختلاف واریانس بین گروه و درون گروه متغیر تحصیلات برای پایداری سود برابر 059/0 و سطح معنی‌داری 942/0 است. این یافته‌ها نشان می‌دهند اختلاف معنی‌داری بین قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای درخصوص پایداری سود وجود ندارد.
در نگاره (10) نقش سابقۀ کاری سرمایه‌گذاران حرفه‌ای بر قضاوت‌های انجام‌شدۀ آنها نمایش داده شده است.
نگاره10- نتایج مربوط به نقش عامل سابقۀ کاری بر قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای
|
سرمایه‌گذاری در شرکت |
|
مجموع مربعات |
درجۀ آزادی |
مربع میانگین |
آماره F |
سطح معنی‌داری |
|
بین گروهها |
250/0 |
2 |
125/0 |
046/0 |
955/0 |
|
|
درون گروهها |
594/425 |
157 |
711/2 |
|||
|
کل |
844/425 |
159 |
|
|||
|
پایداری سود |
بین گروهها |
944/0 |
2 |
472/0 |
273/0 |
761/0 |
|
درون گروهها |
056/271 |
157 |
726/1 |
|||
|
کل |
000/272 |
159 |
|
|||
|
منبع: یافته‌های پژوهش |
||||||
با توجه به در نگاره (10)، مقدار آماره F برای مقایسۀ اختلاف واریانس بین گروه و درون گروه متغیر سابقۀ کاری برای سرمایه‌گذاری در شرکت برابر 046/0 سطح معنی‌داری 955/0 است. این یافته‌ها نشان می‌دهند اختلاف معنی‌داری بین قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای درخصوص سرمایه‌گذاری وجود ندارد. همچنین، مقدار آماره F برای مقایسۀ اختلاف واریانس بین گروه و درون گروه متغیر سابقۀ کاری برای پایداری سود برابر 273/0 و سطح معنی‌داری 761/0 است. این یافته‌ها نشان می‌دهند اختلاف معنی‌داری بین قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای درخصوص پایداری سود وجود ندارد.
نتیجه‌گیری
بررسی ادبیات پژوهش‌های حسابداری مرتبط با افشای کیفی نشان می‌دهد افشای اطلاعات کیفی دربارۀ شرکت، محیط اطلاعاتی را بهبود می‌بخشد و محتوای اطلاعاتی بیشتری برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند. گزارش تفسیری مدیریت چشم‌اندازهای آتی و عملکردهای گذشته شرکت را بررسی می‌کند و کسب‌وکار واحد تجاری را از جنبه‌های مختلف بررسی می‌کند. در گزارش تفسیری مدیریت، مدیر باید توصیفی از ماهیت کسب‌وکار، با هدف کمک به استفاده‌کنندگان گزارش‌های مالی برای به دست آوردن درک درستی از واحد تجاری و محیط بیرونی فعال در آن ارائه دهد. کیفیت گزارش ماهیت کسب‌وکار بر قضاوت و تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران تأثیر دارد. همچنین، گزارش عملکرد مالی به همراه افشای اطلاعات دربارۀ دلایل وقوع این تغییرات در گزارش تفسیری مدیریت بر پایداری سود تأثیر دارد؛ ازاین‌رو، هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر کیفیت ماهیت کسب‌وکار بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران درخصوص سرمایه‌گذاری و پایداری سود شرکت است.
یافته‌های فرضیۀ اول پژوهش نشان دادند با افزایش کیفیت افشای ماهیت کسب‌وکار شرکت، تمایل سرمایه‌گذاران حرفه‌ای به سرمایه‌گذاری در شرکت افزایش می‌باید. نتایج این پژوهش با پژوهش لی ]31[ سازگاری دارد. در تفسیر این نتیجه می‌توان بیان کرد از دیدگاه سرمایه‌گذاران حرفه‌ای در شرایطی که ماهیت کسب‌وکار شرکت از کیفیت بالای برخوردار باشد و اطلاعات سودمندی را دربارۀ دلایل تغییر در روند عملکرد مالی شرکت ارائه دهد، تمایل افراد برای سرمایه‌گذاری در شرکت افزایش می‌یابد. یافته‌های فرضیۀ دوم پژوهش نشان دادند هنگام تصمیم‌گیری دربارۀ سرمایه‌گذاری در شرکت با عملکرد مالی افزایشی، کیفیت بالای افشای ماهیت کسب‌وکار شرکت بر تمایل سرمایه‌گذاران حرفه‌ای به سرمایه‌گذاری در شرکت تأثیر دارد. نتایج این پژوهش با پژوهش لی ]31[ سازگاری دارد. در تفسیر این نتیجه می‌توان بیان کرد تعامل کیفیت ماهیت کسب‌وکار و عملکرد مالی شرکت بر تمایل سرمایه‌گذاران حرفه‌ای به سرمایه‌گذاری در شرکت تأثیر دارد و شرکت‌های دارای کیفیت ماهیت کسب‌وکار بالاتر و عملکرد مالی بهتر، احتمال افزایش سرمایه‌گذاری در آنها بیشتر است. یافته‌های فرضیۀ سوم نشان دادند با افزایش کیفیت افشای ماهیت کسب‌وکار، سرمایه‌گذاران حرفه‌ای پایداری سود شرکت را بالاتر در نظر می‌گیرند. نتایج این پژوهش با پژوهش لی ]31[ سازگاری دارد. در تفسیر این نتیجه بیان می‌شود که با افزایش کیفیت ماهیت کسب‌وکار و فراهم‌کردن اطلاعات سودمندتر، سرمایه‌گذاران حرفه‌ای بهتر می‌توانند دلایل تغییر در عملکرد مالی شرکت را از چشم‌انداز پایدار بودن تغییر رخ داده، بررسی و تحلیل کنند. نتایج فرضیۀ چهارم پژوهش اشاره دارد که هنگام تصمیم‌گیری دربارۀ پایداری سود شرکت با عملکرد مالی افزایشی، کیفیت بالای افشای ماهیت کسب‌وکار شرکت بر قضاوت سرمایه‌گذاران حرفه‌ای دربارۀ پایداری سود تأثیر ندارد. نتایج این پژوهش با پژوهش لی ]31[ سازگاری ندارد. در تفسیر این نتیجه بیان می‌شود که تعامل ماهیت کسب‌وکار و عملکرد مالی شرکت بر تصمیم‌گیری دربارۀ پایداری سود تأثیر نداشته است. بر اساس این، به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاران حرفه‌ای در هنگام پیش‌بینی پایداری سود شرکت بیشتر بر کیفیت ماهیت کسب‌وکار تأکید کرده‌اند و عملکرد مالی را در نظر نگرفته‌اند. به عبارت دیگر، سرمایه‌گذاران حرفه‌ای دچار سوگیری منفی نشده‌اند.
با توجه به یافته‌های پژوهش، پیشنهادهایی به سیاست‌گذاران و سرمایه‌گذاران حرفه‌ای ارائه می‌شود. با توجه به تأثیرگذاری کیفیت ماهیت کسب‌وکار شرکت بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران حرفه‌ای درخصوص پایداری سود و سرمایه‌گذاری در شرکت به تدوین‌کنندگان استاندارد و تدوین‌کنندگان مقررات بورس اوراق بهادار تهران پیشنهاد می‌شود تأکید بیشتری به افزایش کیفیت گزارش تفسیری مدیریت به‌منظور افزایش سودمندی اطلاعات حسابداری داشته باشند. همچنین، به شرکت‌های پذیرفته‌شده بورس اوراق بهادار تهران توصیه می‌شود با رعایت بیشتر الزام‌های مرتبط با گزارش تفسیری مدیریت، ضمن افزایش کیفیت گزارش بر سودمندی آن بیفزایند. در پژوهش‌های آتی می‌توان اثر سایر ابعاد کیفیت گزارش تفسیری مدیریت را از دیدگاه سرمایه‌گذاران حرفه‌ای بررسی کرد.
یکی از محدودیت‌های این پژوهش این است که پژوهشگران ممکن است به برخی از اطلاعات دیگر مانند نسبت‌های مالی، ساختار حاکمیت شرکتی و غیره توجه نکرده باشند؛ پژوهش‌هایی که بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران حرفه‌ای بر سرمایه‌گذاری تأثیر دارند. همچنین، در این پژوهش، تنها بر کیفیت ماهیت کسب‌وکار تأکید شده و لازم است نتایج پژوهش دربارۀ کیفیت گزارش تفسیری مدیریت، با احتیاط استفاده شوند.
23. Frederickson, J. R., and J. S. Miller, (2004), The effects of pro forma earnings disclosureson analysts’ and nonprofessional investors’ equity valuation judgment, The Accounting Review 79, 667–686.
24. Hirst, D. E., Koonce, L., & Venkataraman, S. (2007). How Disaggregation Enhances the Credibility of Management Earnings Forecasts. Journal of Accounting Research, 45(4), 811-837.
25. Holder-Webb, L., & Cohen, J. R. (2007). The Association between Disclosure, Distress, and Failure. Journal of Business Ethics, 75(3), 301-314.
26. International Accounting Board. (2010). “IFRS Practice Statement Management Commentary - A Framework for Presentation”. https://www.iasb.org
27. Kim, S & Lee, A. (2017). An Impact of Management Discussion and Analysis (MD&A) Quality on Analysts' Forecasts Characteristics Accounting Journal Vol. 26, No., pp. 1 to 43.
28. Koch, T., & Zerback, T. (2013). Helpful or Harmful? How Frequent Repetition Affects Perceived Statement Credibility. Journal of Communication, 63(6), 993-1010.
29. Kutner, M. H., Nachtsheim, C. J., Neter, J., & Li, W. (2005). Applied Linear Statistical Models. , 4th ed. New York: McGraw-Hill.
30. Lee, J., & Park, J. (2019). The Impact of Audit Committee Financial Expertise on Management Discussion and Analysis (MD&A) Tone. European Accounting Review, 28(1), 129-150.
31. Li, W. (2017). Level of Business Insights in the MD &A and Nonprofessional Investors' Judgments. Accounting & Finance, 57(4), 1043-1069.
32. Li, F. (2008). Annual Report Readability, Current Earnings, and Earnings Persistence. Journal of Accounting and economics, 45(2-3), 221-247.
33. Li, H. (2017). Repetitive Disclosures in the MD&A. Available at SSRN 2924193.
34. Lindrianasari, Gultom, S.B. and Alvia, L. (2017). Management Discussion and Analysis, Corporate Governance Perception Index and Market Reaction. Corporate Ownership & Control, 14(4), 165-175.
35. Macchioni, Riccardo, Sannino, Giuseppe, Ginesti Gianluca & Drago, Carlo. (2013). Firms' Disclosure Compliance with IASB's Management Commentary Framework: An Empirical Investigation, MPRA Paper No. 59380, posted 22.
36. Mayew, W. J., Sethuraman, M., & Venkatachalam, M. (2014). MD&A Disclosure and the Firm's Ability to Continue as a Going Concern. The Accounting Review, 90(4), 1621-1651.
37. Merkley, K. J., Bamber, L. S., & Christensen, T. E. (2013). Detailed Management Earnings Forecasts: Do Analysts Listen?. Review of Accounting Studies, 18(2), 479-521.
)
