نویسندگان
1 استادیار گروه حسابداری دانشگاه اصفهان
2 دانشیارگروه آمارزیستی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
3 کارشناس ارشد حسابداری دانشگاه اصفهان
چکیده
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Using of prediction models is one of the methods of financial performance prediction. Financial ratios are employed as predictive variable in prediction models. The main purpose of this study is to compare the incremental information content of accrual and cash ratios for prediction and evaluation of the financial performance of business entities by data mining models. In align with research purposes, two hypotheses have been developed. To test these hypotheses, a model of artificial intelligent and a model of statistical techniques are applied. Sample of companies which were listed in Tehran Stock Exchange between 2004 and 2009 was selected. For accurate evaluation of the financial performance, companies have been separated into two groups of weak and strong. Prediction accuracy shows information content of applied ratios in the two models. The results of this study indicate that cash ratios in predicting strong financial performance and accrual ratios in predicting weak financial performance have more incremental information content in two models.
کلیدواژهها [English]
گزارشگری مالی از مهمترین فرآورده های سیستم اطلاعاتی حسابداری است که در چارچوب های مشخص به گروه های مختلفی از استفاده کنندگان داخلی و خارجی ارائه می شود. براساس مبانی نظری تدوین شده توسط مراجع ذی صلاح ،گزارشگری مالی باید اطلاعات مفیدی برای استفاده کنندگان فراهم آورد. یکی از شروط لازم برای مفید بودن این است که اطلاعات ، محتوای اطلاعاتی متناسب برای اخذ تصمیمات آگاهانه از سوی کاربران را دارا بوده، در پیش بینی ها و ارزیابی ها مفید واقع شوند. پیش بینی و ارزیابی معقول عملکرد مالی آتی واحدهای تجاری، یکی از عناصر مهم در تصمیم گیری برای سرمایه گذاری است. بدین منظور، اندیشمندان مدیریت مالی در سراسر دنیا به فکر ارائه مدل هایی برای پیش بینی عملکرد مالی هستند]17[.از سویی دیگر، لازمه پیش بینی و ارزیابی دقیق و مؤثر عملکرد مالی انتخاب اطلاعات مالی مربوط و با محتوای اطلاعاتی بالا برای پیش بینی است. نسبت های مالی از متداولترین روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات مالی هستندکه درمواردی از قبیل پیش بینی و ارزیابی عملکرد مالی ،تداوم سودآوری و تداوم فعالیّت واحد تجاری استفاده میشوند. عموماً این نسبت ها بر مبنای اطلاعات حسابداری موجود در صورت های مالی اساسی که بر طبق مبناهای نقدی و تعهدی شکل گرفته اند، استخراج می شوند]8[.هریک از مبناهای نقدی و تعهدی دارای معایب و مزایایی بوده، از محتوای اطلاعاتی متفاوتی برخوردارند. به رغم انجام پژوهش های تجربی قابل توجه در زمینه مقایسه محتوای اطلاعاتی اقلام نقدی و تعهدی، محتوای فزاینده اطلاعاتی نسبت های نقدی و تعهدی در مدل های پیش بینی عملکردمالی بررسی نشده است. پژوهش حاضردر صدد پاسخ به این سؤال است که آیا نسبت های نقدی و تعهدی برای پیش بینی عملکرد مالی از محتوای اطلاعاتی متفاوتی برخوردارند؟
مروری بر مبانی نظری پژوهش
استفاده کنندگان صورت های مالی، به ویژه سرمایه گذاران عمده بر اساس اطلاعا ت مالی تصمیم به خرید و فروش سهم می گیرند.اعتباردهندگان عمدتاً در زمان پرداخت وام به اطلاعات مالی نیاز دارند. این اطلاعات می تواند در قالب یک مدل، عملکرد مالی شرکت ها را پیش بینی و ارزیابی کند]1[. به طور کلی، مدل های مورد استفاده برای ارزیابی عملکرد را می توان در سه گروه عمده طبقه بندی کرد]16[: الف- مدل های آماری (از قبیل تحلیل ممیزی ، رگرسیون لجستیک وغیره)؛ ب- مدل سیستم های خبره (از قبیل شبکه های عصبی ، درخت تصمیم وغیره)؛ ج - مدل های نظری (از قبیل مدل معیار تفکیک ترازنامه و غیره).
ادنان و دار ]16[ طی پژوهشی مقایسهای دریافتند که تقریباً 70% از 89 مدل تحلیلی طی سال های 1967تا 2005که ازمدل های مذکور برای پیش بینی عملکرد مالی استفاده کرده اند، بر مبنای نسبت های مالی شکل گرفته اند. این امر اهمیت استفاده از نسبت های مالی با محتوای اطلاعاتی بالا در مدل های ارزیابی عملکرد را آشکار می سازد.
استفاده کنندگان ازصورتها و گزارشهای مالی برای اخذ تصمیمات مؤثر و مفید بایدآنها را تجزیه و تحلیل کنند. یکی از روشهای تجزیه و تحلیل صورتهای مالی، بیان ارتباط بین ارقام به صورت نسبت و تجزیه و تحلیل آنهاست. تجزیه و تحلیل نسبت ها ارقام را به شکل قابل مقایسهای ارائه میدهد و مشکل نتیجه گیری بر اساس ارقام مطلق را حل میکند،تا تحلیلگران قادر باشند نتایجی را از آنها به دست آورند]8[. در دهههای اخیر پژوهش های متفاوتی برای ارزیابی محتوای اطلاعاتی نسبت های مالی برای پیش بینی وضعیت مالی آتی شرکتها به تفکیک عملکرد برمبنای شرکتهای قوی و ضعیف، سودده و زیانده و بدون بحران و مواجه با بحران صورت گرفته است.
عموماً نسبت های مالی موجود در پژوهش های مالی به دو دسته تقسیم شده اند:
الف) نسبتهایی که براساس ارقام موجود در ترازنامه و صورتحساب سود و زیان محاسبه شده و نسبت های تعهدی لقب گرفته اند؛ ب) نسبت هاییکه براساس داده های موجود در ترازنامه و صورت جریان های نقدی شکل گرفته و نسبت های نقدی لقب گرفته اند]16[.
هریک از مبناهای تعهدی، نقدی دارای معایب و مزایایی بوده، محتوای اطلاعاتی متفاوتی دارند. اطلاعات فراهم شده در صورت جریان های نقدی قادر به ارزیابی توانایی واحد تجاری در ایجاد جریان های نقدی آتی ،تامین تعهدات آتی، پرداخت سود سهام آتی ،شناسایی مدیریت سودومخاطرات احتمالی است.از انتقادهای وارده بر صورت جریان های نقدی می توان به این نکته اشاره نمود که این صورتحساب به تنهایی نمی تواند درک کاملی از وضعیت مالی شرکت فراهم آورد و اگرهمگام با سایر ابزارهای تحلیلی استفاده نشود، براحتی باعث گمراهی تحلیلگران می شود]13[. در بیانیه مفاهیم شماره یک هیأت تدوین استانداردهای حسابداری مالی[1](FASB) آمده است اطلاعاتی که درباره سود و اجزای وابسته به آن با استفاده از سیستم تعهدی تهیه میشود، شاخص بهتری از سنجش عملکرد شرکتها نسبت به اطلاعاتی است که دریافتها و پرداخت های نقدی را نشان میدهد. در واقع، ارقام مبتنی بر مبنای تعهدی، با توجه به فرض دوره مالی و اصول تحقق و تطابق، مشکلات زمان بندی و عدم تطابق نهفته در مبنای نقدی را کاهش می دهند، اما مبنای حسابداری تعهدی حق انتخاب درخور توجهی به مدیران در تعیین سود در دوره های زمانی مختلف اعطا میکند. در واقع، تحت این نوع سیستم مدیران از کنترل چشمگیری بر زمان تشخیص برخی اقلام هزینه ازجمله هزینه های تبلیغات ، مخارج تحقیق و توسعه و زمان تشخیص درآمد برخوردارند]22[. وجود حسابداری ساختگی نشان دهنده تلاش برخی از مدیران برای دستکاری در صورت های مالی و ارقام سود از طریق اختیار مدیریت درکاربرد اقلام تعهدی اختیاری است]14[.بنابراین، با توجه به گسترش بحران های مالی احتمال تحریف و دستکاری سود با توجه به حق انتخاب مدیران درمبنای تعهدی افزایش می یابد.لذا محتوای اطلاعاتی اقلام تعهدی برای ارزیابی عملکرد را خدشه دار می سازد و سبب شده است که توجه به سمت جریان های نقدی در سال های اخیر افزایش یابد. در واقع، اطلاعات مبتنی بر جریانهای نقدی، نیرنگ های دفترداری را با تاکید بر آنچه سهامداران و تصمیم گیرندگان به آن اهمیت می دهند، می کاهد]6[. باتوجه به مطالب یادشده، انتظار می رود نسبت های نقدی از محتوای اطلاعاتی بالاتری در مقایسه با نسبت های تعهدی در پیش بینی عملکرد مالی واحدهای تجاری برخوردار باشند. با توجه به پژوهش های گذشته در زمینه ارزیابی و پیش بینی مباحث مالی، از قبیل عملکرد، درماندگی ،روند تغییرات قیمت و همچنین، مقایسه معقول محتوای اطلاعاتی نسبت های نقدی و تعهدی در ارزیابی عملکردمالی، شرکت ها به دو دسته ضعیف و قوی دسته بندی شده اند. در پژوهش حاضر محتوای فزاینده اطلاعاتی نسبت های نقدی و تعهدی درراستای ارزیابی عملکرد مالی با استفاده از رویکرد داده کاوی بررسی شده است.
پیشینه پژوهش
درزمینه مقایسه محتوای اطلاعاتی اقلام نقدی و تعهدی پژوهشهای زیادی انجام شده است،که در ادامه به طور مختصر مواردی که با موضوع این پژوهش مرتبطتر است، بیان میشود.
باراک ]17 [درپژوهش خود به بررسی محتوای فزاینده اطلاعاتی نسبت های نقدی و تعهدی برای ارزیابی عملکرد شرکت ها پرداخت.یافته های پژوهش وی نشان می دهد که اطلاعات جریانهای نقدی و نسبت های نقدینگی در مقایسه با اطلاعات ترازنامه، صورت سود و زیان و نسبت های تعهدی برای ارزیابی عملکرد شرکت ها از محتوای اطلاعاتی بیشتری برخوردارند.
ژانگ و همکاران]22[ در پژوهشی با استفاده از الگوریتم ژنتیک به شناسایی فاکتور های موثر برای پیش بینی عملکرد مالی واحدهای تجاری در بازاربورس چین پرداختند. نتایج این پژوهش نشان داد که نسبت های مالی مهمترین عامل در پیش بینی عملکرد مالی واحد های تجاری است. همچنین، مدل پیشنهادی آنها توانست با دقت 64% عملکرد مالی واحد های تجاری را در قالب دودسته ضعیف و قوی پیش بینی کند.
جوسته ]20[ در مطالعه ای عملکرد مالی شرکت های موجود در صنایع مختلف در کشورهای در حال توسعه آفریقایی را با شرکت های مشابه در آمریکا، از لحاظ نسبت های نقدینگی بررسی کرد. یافتههای این پژوهش نشان داد نسبت کفایت جریان نقدی حاکی از آن است که صنایع آفریقای جنوبی بر خلاف صنایع آمریکایی دارای وجه نقد کافی برای پرداخت تعهدات ضروری هستند. همچنین، ایجاد جریان های نقدی ،سرمایه گذاری در داراییها و پرداخت سود نقدی توسط صنایع آفریقایی بیشتر از صنایع آمریکایی است .
هاو و همکاران]19[ محتوای اطلاعاتی جریان های نقدی عملیاتی، سود و اقلام تعهدی را در بازار سرمایه چین بررسی کردند. نتایج تحقیق آنها حاکی از محتوای اطلاعاتی بیشتر سود نسبت به جریانات نقدی عملیاتی است. همچنین در این مطالعه، محتوای افزاینده اطلاعاتی اقلام تعهدی اختیاری در مقابل اقلام تعهدی غیر اختیاری، به تایید رسید.
بوئن و همکاران]18[ محتوای افزاینده اطلاعاتی ارقام تعهدی و نقدی را با یکدِیگر مقایسه کرد. نتایج این پژوهش، حاکی از آن است که اطلاعات مربوط به جریان های نقدی دارای محتوای افزاینده اطلاعاتی نسبت به اطلاعات توامان سود و سرمایه در گردش حاصل از عملیات بوده، اطلاعات مربوط به جریان های تعهدی (سود و سرمایه در گردش حاصل از عملیات) به صورت جداگانه و همچنین، به صورت توامان، دارای محتوای افزاینده اطلاعاتی نسبت به جریان های نقدی هستند.
عرب مازار یزدی و همکاران ]11[ درمطالعه خود به بررسی محتوای افزاینده و نسبی اطلاعات سود، جریانهای نقدی عملیاتی و اقلام تعهدی در بازار سرمایه ایران پرداختند. نتایج پژوهش آنها بر محتوای فزاینده اطلاعاتی سود و اقلام تعهدی بر جریان های نقدی عملیاتی دلالت دارد.
بهرامفر و ساعی ]3[ با استفاده از مدل تحلیل آماری لاجیت به پیشبینی عملکرد مالی و بازار شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادارتهران طی سال های 1377 تا 1384پرداختند.یافته های پژوهش آنها در مورد تحلیل معنی دار بودن تفاوت اطلاعات مالی منتشره شرکت های موفق و نا موفق نشان می دهدکه هردوگروه شرکت ها از نظر شاخص های فعالیت، اهرم مالی، متوسط اندازه ارزش دفتری داراییها و نوع صنعت، تفاوتهای آماری با اهمیتی وجود دارند. صحت پیش بینی مدل های تعیین شده برای پیش بینی رتبه عملکرد بازده سهام و عملکرد بازده حقوق صاحبان سهام از نظر آماری با اهمیت است، اما آماره های مدل پیش بینی بازده حقوق صاحبان سهام ،بهتر از مدل پیش بینی بازده سهام است.
بهرامفر و همکاران ]2[ رابطه بین نسبت های نقدینگی سنتی و نسبت های حاصل از صورت جریان وجوه نقد را برای ارزیابی تداوم فعالیت شرکت ها بررسی کردند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که هر یک از دو روش تعهدی و نقدی، محتوای اطلاعاتی کاملی را ارائه می کنند و نمی توانند جایگزین یکدیگر شوند. با وجود این، ارائه آنها در کنار یکدیگر، تصویری روشن از وضعیت نقدینگی یک بنگاه اقتصادی را به معرض نمایش میگذارد.
خوش طینت و قسوری]6[ در پژوهشی با عنوان "مقایسه بین نسبت های مالی ترکیبی مبتنی بر صورت جریان وجوه نقد و اقلام تعهدی با نسبت های مالی صرفاً مبتنی بر اقلام تعهدی در پیش بینی ورشکستگی شرکت ها" قدرت نسبت های مالی مبتنی بر صورت جریان وجوه نقد را برای پیش بینی ورشکستگی شرکت ها بررسی کردند. برای این منظور، از دو مدل اندازهگیری تحلیل ممیزی چندگانه و رگرسیون لجستیک استفاده شده و دقت هر کدام را بررسی کردند. آنها در واقع از نسبت های تعهدی و نسبت های نقدی استفاده کردند. نتایج آماری دو مدل حاکی از معتبر بودن مدل ها و نسبت های مالی انتخاب شده است..
فرضیه های پژوهش
با توجه به مطالب بیان شده در بخش مروری بر مبانی نظری پژوهش ، فرضیه های این پژوهش به شرح زیر تدوین شده اند:
فرضیه (1): نسبتهای نقدی در مقایسه با نسبتهای تعهدی از محتوای اطلاعاتی بالاتری برای ارزیابی عملکرد مالی شرکت هایی که دارای عملکرد مالی قوی هستند، برخوردار است.
فرضیه (2): نسبتهای نقدی در مقایسه با نسبتهای تعهدی از محتوای اطلاعاتی بالاتری برای ارزیابی عملکرد مالی شرکت هایی که دارای عملکرد مالی ضعیف هستند ، برخوردار است.
جامعه آماری و انتخاب نمونه
جامعه آماری این پژوهش شامل شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در قلمرو زمانی بین سال های 1383 تا1388 است. در این پژوهش برای نمونهگیری از روش حذف سیستماتیک استفاده شده است. بدین منظور، کلیه شرکتهای جامعه آماری که دارای شرایط زیر بودهاند، به عنوان نمونه انتخاب و بقیه حذف شدهاند:
الف) به منظور قابل مقایسه بودن اطلاعات، پایان سال مالی شرکتها منتهی به 29 اسفند است؛
ب) قبل از سال 1383 در بورس پذیرفته شده باشند؛
ج) جزو شرکتهای واسطهگری مالی (بانکها، سرمایهگذاریها، لیزینگ) نباشند؛
د) طی دوره مورد بررسی، سال مالی خود را تغییر نداده باشند؛
هـ ) اطلاعات مربوط به متغیرهای انتخاب شده در این پژوهش دردسترس باشد.
|
با توجه به شرایط و محدودیتهای فوق، از بین شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در مجموع 199 شرکت انتخاب شده است.در این پژوهش، برای جمعآوری دادهها، از روش اسناد کاوی استفاده شده است. دادههای مورد نیاز به صورت سالانه از صورتهای مالی حسابرسی شده شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و بانکهای اطلاعاتی موجود در این زمینه، از قبیل تدبیرپرداز، سایت بورس اوراق بهادار تهران و سایت پردازش اطلاعات مالی ایران جمعآوری شده است.
متغیرهای مورد استفاده
متغیر وابسته : از آنجایی که در این پژوهش عملکرد مالی واحدهای تجاری دردوره مالی بعد ارزیابی(پیش بینی) میشود، لذا مطابق با پژوهش های وولف]23[ برای ارزیابی عملکرد مالی قوی و ضعیف شرکتها در دوره مالی بعد، از شاخص Q توبین استفاده شده است. این شاخص از شاخص های اندازه گیری عملکرد شرکت هاست که به شرح زیر محاسبه می شود:
Q = توبین ساده
متغیرهای مستقل : در این پژوهش برای مقایسه محتوای فزاینده اطلاعاتی نسبت های نقدی و تعهدی از نه نسبت تعهدی و ده نسبت نقدی استفاده شده است که در نگاره شماره (1) منعکس گردیده اند.
نگاره (1) : متغیرهای مستقل
|
نام متغیر |
نماد |
نحوه محاسبه (از چپ به راست) |
|
الف ) نسبت های تعهدی |
|
|
|
نسبت سریع |
QR |
موجودی ها - دارایی جاری)) / بدهی جاری |
|
نسبت پوشش بهره |
ICR |
هزینه بهره / سود قبل از بهره و مالیات |
|
بازده دارایی ها |
ROA |
کل دارایی ها / سود خالص |
|
بازده فروش |
ROS |
درآمد فروش / سود خالص |
|
بازده حقوق صاحبان سهام |
ROE |
حقوق صاحبان سهام عادی/ سود خالص |
|
نسبت بدهی |
DR |
کل دارایی ها / کل بدهی ها |
|
سود هر سهم |
EPS |
میانگین موزون سهام عادی / سود خالص |
|
قیمت به سود |
PER |
سود هر سهم / قیمت بازار هرسهم در پایان دوره |
|
نسبت جاری |
CR |
بدهی جاری / دارایی جاری |
|
ب ) نسبت های نقدی |
|
|
|
نسبت جریان های نقدی |
CFR |
بدهی جاری / جریان نقدی عملیاتی |
|
جریان نقدی عملیاتی بر کل بدهی ها |
CFOTD |
کل بدهی ها / جریان نقدی عملیاتی |
|
نسبت پوشش نیازهای ضروری |
CNCR |
جریان نقدی عملیاتی) +بهره پرداخت شده )/( بدهی جاری+ هزینه بهره +سودهای نقدی) |
|
پوشش بهره نقدی |
CICR |
جریان نقدی عملیاتی)-بدهی جاری + هزینه بهره)/بهره پرداخت شده |
|
بازده نقدی دارایی ها |
CROA |
کل دارایی ها / جریان نقدی عملیاتی |
|
بازده نقدی حقوق صاحبان سهام عادی |
CROE |
حقوق صاحبان سهام عادی / جریان نقدی عملیاتی |
|
بازده نقدی فروش |
CROS |
درآمد فروش / جریان نقدی عملیاتی |
|
کیفیت سود |
EQ |
سود قبل از بهره و مالیات / جریان نقدی عملیاتی |
|
جریان نقدی هر سهم |
CFPS |
میانگین موزون سهام عادی / جریان نقدی عملیاتی |
|
قیمت به جریان نقدی هر سهم |
PCFR |
جریان نقدی هر سهم / قیمت بازار هرسهم در پایان دوره |
مدل های مورد استفاده
چنانکه در قسمت مروری بر ادبیات پژوهش بیان شد،در بیشتر پژوهش های پیشین از مدل های آماری ،سیستم های خبره و مدل های نظری برای پیش بینی عملکرد مالی و بحران مالی استفاده شده است، اما در این پژوهش از روش داده کاوی و مدل های درخت تصمیم گیری CART و رگرسیون لجستیک استفاده شده است. در ادامه این دو مدل تشریح می گردد.
الف)مدل درخت تصمیم گیری CART : درخت تصمیمگیری یکی از ابزارهای قوی و متداول برای دستهبندی و پیشبینی است. درخت تصمیمگیری به تولید شاخص پرداخته، پیش بینی خود را براساس سری قوانین توضیح میدهد.درخت تصمیم از سه جزء اصلی شامل ریشه ، گره داخلی و برگ تشکیل شده است]1[ . الگوریتمهای درخت تصمیم انواع مختلفی دارند که در این پژوهش از درخت تصمیمگیری CART[2] به عنوان یک الگوریتم مقایسهای استفاده شده است.CART یکی از انواع درخت رده بندی است که توسط بریمن[3] و همکاران در سال 1984 میلادی معرفی گردید. این مدل یک گراف غیر چرخشی شبیه درخت با تقسیمات دوتایی را برای معرفی یک الگوی ردهبندی و تشخیصی معرفی مینماید. به منظور انتخاب متغیرهای مهم در الگوی ردهبندی درختی، در این بررسی از تابعی تحت عنوان تابع ناجوری و شاخصی به نام جینی استفاده شد. تابع ناجوری[4] برای گرهای مانندt و متغیر وابسته با k رده به صورت زیر تعریف میشود:
شاخص جینی اغلب در مدلهای درختی با تقسیمات دوتایی در هر گره استفاده و به صورت زیر تعریف میشود]5[ :
با توجه به تابع ناجوری و شاخص جینی، ابتدا مقدار تابع ناجوری در حالت کلی برای متغیر پاسخ محاسبه میگردد. در مرحلهی بعد برای تمام متغیرهای کمکی، با توجه به بهترین تقسیمات دوتایی برای متغیر پاسخ، مقدار تابع ناجوری در هر یک از دو زیر مجموعه ایجاد شده محاسبه و میانگین وزنی آنها از مقدار تابع ناجوری کل کم میگردد. از بین متغیرهای کمکی، متغیری که دارای بیشترین مقدار برای این رابطه باشد، در گام اول برای ردهبندی درختی انتخاب میگردد]5[ .
ب) مدل رگرسیون لجستیک :در بسیاری از پژوهشها، متغیر وابسته پیوسته نبوده، ممکن است دو نتیجه داشته باشد. برای مثال، تنها یکی از دو ارزش صفر و یک را بپذیرد که ارزش یک به معنای وقوع و ارزش صفر به معنای عدم وقوع حادثه (یا بالعکس) است. در چنین مواردی از رگرسیون لجستیک استفاده می شود. در رگرسیون لجستیک به جای حداقل کردن مجذور خطاها (که در رگرسیون معمولی صورت میگیرد) احتمالی را که یک واقع رخ میدهد، حداکثر میکند. شکل کلی رگرسیون لجستیک به صورت زیر است]4[ :
: متغیر وابسته
Xi : متغیر مستقل ,……,n1i=
: ضریب مستقل (,……,n1i=)
:عدد ثابت و 71828182/2=e (عدد نپر)
در این مقاله با توجه به اینکه عملکرد مالی شرکتها به عنوان متغیر صفر و یک تعریف شده ، از مدل رگرسیون لجستیک استفاده شده است.( یک برای شرکتهایی با عملکرد قوی و صفر برای شرکتهایی با عملکرد ضعیف).همچنین، برای بررسی برازش کلی از آماره کای دو که مشابه آماره F رگرسیون معمولی است و برای بررسی معنی داری ضرایب متغیرهای مستقل واردشده از آماره والد که مشابه آزمون t در معادلهی رگرسیون معمولی است، استفاده گردید.
روش پژوهش
این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش مقطعی- تحلیلی است.در این مطالعه، در ابتدا با استفاده از شاخص Q توبین عملکرد مالی واقعی در سال آتی واحدهای تجاری به دو دسته قوی و ضعیف دسته بندی می گردد. سپس با استفاده از نسبت های نقدی وتعهدی در دو مدل رگرسیون لجستیک و درخت تصمیم CART، عملکرد مالی واقعی در سال آتی ارزیابی(پیش بینی)میشود. در نهایت، با مقایسه نتایج پیش بینی شده با نتایج واقعی حاصل از Qتوبین ،دقت پیش بینی نسبت های نقدی و تعهدی که مؤید محتوای اطلاعاتی است، محاسبه می گردد. گام های اساسی در انجام این پژوهش به شرح زیر است:
1- تفکیک شرکت ها از نظرارزیابی عملکرد مالی به دو دسته شرکت های ضعیف و قوی با استفاده از شاخص Q توبین؛
2- استخراج نسبت های مالی نقدی و تعهدی از صورت های مالی؛
3- پیش بینی عملکرد مالی سال آتی واحد های تجاری با استفاده از مدل هاِی درخت تصمیم گیریcart و رگرسیون لجستیک بر اساس نسبت های نقدی و تعهدی به طور جداگانه؛
4- محاسبه دقت پیش بینی و دسته بندی عملکرد مالی شرکت ها بر اساس نسبت هاِی نقدی و تعهدی به طور جداگانه؛
در واقع، هر چقدر دقت دسته بندِی عملکرد مالی شرکت ها در مدل های فوق بیشتر باشد ، آنگاه نسبت های متناظر در آن مدل از محتوای اطلاعاتی بیشتری برخوردار است.
ارزیابی عملکرد مالی شرکتها با استفاده از نسبتهای تعهدی در مدل درخت تصمیم CART
در این بخش برای پیش بینی عملکرد مالی شرکت ها با استفاده از نسبت های تعهدی، تعداد 9 نسبت تعهدی وارد مدل گردیده است. نمودار (1) درجه اهمیت متغیرها در تفکیک را برای نسبتهای تعهدی نشان میدهد. همچنین، نمودار (2) درخت ایجاد شده بر اساس نسبتهای تعهدی را به تصویر میکشد. با توجه به الگوی رده بندی درختیCART در نمودار(2) نسبت بازده داراییها مهمترین نقش را برای پیش بینی عملکرد شرکتها ایفا میکند. درتفسیر نمودار درختی مربوط به نسبتهای تعهدی، برای مثال میتوان گفت برای طبقهای با نرخ بازده حقوق صاحبان سهام کمتر از8/23% ، نرخ بازده حقوق صاحبان سهام مهمترین متغیر در تفکیک شرکتهاست. از شرکتهای موجود در این طبقه 7/53 % به عنوان شرکت ضعیف و 2/48% از شرکتها به عنوان شرکت قوی طبقهبندی میگردند، اما در طبقهای با نرخ بازده داراییهای بالاتر از 8/23 % نسبت قیمت به سود مهمترین متغیر در طبقه بندی شرکتهاست؛ به طوری که 8/51% از شرکتهایی با نسبت قیمت به سود کمتر، از 59/2 به عنوان شرکت ضعیف و 2/48% از آنها به عنوان شرکت قوی طبقه بندی میگردند.
نمودار (1) : درجه اهمیت نسبت های تعهدی در ارزیابی عملکرد مالی
در واقع ، این مدل بر اساس ترتیب و میزان اهمیت متغیرهای تعهدی در قالب درخت ، اقدام به دسته بندی عملکرد آتی شرکت ها می نماید. یکی از عوامل مهم در میزان دقت مدل ها ،متغیرهای ورودی است.
نمودار (2) : درخت تصمیم CART بر اساس نسبت های تعهدی
بنابراین، هرچقدر میزان دقت مدل بیشتر باشد، محتوای اطلاعاتی نسبتهای تعهدی بیشتر است. درنهایت، نگاره (2) نتایج مربوط به پیشبینی و طبقهبندی مدل CART بر اساس نسبتهای تعهدی را به تصویر میکشد. بر اساس اطلاعات منعکس در نگاره تنها 224شرکت ضعیف به درستی طبقهبندی گردیده و در نهایت، دقت بر اساس تفکیک در شرکتهای ضعیف معادل4/82% است. همچنین، 523 شرکت قوی به درستی طبقهبندی گردیده که دقت مدل در تفکیک شرکت های قوی 8/72% است.
نگاره (2): دقت پیشبینی در مدل CART بر اساس نسبتهای تعهدی
|
دسته |
موارد تشخیص به عنوان شرکت ضعیف |
موارد تشخیص به عنوان شرکت قوی |
|
شرکت ضعیف |
224 |
448 |
|
شرکت قوی |
195 |
523 |
|
دقت تفکیک در شرکت ضعیف |
4/82% |
|
|
دقت تفکیک در شرکت قوی |
8/72% |
|
|
دقت تفکیک کلی مدل |
6/81% |
|
پیشبینی عملکرد مالی شرکتها با استفاده از نسبتهای نقدی در مدل درخت تصمیم CART
در این بخش برای پیش بینی عملکرد مالی شرکت ها با استفاده از نسبت های نقدی،10 نسبت نقدی وارد مدل گردیده است. نمودار(3) درجه اهمیت نسبت های نقدی در تفکیک را به تصویر میکشد. نسبت قیمت به جریان نقدی هر سهم مهمترین نقش را در ارزیابی عملکرد مالی آتی شرکتها ایفا میکند. سپس نسبت های بازده نقدی حقوق صاحبان سهام و بازده نقدی دارایی ها از تاثیر زیادی در ارزیابی عملکرد مالی برخوردارند. نمودار(4) درخت ایجاد شده بر اساس نسبتهای نقدی را نشان می دهد. با توجه به الگوی رده بندی درختیCART درتفسیر نمودار درختی مربوط به نسبتهای نقدی به طور مثال میتوان گفت برای طبقه ای با نسبت قیمت به جریان نقدی هر سهم کمتر از 71/2 ،نسبت قیمت به جریان نقدی هر سهم مهمترین متغیر در تفکیک شرکت هاست. از شرکت های موجود در این طبقه که مقدار نسبت قیمت به جریان نقدی هر سهم آنها کمتر از 093/1- باشد ،میزان 2/24% به عنوان شرکت ضعیف و 8/75% به عنوان شرکت قوی دسته بندی شدند.برای شرکت هایی با جریان نقدی هر سهم بیشتر از 093/1- ، بازده نقدی حقوق صاحبان سهام مهمترین متغیردرطبقه بندی شرکت هاست. از شرکت های موجود در این طبقه که مقدار بازده نقدی حقوق صاحبان سهام آنها کمتر از 625/0 باشد، میزان 2/74% به عنوان شرکت ضعیف و به میزان 8/25% به عنوان شرکت قوی دسته بندی شدند. همچنین، از میان شرکت هایی با میزان بازده نقدی حقوق صاحبان سهام بیشتر از 625/0، به میزان 2/35% به عنوان شرکت ضعیف وبه میزان 8/.64 % به عنوان شرکت قوی دسته بندی شدند.
نمودار (3): درجه اهمیت نسبت های نقدی در ارزیابی عملکرد مالی
برای آزمون فرضیه ها باید دقت دسته بندی و پیش بینی مدل بر اساس نسبت های مذکور بررسی شود. در نهایت نگاره (3) نتایج مربوط به پیشبینی و طبقهبندی مدل CART بر اساس نسبتهای نقدی را به تصویر میکشد.
نگاره (3): دقت پیشبینی در مدل CART بر اساس نسبتهای نقدی
|
دسته |
موارد تشخیص به عنوان شرکت ضعیف |
موارد تشخیص به عنوان شرکت قوی |
|
شرکت ضعیف |
164 |
110 |
|
شرکت قوی |
72 |
645 |
|
دقت تفکیک در شرکت ضعیف |
9/59% |
|
|
دقت تفکیک در شرکت قوی |
90% |
|
|
دقت تفکیک کلی مدل |
6/81% |
|
بر اساس اطلاعات منعکس در نگاره (3) تنها 164شرکت ضعیف به درستی طبقهبندی گردیده و در نهایت، دقت تفکیک در شرکتهای ضعیف معادل9/59% است. همچنین، 645 شرکت قوی به درستی طبقهبندی شدهاند که دقت مدل در تفکیک شرکت های قوی معادل90% است.
نمودار(4) : درخت تصمیم cart بر مبنای نسبت های نقدی
پیش بینی عملکرد مالی در مدل رگرسیون لجستیک بر مبنای نسبتهای تعهدی
در این بخش برای پیش بینی عملکرد مالی شرکت ها با استفاده از نسبت های تعهدی، 9 نسبت تعهدی به طور همزمان وارد مدل رگرسیون لجستیک گردیدند. برای بررسی معنی داری کلی مدل از آماره کای- دو استفاده می گردد.نگاره (5) آماره کایـ دو مربوط به برازش و معنی داری کلی مدل را به تصویر می کشد.
نگاره (4): آماره کای ـ دو مربوط به برازش و معنی داری کلی مدل رگرسیون لجستیک
|
سطح معنی داری |
درجه آزادی |
کای - دو |
|
|
001/0> |
9 |
203/182 |
مدل |
با توجه به اطلاعات منعکس در نگاره (4) سطح معنیداری مربوط به آزمون کای ـ دو (0.001>) کمتر از میزان خطا (05/0) است و این نشان دهنده معنیداری کلی مدل است.پس از بررسی معنی داری کلی مدل ، از آزمون والد برای بررسی معنی داری متغیرهای مستقل استفاده شده است. نگاره (5) نتایج مربوط به آماره والد ،ضریب ثابت و ضرایب متغیرها را به تصویر میکشد.
نگاره (5) : نتایج مربوط به آزمون والد و ضریب نسبت های تعهدی
|
متغیرهای مستقل |
ضریب |
انحراف استاندارد |
آماره والد |
درجه آزادی |
سطح معنیداری |
|
نسبت جاری |
461/0- |
298/0 |
391/2 |
1 |
122/0+ |
|
نسبت سریع |
242/0 |
359/0 |
454/0 |
1 |
500/0 |
|
نسبت بدهی |
993/2 |
630/0 |
540/22 |
1 |
001/0> |
|
بازده داراییها |
025/10 |
109/1 |
642/81 |
1 |
001/0> |
|
بازده حقوق صاحبان سهام |
021/0- |
051/0 |
161/0 |
1 |
688/0 |
|
نسبت پوشش بهره |
000/0 |
000/0 |
153/0 |
1 |
6958/0 |
|
بازده فروش |
017/0 |
037/0 |
207/0 |
1 |
649/0 |
|
سود هر سهم |
000/0 |
000/0 |
539/0 |
1 |
463/0 |
|
نسبت قیمت به سود |
001/0 |
001/0 |
122/1 |
1 |
289/0 |
|
مقدار ثابت |
073/2- |
604/0 |
790/11 |
1 |
001/0 |
با توجه به اطلاعات منعکس در نگاره (5) تنها دو متغیر نسبت بدهی و بازده داراییها در سطح خطای 05/0 معنیدار بوده، با متغیر وابسته (عملکرد مالی شرکت) دارای رابطه معنیدار هستند. در نهایت، نگاره (6) نتایج مربوط به دقت دستهبندی مدل رگرسیون لجستیک بر مبنای نسبت های تعهدی را منعکس میسازد.بر اساس یافتههای منعکس در نگاره(6) تعداد 86 شرکت ضعیف به درستی طبقهبندی شده و دقت دستهبندی در شرکت ضعیف 6/31% است. همچنین، تعداد 669 شرکت قوی نیز به درستی طبقهبندی شدهاند، لذا دقت مدل در دستهبندی شرکتهای قوی 4/93% میباشد.
نگاره (6): دقت پیش بینی در مدل رگرسیون لجسستیک با استفاده از نسبت های تعهدی
|
دسته |
موارد تشخیص به عنوان شرکت ضعیف |
موارد تشخیص به عتوان شرکت قوی |
|
شرکت ضعیف |
86 |
186 |
|
شرکت قوی |
47 |
669 |
|
دقت تفکیک در شرکتهای ضعیف |
6/31% |
|
|
دقت تفکیک در شرکتهای قوی |
4/93% |
|
|
دقت تفکیک کلی مدل |
4/76% |
|
پیشبینی عملکرد مالی شرکتها با استفاده از مدل رگرسیون لجستیک بر مبنای نسبتهای نقدی
در این بخش برای پیش بینی عملکرد مالی شرکت ها با استفاده از نسبت های نقدی ، 10 نسبت نقدی به طورهمزمان وارد مدل رگرسیون لجستیک شده است. در این مدل برای بررسی معنی داری کلی مدل از آماره کای- دو استفاده می گردد. نگاره (7) آماره کای ـ دو مربوط به برازش و معنیداری کلی مدل را به تصویر میکشد.
نگاره (7): نتایج مربوط به آزمون کای - دو
|
سطح معنی داری |
درجه آزادی |
کای - دو |
|
|
001/0> |
9 |
53/809 |
مدل |
با توجه به اطلاعات منعکس در نگاره(7) سطح معنیداری مربوط به آزمون کایـ دو کمتر از سطح خطای (05/0) بوده و این نشان دهندۀ برازش و معنی داری کلی مدل است. پس از بررسی معنی داری کلی مدل از آزمون والد برای بررسی معنی داری متغیرهای مستقل استفاده شده است. نگاره (8) نتایج مربوط به آماره والد، ضریب ثابت و ضرایب متغیرها را به تصویر میکشد.با توجه به نتایج منعکس در نگاره(8) تنها دو متغیر نسبت جریان نقدی هر سهم و نسبت بازده نقدی داراییها در سطح خطای 05/ معنیدار بوده، با متغیر وابسته (عملکرد مالی شرکت) رابطهای معنادار دارد. پس ازبررسی معنی داری کلی مدل وآماره های مربوط به آن ،برای آزمون فرضیه ها باید دقت دسته بندی مدل در طبقه بندی عملکرد مالی شرکت ها بررسی شود.
نگاره (8): نتایج مربوط به آزمون والد و ضریب نسبت های نقدی
|
دسته |
ضریب |
انحراف ستاندارد |
آماره والد |
درجه آزادی |
سطح معنیداری |
|
نسبت قیمت به جریان نقدی هر سهم |
002/0 |
001/0 |
223/2 |
1 |
136/0 |
|
نسبت جریان نقدی هر سهم |
000/0 |
000/0 |
895/14 |
1 |
001/0> |
|
نسبت کیفیت سود |
009/0- |
005/0 |
633/3 |
1 |
057/0 |
|
نسبت بازده نقدی حقوق صاحبان سهام |
011/0- |
019/0 |
346/0 |
1 |
557/0 |
|
نسبت بازده نقدی داراییها |
433/5 |
124/1 |
349/23 |
1 |
001/0> |
|
نسبت جریان نقدی عملیاتی به کل بدهیها |
460/0- |
423/0 |
184/1 |
1 |
277/0 |
|
نسبت پوشش نیازهای ضروری |
270/0- |
321/0 |
708/0 |
1 |
400/0 |
|
نسبت جریان نقدی |
000/0 |
000/0 |
161/1 |
1 |
281/0 |
|
مقدار ثابت |
661/0 |
097/0 |
428/46 |
1 |
000/0 |
.
در نهایت، نگاره شماره (9) نتایج مربوط به دقت دستهبندی مدل رگرسیون لجستیک بر مبنای نسبتهای نقدی را منعکس میسازد. بر اساس یافتههای منعکس در نگاره(9) تعداد 16 شرکت ضعیف به درستی طبقهبندی شده و دقت دستهبندی در شرکت ضعیف 8/5% است. همچنین، تعداد 707 شرکت قوی نیز به درستی طبقهبندی شدهاند، لذا دقت مدل در دستهبندی شرکتهای قوی 6/98% است.
نگاره (9) : دقت پیش بینی در مدل رگرسیون لجستیک با استفاده از نسبت های نقدی
|
دسته |
موارد تشخیص به عنوان شرکت ضعیف |
موارد تشخیص به عتوان شرکت قوی |
|
شرکت ضعیف |
16 |
258 |
|
شرکت قوی |
10 |
707 |
|
دقت تفکیک در شرکتهای ضعیف |
8/5% |
|
|
دقت تفکیک در شرکتهای قوی |
6/98% |
|
|
دقت تفکیک کلی مدل |
73% |
|
آزمون فرضیههای پژوهش
درمطالعات سابق معمولاً برای مقایسه محتوای اطلاعاتی، از مدل های رگرسیونی و بررسی ضریب همبستگی استفاده شده است. در این پژوهش برای مقایسه محتوای اطلاعاتی از مدل های داده کاوی درخت تصمیم و رگرسیون لجستیک استفاده شده است.در مدل های داده کاوی دقت دسته بندی از اهمیت خاصی برخوردار است. برای آزمون محتوای اطلاعاتی نسبتهای نقدی و تعهدی برای پیشبینی و ارزیابی عملکرد، باید دقت هر گروه از این نسبتها در طبقهبندی عملکرد مالی شرکتها در دو گروه شرکتهای ضعیف و قوی در دو مدل فوق، ارزیابی و محاسبه شود. هر چقدر دقت دستهبندی مدلها بیشتر باشد، متغیرهای مستقل متناظر با آن (نسبتهای تعهدی و نقدی) از محتوای فزاینده اطلاعاتی بیشتری برخوردارند. با توجه به نتایج به دست آمده در بخشهای قبل، دقت دستهبندی بر اساس هر یک از مدلهای فوق در نگاره(10)خلاصه شده است.
نگاره (10) : مقایسه دقت طبقهبندی عملکرد مالی شرکتها بر حسب نسبتهای نقدی و تعهدی
|
مدل |
دقت دستهبندی عملکرد مالی بر مبنای نسبتهای تعهدی |
دقت دستهبندی عملکرد مالی بر مبنای نسبتهای نقدی |
||
|
شرکت قوی |
شرکت ضعیف |
شرکت قوی |
شرکت ضعیف |
|
|
درخت تصمیم CART |
8/72% |
4/82% |
90% |
9/59% |
|
رگرسیون لجستیک |
4/93% |
6/31% |
6/98% |
8/5% |
به طور کلی و بر مبنای نتایج حاصل از دو مدل فوق می توان گفت که دقت دسته بندی شرکت هایی با عملکرد مالی قوی بر مبنای نسبت های نقدی بیشتر از نسبت های تعهدی است. از آنجا که دقت دسته بندی بیشتر مؤید محتوای اطلاعاتی بیشتر است، می توان گفت که نسبت های نقدی در مقایسه با نسبت های تعهدی از محتوای فزاینده اطلاعاتی بیشتری برای پیش بینی عملکرد مالی شرکت های قوی برخوردار است؛ در نتیجه فرضیه اول پژوهش تایید مِی گردد. اما از سویی دیگر، بر مبتای نتایج حاصل از دو مدل فوق می توان گفت که دقت دسته بندی شرکت هایی با عملکرد مالی ضعیف بر مبنای نسبت های تعهدی بیشتر از نسبت های نقدی است. از این رو، نسبت های تعهدی در مقایسه با نسبت های نقدی از محتوای فزاینده اطلاعاتی بیشتری برای پیش بینی عملکرد مالی شرکت های قوی برخوردارند، بنابراین فرضیه دوم پژوهش تایید نمی شود.
نتیجه گیری
نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها در این پژوهش نشان می دهد که هر دو گروه از نسبت های نقدی وتعهدی دارای محتوای فزاینده اطلاعاتی هستند.محتوای فزاینده اطلاعاتی نسبت های نقدی برای پیش بینی عملکردمالی شرکت های قوی بیشتر از نسبت های تعهدی است که این قسمت با پژوهش هایی، همچون باراک ]17 [مطابقت دارد، اما از سویی دیگر ،نسبت های تعهدی از محتوای اطلاعاتی بیشتری برای پیش بینی عملکرد مالی شرکت های ضعیف برخوردارند که این بخش با پژوهش هایی همچون هاو و همکاران]19[ ، عرب مازار یزدی و همکاران ]11[ و بوئن و همکاران]18[ منطبق است. طبق نتایج حاصل از دو مدل فوق ،نسبت های بازده حقوق صاحبان سهام ،نسبت بدهی وبازده دارایی ها از بین نسبت های تعهدی وهمچنین، نسبت های جریان نقدی هر سهم ،بازده نقدی دارایی ها، قیمت به جریان نقدی هرسهم از بین نسبت های نقدی از محتوای اطلاعاتی بیشتری نسبت به سایرمتغیرها برای پیش بینی عملکرد مالی شرکت های قوی و ضعیف برخوردارند. در آزمون فرضیه ها هر دو مدل به نتایج یکسانی رسیده اند. همچنین، می توان افزود که در پیش بینی عملکرد مالی شرکت های قوی ،مدل رگرسیون لجستیک و در پیش بینی عملکرد مالی شرکت های ضعیف مدل درخت تصمیم cart از دقت بالاتری برخوردار است.
پیشنهادهای کاربردی حاصل از نتایج پژوهش
با توجه به نتایج حاصل از آزمون فرضیه های اول و دوم میتوان پیشنهادهای زیر را ارائه نمود:
الف ) طبق استانداردهای حسابرسی، حسابرس موظف است تداوم فعالیت واحد مورد رسیدگی را ارزیابی و در صورت ابهام، آن را گزارش نماید. بنابراین، انتخاب و استفاده از نسبت های مالی دارای محتوای اطلاعاتی بالا برای اظهارنظر ، می تواند فرایند ارزیابی تداوم فعالیت موسسه مورد رسیدگی را تسهیل نماید.
ب) بانکها و مؤسسات مالی اعتباری می توانند ازمدلهای این پژوهش برای ارزیابی عملکرد مالی شرکت ها و اعطای تسهیلات مالی به آنها استفاده نمایند.
ج) کارگزاران بورس و تحلیلگران و مشاوران مالی که وظیفه آنها تجزیه و تحلیل وضعیت مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس و تشریح وضعیت مالی آینده شرکتها برای متقاضیان خرید سهام و همچنین، تأمین کنندگان مالی شرکتها هستند، میتوانند از نتایج فرضیههای پژوهش برای تحلیل مناسبتر استفاده نمایند.
)
