نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیارحسابداری، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
2 کارشناس ارشد حسابرسی، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Complex disclosure limits the ability of users to extract useful information from the financial reports disclosed by firms and affects the decisions and perceptions of the stockholders of the information and adjusts their expectations of returns and consequently will affect the financing costs of the company. Based on this, the purpose of this research is to investigate the relationship between the readability of financial reporting and financing costs, as well as to investigate the moderating effect of profit quality and audit quality on this relationship in Iran's capital market. For this purpose, the data of 138 firms listed in Tehran Stock Exchange were collected for ten years from 1391 to 1400, and the hypotheses of the research were investigated using the statistical method of multivariable linear regression. The results of the research hypotheses test show a significant and negative relationship between the readability of financial reporting and the cost of capital of companies. Also, the results show that profit management as an index of profit quality measurement intensifies the negative relationship between readability and financing costs. In other words, the increase in earnings management in companies with lower readability has led to an increase in financing costs. Also, the audit quality in companies that have lower readability has adjusted the cost of capital in a positive direction.
Introduction
The more readable the information, the better the goals of financial reportingand information efficiency will be achieved (Seifzadeh et al., 2021); Because low readability weakens the beliefs of information users about the adequacy of information. Some researchers (Aldoseri et al., 2023; Heflin et al., 2016) state thatin companies whose disclosure readability level information is high, analysts' expectations from the company are more accurate, and the cost of equity and volatility in return on their equity is less. The results of the study by Ejaz (2022) also show that the high readability of financial reporting leads to an increase in the confidence of investors and a decrease in the cost of capital. The problem that has been addressed in this research for Iran's capital market, is whether the readability offinancial reporting of firms listed in the Tehran Stock Exchange is effective on the financing costs of these companies, especially on their capital costs.
On the other hand, the profit of the company provides important information for investors and creditors. Dividends reduce the uncertainty of investors and lead to the use of a lower discount rate for the future profits of the company and as a result, increase the value of the company; Conversely, poor financial reporting on earnings leads to poor forecasting of future cash flows, which in turn leads to high information risks (Kustono, 2021). Many previous studies have shown a negative relationship between earnings quality and cost of capital (for example, Persakis & Iatridis 2015). According to the signaling theory, high reported earnings quality increases managers' willingness to increase the level of readability of disclosed reports, and it is expected that this will eventually lead to a reduction in the company's cost of capital. In addition, based on the ambiguity hypothesis, management may hide their poor performance when earnings quality is low by increasing the textual complexity of their reports, which affects their cost of capital (Ejaz, 2022).
Another point is that based on the theory of agency, monitoring mechanisms are applied to align the interests of shareholders and managers and reduce the conflict of interest as well as any subsequent opportunistic behavior (Alzoubi, 2018). Accordingly, one of the monitoring tools of shareholders is independent auditing, and it is the quality of auditing that improves the reliability of financial statements for users of accounting information. On the other hand, audit quality is compromised when companies present a less readable annual report to hide earnings management or poor financial performance, which increases the risk of material misstatement of the financial statements. Therefore, the low readability of annual reports will lead to low audit quality (Blanco et al., 2021), which will also lead to an increase in the capital cost of companies.
Based on what was said, the purpose of this research is to explain the relationship between the readability of financial reporting of listed companies and the capital structure, and in the next step, the moderating effect of profit quality and audit quality on this relationship will be measured.
Methods & Material
To test the hypotheses, simple regression and multivariate regression models have been used. Based on this, the financial statements of listed companies for 10 years from 1391 to 1400 have been examined, and data related to transactions with related parties have been extracted from the notes accompanying the financial statements and other variables from the Rahvard Naveen website. In this research, the statistical sample was selected by the systematic elimination method. Based on this, taking into account the following criteria, 138 companies accepted in the Tehran Stock Exchange were selected as a sample to investigate the hypotheses of the research.
In this research, to measure the relationship between the readability of financial reporting and the cost of capital and the moderating effect of profit quality and audit quality on this relationship, the research by Ejaz (2022) and Coffie et al. (2018) were used to develop research models.
Finding
The results of the first hypothesis test show that the readability of financial reporting has a negative and significant effect on the cost of capital. The results of the second hypothesis test of the research confirmed the moderating effect of profit management on the relationship between the readability of financial reporting and the cost of capital, and the results of the third hypothesis test of the research also show that audit quality has a moderating effect on the relationship between the readability of financial reporting and the cost of capital. Finally, two sensitivity analysis tests were performed to check the robustness of the results and confirm the research findings. For this purpose, first, the average of all values during three years was calculated and the GLS regression model was run again to test the validity of the main results, and the findings confirmed the main findings of the research. Then, the effects of industry type and year were controlled and the results did not show any effect on the main regression results. Based on the above results, the performance of both additional sensitivity analyses supports the main results of this study.
Conclusion & Results
According to the results of this research, it can be said that by increasing the ease of reading the annual financial reports of companies, the cost of capital of listed companies in Iran will decrease. Therefore, it is important to pay attention to the writing style of reports presented by managers and the linguistic complexity of these reports. In other words, for shareholders and creditors, identifying management's writing style in board reports helps them to correctly interpret companies' actions and to be able to identify historical events, current status, and prospects of companies. Also, the results of the research indicated that the higher the amount of manipulation of accruals, the higher the increase in the cost of capital and vice versa. In other words, although it is expected that the decrease in the quality of profit will lead to an increase in the cost of capital; in more readable companies, the readability of financial statements has compensated for the weakness of these companies in the lower quality of profit and the higher level of profit management. Finally, the selection of large audit firms in terms of reputation and quality of audit work gives a signal to the market, because larger and more reliable audit firms, due to the planning and implementation of quality work, can control and manage the complexities of the internal affairs and operational activities of companies, especially the complexities of the internal control system and the poor readability of the financial reporting of these companies and thus, have a moderating effect on the cost of capital of these companies.
کلیدواژه‌ها [English]
عموماً سه هدف برای گزارشگری مالی معرفی میشود. هدف نخست، تأمین اطلاعات مورد نیاز طیف گسترده استفادهکنندگان درون‌سازمانی و برون‌سازمانی، برای اتخاذ تصمیمات تجاری و اقتصادی است. هدف دیگر، کمک به سرمایهگذاران برای پیشبینی جریانهای نقدی آتی شرکت است و درنهایت، هدف سوم، تأمین اطلاعات مربوط به منابع اقتصادی شرکت و ادعاهای موجود درباره این منابع (تعهدات) و هزینههای مرتبط است. بر این اساس، هرچه اطلاعات خواناتر باشند، اهداف گزارشگری مالی و کارایی اطلاعاتی بهتر تأمین خواهد شد (Seifzadeh et al., 2021)؛ زیرا خوانایی کم باعث تضعیف باورهای کاربران اطلاعات دربارۀ قابلیت اطمینان اطلاعات میشود. علاوه بر این، تئوری‌های مالی نشان میدهند خوانایی پایین گزارشات سالانه، دقت اطلاعات را تضعیف میکند؛ به‌طور خاص، خواندن و تفسیر صورتهای مالی به دانش شایان توجه استفادهکنندگان از صورتهای مالی به‌منظور تجزیه‌وتحلیل اطلاعات در گزارشهای شرکتی نیاز دارد و افشای پیچیدهتر، مانع بزرگی برای درک سرمایهگذاران است. همچنین، برخی از پژوهش‌ها (Aldoseri & Melegy, 2023; Heflin et al., 2016) بیان میکنند شرکتهایی که سطح خوانایی افشای اطلاعاتی آنها بالا است، انتظارات تحلیگران از شرکت دقیق‌تر است و هزینه حقوق صاحبان سهام و نوسان در بازده حقوق صاحبان سهام آنها نیز کمتر است (Aldoseri et al., 2023; Heflin et al., 2016)
یکی از موضوعات مهمی که محققان حسابداری در دهه گذشته به بررسی آن پرداختهاند، رابطه بین کیفیت افشا و هزینه سرمایه است. همچنین، اخیرا پژوهش‌ها در این حوزه، حول محور رابطه بین خوانایی گزارشگری مالی و هزینه سرمایه قرار گرفته است. بر این اساس، مدیران ممکن است ازطریق خوانایی ضعیف گزارشهای مالی، عملکرد خود را مبهم کنند تا از این طریق عملکرد ضعیف خود را از بازار پنهان کنند. علاوه بر این، مدیران ممکن است نیاز داشته باشند عملکرد خوب خود را ازطریق تسهیل شیوه نگارش گزارشهای ارائه‌شده به سهامداران و وام‌دهندگان نشان دهند. نتایج بررسی عمرو نازیه ایزت (2019) نشان میدهند خوانایی بالای گزارشگری مالی منجر به افزایش اعتماد سرمایهگذاران و کاهش در هزینه سرمایه میشود (Ezat, 2019). مسئلۀ بررسی‌شده در این پژوهش دربارۀ بازار سرمایه ایران این است که آیا خوانایی گزارشگری مالی شرکتهای عضو بورس اوراق بهادار تهران بر هزینههای تأمینمالی این شرکتها بخصوص بر هزینه سرمایه آنها مؤثر است؟
از سوی دیگر، سود شرکت اطلاعات مهمی را برای سرمایهگذاران و اعتباردهندگان فراهم میکند. کیفیت سود یک پارامتر مالی مهم است؛ زیرا به سنجش سلامت مالی شرکت کمک میکند و مطابق با نظریه بال و براون (1968) سرمایهگذاران تصمیمات سرمایهگذاری خود را براساس سودهای گزارش‌شده از شرکت میگیرند. به‌عبارتی، آنها ترجیح میدهند شرکت با گزارش سود باکیفیت بالاتر را انتخاب کنند؛ زیرا اینگونه بازدهی بیشتری را ازطریق توزیع سود به دست میآورند. سود سهام باعث کاهش عدم اطمینان سرمایهگذاران و منجر به به‌کارگیری نرخ تنزیل کمتری برای سودهای آتی شرکت، توسط آنها و درنتیجه، افزایش ارزش شرکت میشود؛ برعکس گزارشگری مالی ضعیف دربارۀ سود، منجر به پیشبینی ضعیف جریانهای نقدی آتی میشود که به‌نوبۀخود منجر به ریسک‌های اطلاعاتی بالا میشود (Kustono, 2021). بسیاری از مطالعات قبلی ارتباطی منفی بین کیفیت سود و هزینه سرمایه را نشان داده‌اند (به‌عنوان مثال،Persakis and Iatridis 2015). از شرکتها با کیفیت سود بالا انتظار میرود عملکرد بالای خود را با تسهیل شیوه نگارش در گزارشهای سالانه نشان دهند تا این وضعیت خوش‌بینانه به سهامداران انعکاس داده شود. سهامداران نیز به‌نوبۀخود، چنین گزارش‌هایی را به‌عنوان نشانه خوبی برای سرمایهگذاری در این شرکت به‌منظور کسب بازده بالا و در نتیجه کاهش هزینه سرمایه شرکت برداشت میکنند؛ بنابراین، براساس تئوری علامت‌دهی، کیفیت سود گزارش‌شده بالا، تمایل مدیران را برای افزایش سطح خوانایی گزارشهای افشاشده افزایش میدهد و انتظار میرود این امر درنهایت، منجر به کاهش هزینه سرمایه شرکت شود. علاوه بر این، براساس فرضیه مبهم، مدیریت ممکن است عملکرد ضعیف خود را زمانی که کیفیت سود پایین است، با افزایش پیچیدگی متنی مربوط به گزارشهای خود پنهان کند که این مسئله بر هزینه سرمایه آنها تأثیر دارد؛ درنتیجه، انتظار میرود کیفیت سود بر ارتباط بین خوانایی و هزینه سرمایه شرکتها تأثیرگذار باشد (Ezat, 2019).
نکته دیگر آن است که مبتنی بر تئوری نمایندگی، مکانیسم‌های نظارت برای همسوکردن منافع سهامداران و مدیران و کاهش تضاد منافع و همچنین، هرگونه رفتار فرصت‌طلبانه متعاقب آن اعمال میشوند (Alzoubi, 2018). بر این اساس، یکی از ابزارهای نظارتی سهامداران، حسابرسی مستقل است و کیفیت حسابرسی، قابلیت اطمینان صورتهای مالی را برای استفادهکنندگان از اطلاعات حسابداری بهبود میبخشد؛ زیرا به تأیید فعالیت‌ها و امور شرکتها توسط مدیریت کمک میکند و میزان ریسک اطلاعات کاربران را کاهش میدهد و به آنها در برآورد دقیق‌تر ارزش شرکت کمک میکند؛ بنابراین، کیفیت بالای حسابرسی، هزینه بدهی و حقوق صاحبان سهام را کاهش میدهد (Coffie et al., 2018). از سوی دیگر، کیفیت حسابرسی زمانی به خطر میافتد که شرکتها گزارش سالانه با خوانایی کمتری را برای پنهان‌کردن مدیریت سود یا عملکرد ضعیف مالی ارائه دهند که این، خطر تحریفات بااهمیت صورتهای مالی را افزایش میدهد؛ بنابراین، خوانایی کم گزارشهای سالانه، کیفیت پایین حسابرسی را به همراه خواهد داشت (Blanco et al., 2021) که این نیز منجر به افزایش هزینه سرمایه شرکتها خواهد شد. با وجود تحقیقات صورت‌گرفته در این زمینه، هیچ پژوهشی تا کنون بر رابطه خوانایی گزارشگری مالی و هزینه سرمایه و اثر تعدیل‌کننده کیفیت سود و کیفیت حسابرسی بر این رابطه، باوجود اهمیت آن نپرداخته است و تحقیقات گذشته به بررسی روابط جداگانه متغیرها با متغیرهای دیگر پرداختهاند یا معیارهای متفاوت یا محدودی را برای ارزیابی در نظر گرفتهاند؛ بنابراین، پژوهش حاضر از این نظر دارای نوآوری است و به غنای ادبیات پژوهشی خواهد افزود. با وجود تحقیقات صورت‌گرفته در این زمینه، هیچ پژوهشی تا کنون بر رابطه خوانایی گزارشگری مالی و هزینه سرمایه و اثر تعدیل کننده کیفیت سود و کیفیت حسابرسی بر این رابطه، باوجود اهمیت آن نپرداخته است و تحقیقات گذشته به بررسی روابط جداگانه متغیرها با متغیرهای دیگر پرداختهاند یا معیارهای متفاوت یا محدودی را برای ارزیابی در نظر گرفتهاند؛ بنابراین، پژوهش حاضر از این نظر دارای نوآوری است و به غنای ادبیات پژوهشی خواهد افزود.
براساس آنچه گفته شد هدف این پژوهش در وهله نخست، تبیین رابطه بین خوانایی گزارشگری مالی شرکتهای بورسی با ساختار سرمایه است و در گام بعدی اثر تعدیلی کیفیت سود و کیفیت حسابرسی بر این رابطه سنجیده خواهد شد؛ زیرا انتظار میرود نتایج این پژوهش در بازار سرمایه ایران منجر به افزایش قابلیت اطمینان صورتهای مالی، بهبود تصمیمگیری سرمایهگذاران، تحلیلگران و تأمین‌کنندگان و کاهش ریسک اطلاعات کاربران شود. پژوهش حاضر به لحاظ طرح مسئله در بازار سرمایه ایران، نوآور بوده است و انتظار میرود به غنای ادبیات پژوهشی در این حوزه بیافزود. همچنین، انتظار میرود نتایج این پژوهش به مدیران واحدهای اقتصادی در بهبود کیفیت اطلاعات مالی قابل ارائه با توجه به اثراتی که بر هزینههای تأمین مالی آنها دارد، کمک کند.
مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش
عملکرد تجاری شرکتها در گزارشهای مالی آنها انعکاس می‌یابد. گزارشهای مالی خوانا، اطلاعاتی همگن، ساده و واضح ارائه میدهند که برای همه سرمایهگذاران درک‌شدنی است و خوانایی گزارش مالی هزینههای نمایندگی و عدم تقارن اطلاعاتی را کاهش میدهد و موجب جذب سرمایهگذاران میشود. سوپریانتو و همکاران (2021) بیان میکنند خوانایی سهولت درک یا درک مطالب خاص از یک گزارش خاص است و به نحوه نگارش، صحافی، سازگاری و نحوه سازماندهی قسمتهای آن بستگی دارد(Soepriyanto et al., 2021) ؛ در حالی که برخی دیگر تعریف خود را از خوانایی گسترش داده‌اند و آن را تأثیر بر کاربران بالقوه گزارش دانسته‌اند؛ برای مثال ʾنه (2021) خوانایی را به‌عنوان توانایی سرمایهگذاران مالی و تحلیلگران در درک اطلاعات مربوط به ارزیابی افشای مالی تعریف میکند .(Noh, 2021) رشید (2023) بیان میکند گزارشهای مالی با کیفیت بالا از قضاوت‌ها و تصمیم‌های سرمایهگذاران و اعتباردهندگان حمایت میکند(Rasheed, 2023) . حسن و حبیب (2020) نیز بیان میکنند متون گزارشگری پیچیده (کمتر قابل خواندن) مانع از توانایی سرمایهگذاران برای نتیجه‌گیری از اطلاعات مربوط میشود؛ زیرا به زمان و تلاش بیشتری برای پردازش و تجزیه‌وتحلیل اطلاعات نیاز دارد که منجر به کاهش معاملات سهام و در نتیجه کاهش نقدینگی سهام میشود( Hasan & Habib, 2020 .) همچنین، گزارشگری مالی میتواند بر تصمیمات سرمایهگذاران و اعتباردهندگان و پیشبینی آنها دربارۀ جریانهای نقدی آتی شرکت تأثیر بگذارد؛ علاوه بر این، نشانه اصلی عملکرد مالی یک شرکت است؛ زیرا ریسک اطلاعات و هزینه سرمایه را کاهش میدهد. در این ارتباط، حاتم رجیبا و همکاران (2021) بیان میکنند گزارشهای سالانه پیچیده توانایی سرمایهگذاران و سایر استفادهکنندگان از صورتهای مالی را برای پردازش و تفسیر گزارش‌ها کاهش میدهد که این امر منجر به افزایش ریسک اطلاعات و درنتیجه، هزینه سرمایه بالاتر میشود. همچنین، آنها بیان میکنند اثر پیچیدگی گزارش سالانه بر هزینه حقوق صاحبان سهام زمانی بیشتر است که لحن افشا منفی‌تر یا مبهم‌تر باشد. به‌عبارتی، شرکتهایی که گزارش های سالانه پیچیدهتر (یعنی طولانیتر و کم‌خواناتر) را افشا میکنند، احتمالاً دچار عدم تقارن اطلاعاتی شدید هستند و بنابراین، از آنجایی که خوانایی پایین ریسک تخمین و عدم تقارن اطلاعاتی را افزایش میدهد، شرکتهایی که گزارشهای سالانه خوانا ندارند، هزینه سرمایه بالاتری دارند (Rjiba et al., 2021). پژوهشات آتاناساکو و همکاران (2020) نیز نشان میدهند رابطۀ بین هزینه سرمایه و کیفیت خوانایی گزارشهای مالی یک رابطه U شکل است و بر این اساس، شرکتها می‌توانند هزینه سرمایه خود را با افزایش تفسیر عملکرد مدیریت و بخشهای حاکمیت شرکتی و گزارشهای مربوط به تخصیص پاداش به مدیران کاهش دهند(Athanasakou et al., 2020) . از سوی دیگر، بونسال اس‌بی و میلر (2017) و ارطغرل و همکاران (2017) بیان میکنند شرکتهایی که گزارشهای سالانه کمتر خوانا و مبهم دارند، در شرایط استقراض سخت‌تر و ریسک سقوط قیمت سهام بیشتر در آینده هستند و سهامداران این شرکتها نه‌تنها از نبود افشای اطلاعات شفاف‌تر رنج می‌برند، هزینههای فزاینده تأمینمالی خارجی را نیز متحمل میشوند. به‌عبارتی، فقدان خوانایی گزارشهای مالی، نه‌تنها موجب افزایش هزینه سرمایه شرکتها میشود، هزینههای استقراض آنها را نیز افزایش خواهد داد و درمجموع، اثر منفی بر هزینههای تأمینمالی آنها دارد ( (Bonsall, S. B., & Miller, B. P. 2017; Ertugrul et al. 2017). بر این اساس، فرضیه اول پژوهش ما اینگونه طرح میشود:
فرضیه اول پژوهش: بین خوانایی گزارشگری مالی و هزینه سرمایه رابطه معناداری وجود دارد.
از سوی دیگر، یکی از اطلاعات مهم حسابداری که در گزارشگری مالی تهیه و افشا میشود و به‌عنوان یکی از منابع تصمیمگیری در بازار‌های سرمایه استفاده میشود و قابلیت اطمینان و پیشبینی آن مستقیماً بر تصمیم‌گیریها تأثیر میگذارد، سود خالص است که محاسبه آن متأثر از روشها، برآوردهای حسابداری و قضاوتهای ذهنی است. اعمال قضاوت و مداخله هدفمند بنا به انگیزههای مدیریتی و اختیارات آنان در فرایند اندازهگیری سود و گزارشگری مالی در چارچوب استانداردها و اصول پذیرفته‌شده حسابداری میتواند کیفیت سود را تحت تأثیر قراردهد. کیفیت سود، کیفیت اطلاعات سود دردسترس عموم است که میتواند میزان تأثیر سود بر تصمیمگیری را نشان دهد (Wulansari, 2013). کیفیت سود مشخصه کلیدی درگزارشگری مالی است که برای اتخاذ تصمیمات و انتخاب گزینه مناسب سرمایهگذاری برای سرمایهگذاران یا سایر استفادهکنندگان صورتهای مالی مفید است. در همین ارتباط بوباکر و همکاران (2019) بیان میکنند مدیران ممکن است ازطریق سود و اعمال قضاوتهای شخصی در برآورد آن (مدیریت سود و فراتر از آن دستکاری سود)، به ادراک سهامداران از وضعیت شرکت جهت دهند (Boubaker et al., 2019). در پژوهش‌های داخلی نیز، پورکریم و همکاران (1397) نیز بیان میکنند مدیریت سود بر خوانایی تأثیر منفی و معنی‌دار دارد. به‌عبارتی، با کاهش مدیریت سود، لحن بدبینانه در گزارشگری مالی شرکتهای بورسی، افزایش می‌یابد و بر این اساس، رفتار فرصت‌طلبانه مدیران با استفاده از لحن گزارشگری مالی و با هدف تغییر و انحراف ادراک استفادهکنندگان در بازار سرمایه ایران تأیید میشود.
در چنین شرایطی، شرکتها ممکن است خوانایی گزارشهای مالی را افزایش دهند تا کیفیت سود خود را نشان دهند و خود را از سایر شرکتهایی که انتظارات بازار را ازطریق مدیریت سود برآورده میکنند، متمایز کنند. بر این اساس، محمد ایجاز (2022) بیان میکند به احتمال زیاد شرکتهایی که سود گزارش‌شده را تغییر میدهند، گزارشهای مدیریتی پیچیده‌تری دارند و مدیریت سود کاهشی، تأثیر منفی و معنیداری بر خوانایی گزارشهای مالی آنها دارد(Ejaz, 2022) . علاوه بر آن، لو و همکاران (2017) نیز این مسئله را تأیید و در پژوهشی بیان میکنند شرکتهایی که سود خود را به سمت بالا مدیریت میکنند تا به اهداف درآمدی دست یابند، تمایل دارند فعالیت‌های فرصت‌طلبانه خود را با خوانایی کمتر و رمزگشایی از افشای خود پنهان کنند (Lo et al., 2017). از سویی دیگر، در ارتباط با بحث کیفیت سود و اثر تعدیلی آن بر رابطه بین خوانایی و هزینههای تأمینمالی، عمرو نازیه عزت (2019) بیان میکند پس از تعدیل کیفیت سود، ارتباط معناداری بین خوانایی و هزینه سرمایه وجود دارد و تعامل بین کیفیت سود و خوانایی تأثیر چشمگیری بر هزینه سرمایه دارد (Ezat, 2019). بر این اساس، فرضیه دوم پژوهش ما اینگونه طرح میشود:
فرضیه دوم پژوهش: کیفیت سود، رابطه خوانایی گزارشگری مالی و هزینه سرمایه را تعدیل میکند.
گزارشگری مالی باکیفیت منجر به کاهش عدم تقارن اطلاعاتی بین شرکت و سرمایهگذاران میشود و درنتیجه، سرمایهگذاران را تشویق میکند تا شرکت را با منابع مالی القا کنند. یکی از عوامل مؤثر بر کیفیت و خوانایی گزارشگری مالی، حسابرسی و فرآیندهای اجرایی یک حسابرسی مطلوب و با کیفیت در شرکت است. گزارش حسابرس یکی از اجزای گزارشگری سالانه شرکتها است که به‌واسطه انتشار این گزارش بر اعتبار گزارشگری مالی شرکتها افزوده خواهد شد. ارزش گزارش حسابرس از آنجایی مهم است که هرگونه تحریف بااهمیت را افشا میکند. گزارش حسابرس در صورتی مؤثر خواهد بود که برای کاربران به‌راحتی درک‌شدنی باشد و تصمیمگیری را تسهیل کند. گزارشهای حسابرسی با کیفیت برای تحلیلگران مهم است؛ زیرا به آنها قابلیت اطمینان صورتهای مالی را نشان میدهد و به تبع، بر خوانایی گزارش سالانه تأثیرگذار است. به‌عبارتی، حضور حسابرس مستقل برای کاهش عدم‌تقارن اطلاعاتی بین مدیران و سایر گروههای ذی‌نفع و همچنین، برای حل مسئله نمایندگی ضرورت دارد. علاوه بر آن، خوانایی گزارشهای مالی، هزینههای نمایندگی و عدم تقارن اطلاعاتی را کاهش میدهد و موجب جذب تحلیلگران مالی میشود. نوروزی و همکاران (1398) در پژوهشی در ایران، این مسئله را نشان داده‌اند. درنهایت، رمضان و مصباح (2022) رابطه مثبت و معنادار بین اندازه و حق‌الزحمه مؤسسه حسابرسی از یک سو و کیفیت گزارشگری مالی از سوی دیگر را نشان دادند (Mesabah & Ramadan, (2022. همچنین، دالوایی (2023) بیان کرد گزارشهای حسابرس با خوانایی کمتر منجر به هزینههای بدهی بالاتر و کاهش نقدینگی شرکت میشود و بلعکس (Dalwai, 2023). الذوبی (2018) نیز در پژوهش خود نشان داد کیفیت حسابرسی و تأمینمالی کم ازطریق بدهی، پتانسیل مدیریت سود را کاهش و به‌نوبۀخود کیفیت گزارش مالی را افزایش میدهد (Alzoubi, 2018). بر این اساس، فرضیه سوم پژوهش ما اینگونه طرح میشود:
فرضیه سوم: کیفیت حسابرسی، رابطه خوانایی گزارشگری مالی و هزینه سرمایه را تعدیل میکند.
پیشینۀ پژوهش
پژوهش‌های داخلی
باقومیان و همکاران (1401) در پژوهشی با استفاده از شاخص فوگ و به‌عنوان معیار سنجش خوانایی گزارشگری مالی نشان دادند بین ناخوانابودن گزارشگری مالی و هزینههای نمایندگی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین، رابطه مثبت بین ناخوانابودن گزارشگری مالی و تعدیل هزینه نمایندگی با حضور کیفیت حسابرسی به‌صورت منفی تصحیح میشود. با توجه به یافتههای این پژوهش، به‌منظور کنترل هزینه نمایندگی، توجه بیشتر به خوانایی گزارشهای مالی ضروری است.
داداشی و نوروزی (1399) در پژوهشی نقش میانجی خوانایی گزارشگری مالی بر رابطه بین مدیریت سود و هزینه سرمایه را بررسی کردند. نتایج این بررسی حاکی از آن بود که خوانایی گزارشگری مالی براساس شاخصهای فوگ و طول کل متن، دارای اثر میانجی کامل بر رابطه بین مدیریت سود و هزینه سرمایه است.
درنهایت، در پژوهش‌های داخلی، رستمی و خوشکار (1398) در پژوهشی رابطه بین حق‌الزحمه حسابرسی و کیفیت سود و کیفیت گزارشگری مالی در شرکتهای بورسی را بررسی کردند. نتایج حاکی از آن بود که رابطه معنادار و منفی بین حق‌الزحمه حسابرسی و کیفیت سود و کیفیت گزارشگری مالی شرکتها وجود دارد.
بررسی پژوهش‌های داخلی با کلیدواژه خوانایی گزارشگری مالی، هزینه سرمایه، کیفیت سود و کیفیت حسابرسی، حاکی از بدیع‌بودن مسئله پژوهش حاضر است؛ اما این بررسی نشان میدهد خوانایی صورتهای مالی بر کاهش هزینههای نمایندگی شرکتها مؤثر است و بین سطح مدیریت سود و خوانایی گزارشهای مالی شرکتها در بازار سرمایه ایران، رابطه معناداری برقرار است.
پژوهش‌های خارجی
سومیا آرورا و یوگش چاوهان (2023) در پژوهشی نقش خوانایی صورتهای مالی بر کاهش آسیب‌های اطلاعاتی سرمایهگذاران خارجی را بررسی کردند. نتایج نشان دادند صورتهای مالی خواناتر، سرمایهگذاران خارجی را جذب میکنند. همچنین، مزایای خوانایی بیشتر برای شرکتهای فعال در صنایع کمتر رقابتی و دارای کیفیت سود ضعیف شایان توجه است (Somya Arora & Yogesh Chauhan, 2023).
حاتم رجیبا و همکاران (2021) در پژوهشی نشان دادند پیچیدگی متنی بیشتر با هزینه بالاتر سرمایه سهام شرکتها مرتبط است. نتایج آنها نشان میدهند اثر پیچیدگی گزارش سالانه بر هزینه حقوق صاحبان سهام زمانی بیشتر است که لحن افشای سالانه منفی‌تر یا مبهم‌تر باشد. همچنین، آنها دریافتند اثر خوانایی گزارش سالانه بر هزینه سرمایه به میزان رقابت بازار سهام، سطح مالکیت سرمایهگذاران نهادی و پوشش تحلیلگران نیز بستگی دارد (Hatem Rjiba et al., 2021).
کیائو خو و همکاران (2020) نیز با اجرای یک مدل رگرسیون معادلات هم‌زمان، رابطه دوسویه بین حق‌الزحمه حسابرسی و خوانایی گزارشهای مالی را بررسی کردند. نتایج آنها نشان دادند در حالی که خوانایی ضعیف هزینههای دریافت‌شده توسط حسابرس را افزایش میدهد، هزینههای حسابرسی بالاتر نیز خوانایی گزارشهای مالی را بهبود میبخشد (Qiao Xu et al., 2020).
اورازالین و رسول آخمتجانوف (2019) در پژوهشی تأثیر مدیریت سود و کیفیت حسابرسی بر هزینه بدهی شرکتها را بررسی کردند. یافتههای آنها نشان دادند مدیریت سود و هزینه بدهی رابطه منفی با یکدیگر دارند. همچنین، کیفیت حسابرسی بالاتر منجر به کاهش هزینه بدهی در شرکتها میشود (Nurlan Orazalin, 2019).
کافی و همکاران (2018) در پزوهشی اثرات کیفیت حسابرسی بر هزینههای سرمایه شرکتها را بررسی کردند. شواهد نشان دادند هزینه بدهی و هزینه کلی سرمایه شرکتها را میتوان با کیفیت حسابرسان خارجی توضیح داد. نتایج همچنین نشان دادند اندازه بزرگ هیئت مدیره با هزینه کم بدهی همراه است (Coffie et al., 2018).
آیمن اجینا و همکاران (2016) در پژوهشی رابطه بین مدیریت سود و خوانایی گزارشهای مالی را بررسی کردند. نتایج این بررسی نشاندهنده وجود رابطه مثبت و معنادار بین سطح تعدیلات حسابداری اختیاری و شاخص فوگ بود. درواقع، شرکتهایی که درآمدهای خود را مدیریت میکردند، تمایل داشتند خوانایی گزارش سالانه را پیچیدهتر کنند. به این ترتیب، همچنین پیوند درخور توجهی بین شاخص فوگ و سایر شاخصهای مالی مدل (پراکندگی مالکیت، سودآوری، اهرم و اندازه شرکت) برقرار بود(Aymen Ajina et al., 2016) .
تحلیل پژوهش‌های خارجی نشان میدهد نتایج به‌طور پراکنده حاکی از وجود روابط بین متغیرهای پژوهش حاضر است. به‌عبارتی، انتظار میرود خوانایی گزارشهای مالی با هزینه سرمایه شرکتها در ارتباط باشد و علاوه بر آن، کیفیت حسابرسی و کیفیت سود، توان تعدیل این رابطه را دارند.
روش‌شناسی پژوهش
به‌منظور آزمون فرضیه‌ها از مدل رگرسیون ساده و رگرسیون چندمتغیره استفاده شده است. به‌منظور تدوین مباحث نظری و برای دادهها و اطلاعات مالی از صورتهای مالی شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران و همچنین، بانکهای اطلاعاتی نظیر رهآورد نوین استفاده شده است. بر این اساس، صورتهای مالی
شرکتهای بورسی برای یک دوره 10 ساله از 1391 تا 1400، بررسی شدهاند و داده‌های مربوط به معاملات با اشخاص وابسته از یادداشتهای همراه صورتهای مالی و سایر متغییرها از سایت رهآورد نوین استخراج شدهاند. در این پژوهش انتخاب نمونه آماری به روش حذف سیستماتیک صورت گرفته است. بر این اساس، با در نظر گرفتن معیارهای زیر تعداد 138، شرکت پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران برای نمونه جهت بررسی فرضیههای پژوهش انتخاب شدند.
نگاره1.انتخاب نمونه
Figure 1. Sample selection
|
تعداد شرکتها |
توضیح |
|
475 |
کل شرکت های موجود در بورس در پایان دوره زمانی پژوهش (سال 1400) |
|
(109) |
بمنظور افزایش قابلیت مقایسه، حذف شرکت های غیرمنطبق با 29 اسفند |
|
(90) |
حذف شرکتهای سرمایهگذاری، بانک‌ها و بیمه (به علت تفاوت در ماهیت فعالیت این شرکتها با سایرین) |
|
(70) |
شرکتهایی که بیشتر از 6 ماه وقفه معاملاتی دارند (به علت عدم فعالیت طولانی و کاهش دقت نمونه‌گیری) |
|
(68) |
شرکتهایی که بعد از سال 91 در بورس پذیرفته شده اند و شرکتهای غیر تولیدی |
|
138 |
نمونه |
مدل پژوهش
در این پژوهش برای اندازهگیری رابطه خوانایی گزارشگری مالی و هزینه سرمایه و اثر تعدیلی کیفیت سود و کیفیت حسابرسی بر این رابطه، به پیروی از پژوهش‌های عمرو نازیه ایزت (2019) و ویلیام کافی و همکاران (2018) برای تخمین و بررسی فرضیههای پژوهش، مدل 1 تا 3 ارائه شده است.
مدل آزمون فرضیه اول پژوهش: بین خوانایی گزارشگری مالی و هزینه سرمایه رابطه معناداری وجود دارد.
|
رابطه (1) |
WACC = β0 + β1Read + β2 size + β3MB + β4Age + β5Lev + β6Prof + β7Audit + ε̦ |
WACC: میانگین موزون هزینه سرمایه؛ Read: خوانایی؛ Size: اندازه شرکت؛ MB: رشد شرکت؛ Age: سن شرکت؛ Lev: خطر؛ Prof: سودآوری
مدل آزمون فرضیه دوم پژوهش: کیفیت سود، رابطه خوانایی گزارشگری مالی و هزینه سرمایه را تعدیل میکند.
|
رابطه (2) |
WACC = β0 + β1Read + β2EQ + β3Read× EQ + β4 size + β5MB + β6Age + β7Lev رابطه (2) + β8Prof + β9Audit + ε̦ |
:EQ کیفیت سود
مدل فرضیه سوم پژوهش: کیفیت حسابرسی، رابطه خوانایی گزارشگری مالی و هزینه سرمایه را تعدیل میکند.
|
رابطه (3) |
WACC = β0 + β1Read + β2 AQit + β3Read× EQ + β4 size + β5MB + β6Age + β7Lev + β8Prof + β9Audit + ε̦ |
AQit: کیفیت حسابرسی
معرفی متغیرهای پژوهش
متغیر مستقل
خوانایی گزارشهای مالی (Read): در این پژوهش برای محاسبه سطح خوانایی مطابق با (Blanco et al., 2023)، از شاخص فلش که در سال 1984 رادلف اف فلش ارائه کرد، بدین صورت استفاده شده است.
RE = 206.835 – (1.015 × ASL) – (84.6 × ASW)
RE: سادگی خوانش
ASL: میانگین طول جمله
ASW: تعداد هجا به‌ازای هر کلمه (یعنی تعداد هجاها تقسیم بر تعداد کلمات)
خروجی فرمول یعنی RE عددی بین صفر تا صد است.
فرایند و شیوه اندازهگیری سطح خوانایی گزارش با استفاده از شاخص فلش در این پژوهش بدین صورت است:
ا- ابتدا به‌صورت تصادفی از بخشهای ابتدا، وسط و انتهای یادداشتهای همراه صورتهای مالی و گزارش تفسیری مدیریت (از سال 1391 تا 1395 از یادداشتهای همراه و بعد از آن تا سال 99 از گزارش تفسیری) سه نمونۀ صد کلمه‌ای انتخاب میشود. 2- با استفاده از ابزار فایرفاکس از قسمتهای انتخابی اسکرین شات گرفته و با استفاده از سایت تبدیل عکس به متن، متنهای نمونههای مدنظر استخراج میشود. 3- به ترتیب متن نمونهها در سایت شمارشگر کلمه و جمله قرار داده میشود و تعداد کلمهها و جملههای هر نمونه به دست میآید. 4- طول کلمات با شمارش تعداد دستی هجاها (سیلابها) برای هر نمونه به دست میآید. 5- میانگین طول جملات با تقسیم تعداد کلمات به تعداد جملات کامل هر نمونۀ صد کلمه‌ای به دست میآید. 6- میانگین طول کلمات با تقسیم تعداد هجاها بر تعداد کلمات هر نمونه محاسبه میشود. 7- میانگین طول متوسط جملات با جمع میانگین طول جملات نمونهها و تقسیم حاصل جمع بر عدد 3 و متوسط میانگین طول کلمات با جمع میانگین طول کلمات نمونهها و تقسیم حاصل جمع بر عدد 3 برای تعداد سه نمونه انتخابی محاسبه میشود. 8- ضرب میانگین طول جمله در عدد ثابت 1.015 9- ضرب میانگین طول کلمات در عد ثابت 84.6 10- تفریق حاصل دو بند قبل از عدد ثابت 206.835 تا RE به دست می‌آیند.
امتیازات بدین صورت در نظر گرفته میشوند که امتیاز بین 90 و 100 به‌راحتی به‌واسطه سطح کلاس پنجم قابل درک است؛ در حالی که نمرات بین 0 تا 30 به‌راحتی توسط دانش‌آموختگان دانشگاهی قابل درک است. کتابهای کمیک برای مثال، نمره خوانایی 80 یا بیشتر دارند. اگر سطح سهولت خواندن یک گزارش سالانه کمتر از 50 باشد، میتوان آن را مقاله آکادمیک در نظر گرفت.
متغیر وابسته
هزینه سرمایه (WACC): با محاسبه میانگین موزون هزینه سرمایه محاسبه شد که دو جزء اصلی را شامل میشود: هزینه حقوق صاحبان سهام و هزینه بدهی (سوانسون و حبیبی، 2016؛ کافی و همکاران، 2018). در این پژوهش هزینه حقوق صاحبان سهام به‌صورت معکوس نسبت قیمت فعلی سهم تقسیم بر سود هر سهم (P/E)، به شرح رابطه (4) اندازهگیری میشود (عمرو نازیه ایزت، 2019):
COE = 1/PE ratio – {(Eps – Div)/Eps} رابطه (4)
که در آن: COE: هزینه حقوق صاحبان سهام، P/E: قیمت فعلی سهم تقسیم بر سود هر سهم، Eps: سود هر سهم و :Div سود تقسیمی هر سهم.
علاوه بر این، هزینه بدهی (COD) به‌عنوان نرخ هزینههای بهره سالانه پس از کسر مالیات در سال t به کل بدهی معوقه با بهره در طول سال محاسبه میشود. بر این اساس، میانگین موزون هزینه سرمایه (WACC) برابر است با:
|
رابطه (5) |
WACC = [COE × (E/E + D) + COD × (1-t) × (D/E + D)] |
که در آن: :WAACمیانگین موزون هزینه سرمایه، :COE هزینه حقوق صاحبان سهام، :COD هزینه بدهی، :E ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام، :D بدهی، :t نرخ مالیات است.
متغیر تعدیلگر
کیفیت سود (EQ): به‌منظور آزمایش تأثیر کیفیت سود بر ارتباط بین خوانایی و هزینه سرمایه (CoC)، این مطالعه از مدل جونز تعدیل‌شده استفاده میکند و از باقیمانده آن به‌عنوان شاخص کیفیت سود (EQ) استفاده میکند. اگر علائم باقیمانده مثبت باشد، نشاندهنده کیفیت سود پایین است و بالعکس. مدل جونز تعدیل‌شده به شرح رابطه (6) ارائه شده است:
|
رابطه (6) |
TACC/LagTA = β0 + β1 (1/LagTA) + β2(ΔREV-ΔREC)/LagTA + β3(LagROA) + β4(PPE/LagTA) + ε̦ |
که در آن:
:TACC/LagTAکل اقلام تعهدی که به‌عنوان تغییر سال به سال در دارایی‌های جاری غیر نقدی منهای بدهی‌های جاری (به استثنای بدهی‌های کوتاه‌مدت و مالیات بر درآمد قابل پرداخت) منهای استهلاک اندازهگیری میشود، :LagTA کل دارایی‌های سال قبل،:ΔREV تغییر در درآمد خالص که براساس تغییر در فروش خالص از سال t–1 به سال t اندازهگیری میشود،:ΔREC تغییر در حساب‌های دریافتنی که به‌عنوان تغییر در خالص مطالبات از سال t-1 به سال t اندازهگیری میشود، LagROA: لگاریتم درآمد خالص/کل دارایی، :PPE اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات که از ترازنامه به‌عنوان دارایی ثابت ناخالص برای شرکت در آن سال جمع‌آوری شده است.
کیفیت حسابرسی
مطالعات مختلف از ویژگیهای حسابرس برای توضیح کیفیت حسابرسی استفاده کردهاند؛ زیرا اندازه مؤسسه حسابرسی منعکس‌کننده توانایی و عینیت حسابرس است. یک مؤسسه حسابرسی بزرگ بسیار قابل اعتماد تلقی میشود و هزینههای شهرت بالاتر، انگیزههایی را برای انتقال کیفیت حسابرسی بالاتر فراهم میکند. اندازه مؤسسه حسابرسی و شهرت، ارتباط مستقیمی با کیفیت گزارش تولیدشده دارد. بر این اساس در این پژوهش، اگر شرکت نمونه توسط مؤسسات حسابرسی بزرگ (سازمان حسابرسی و مؤسسه حسابرسی راهبران مفید) حسابرسی شود، متغیر برابر با 1 است، در غیر این صورت صفر لحاظ میشود.
متغیرهای کنترلی
شش متغیر در این پژوهش به‌عنوان متغیرهای کنترل قرار گرفتهاند. این متغیرها عبارت‌اند از: اندازه شرکت (Size)؛ رشد شرکت (MB)؛ سن شرکت (Age)؛ ریسک (Lev)؛ سودآوری (Prof) و نوع گزارش حسابرسی (Audit).
تفسیر یافتههای پژوهش
آمار توصیفی
خلاصه‌ای از وضعیت آمار توصیفی مربوط به متغیرهای مدل در نگاره 2 ارائه شده است.
نگاره2: آمار توصیفی متغیرهای کمی پژوهش
Figure 2: Descriptive statistics of quantitative research variables
|
مشاهدات |
کشیدگی |
چولگی |
انحراف معیار |
کمترین |
بیشترین |
میانه |
میانگین |
متغیرها |
|
1380 |
9413/13 |
0756/3 |
1443/0 |
0100/0 |
9900/0 |
0500/0 |
1027/0 |
هزینه سرمایه (WACC) |
|
1380 |
3097/3 |
5969/0 |
9615/14 |
6066/35 |
026/128 |
0333/73 |
2790/75 |
خوانایی گزارشگری (READ) |
|
1380 |
9569/7 |
4409/0- |
0001/1 |
6300/6- |
6300/5 |
0400/0 |
0009/0 |
کیفیت سود (EQ) |
|
1380 |
3628/4 |
9041/0 |
5939/1 |
6700/10 |
3300/21 |
5500/14 |
7772/14 |
اندازه شرکت (SIZE) |
|
1380 |
8930/45 |
4935/3 |
7734/11 |
9400/98- |
960/154 |
9600/3 |
7037/6 |
رشد شرکت (MB) |
|
1380 |
1757/3 |
8159/0- |
1638/0 |
9000/0 |
8300/1 |
6200/1 |
5774/1 |
سن شرکت (AGE) |
|
1380 |
3837/3 |
1614/0 |
2081/0 |
0300/0 |
5700/1 |
5700/0 |
5707/0 |
اهرم مالی (LEV) |
|
1380 |
9481/3 |
5564/0 |
1513/0 |
4000/0- |
6800/0 |
1100/0 |
1390/0 |
سودآوری (PROF) |
منبع: یافتههای پژوهش
نگاره3: شاخصهای آمار توصیفی مربوط به متغیر کیفی کیفیت حسابرسی
Figure 3: Descriptive statistics indicators related to the qualitative variable of audit quality
|
کیفیت حسابرسی (AQ) |
|||
|
درصد تجمعی |
درصد |
فراوانی |
|
|
9/74 |
9/74 |
1034 |
کوچک |
|
0/100 |
1/25 |
346 |
بزرگ |
|
0/100 |
1380 |
جمع |
|
نگاره4: شاخصهای آمار توصیفی مربوط به متغیر کیفی نوع گزارش حسابرسی
Figure 4: Descriptive statistics indicators related to the qualitative variable of audit type
|
نوع گزارش حسابرسی (AUDIT) |
|||
|
درصد تجمعی |
درصد |
فراوانی |
|
|
1/41 |
1/41 |
567 |
مشروط |
|
0/100 |
9/58 |
813 |
مقبول |
|
0/100 |
1380 |
جمع |
|
با توجه به شاخصهای ارائه‌شده در نگاره 2، مشاهده میشود: اصلیترین شاخص مرکزی، میانگین است که نشاندهنده نقطه تعادل و مرکز ثقل توزیع است و شاخص خوبی برای نشان‌دادن مرکزیت داده‌هاست؛ برای مثال، به‌طور میانگین متغیر هزینه سرمایه نشاندهنده این مطلب است که شرکتهای نمونه به میزان 10/0 درصد دارای هزینههای سرمایه بودهاند که بیشترین میزان مربوط به شرکت البرز دارو در سال 1391 به مقدار 99/0 است. همچنین، بیشترین میزان خوانایی گزارشگری مالی سالانه مربوط به شرکت ایران تایر در سال 1391 به مقدار 026/128 و کمترین مقدار مربوط به شرکت سیمان درود در سال 1393 به مقدار 6066/35 است. کمترین میزان کیفیت سود مربوط به شرکت ملی سرب و روی در سال 1391 به مقدار 6300/5 و بیشترین میزان آن مربوط به شرکت شهد ایران در سال 1397 به مقدار 6300/6- است. همچنین، میانگین اهرم مالی نشاندهنده این موضوع است که 57/0 درصد از شرکتها برای تأمین مالی خود از روش بدهی (وام، استقراض) استفاده کردهاند. درنهایت، با توجه به نگاره 3 از تعداد 138 شرکت، 1/25 درصد شرکتها توسط سازمان حسابرسی و مفید راهبر، حسابرسی شدهاند و براساس نگاره 4، شرکتهای نمونه به میزان 9/58 درصد دارای گزارش حسابرسی مقبول طی سال مالی هستند.
آزمون مانایی
برای بررسی پایایی متغیرهای تحقیق از آزمون لوین‌لین و چو استفاده شد. نتایج این آزمون در جدول 5 ارائه شدهاند.
نگاره 5: نتایج آزمون مانایی متغیرهای تحقیق
Table 5: Results of Levene's test of research variables
|
متغیر |
سطح معناداری |
|
هزینه سرمایه (WACC) |
0000/0 |
|
خوانایی گزارشگری (READ) |
0000/0 |
|
کیفیت سود (EQ) |
0000/0 |
|
کیفیت حسابرسی (AQ) |
0377/0 |
|
اندازه شرکت (SIZE) |
0000/0 |
|
رشد شرکت (MB) |
0000/0 |
|
سن شرکت (AGE) |
0000/0 |
|
اهرم مالی (LEV) |
0000/0 |
|
سودآوری (PROF) |
0000/0 |
|
نوع حسابرسی (AUDIT) |
0000/0 |
منبع: یافتههای پژوهش
با توجه به نتایج، سطوح معنیداری آزمون پایایی برای همه متغیرها کمتر از خطای نوع اول 05/0 است؛ بنابراین، رگرسیون کاذب در پژوهش ایجاد نمیشود و میانگین و واریانس دادهها در طول زمان ثابت در نظر گرفته شد.
قبل از برازش مدل رگرسیون، از آزمون چاو و هاسمن برای تعیین پانل یا ترکیبی بودن مدل و شناسایی اثرات مقطعی در مدل ثابت یا تصادفی استفاده شد. براساس نتایج آزمون، مدل‌های پژوهش با استفاده از روش داده‌های پانلی با اثرات ثابت برازش شدند. همچنین، نتیجه آزمون ناهمسانی واریانس، بیانگر وجود ناهمسانی واریانس بود؛ بنابراین، تخمین نهایی مدل به روش GLS انجام شد.
نگاره6: نتایج برازش مدل اول
Figure 6: The results of running the first model
|
متغیر |
ضرایب |
انحراف معیار |
آماره t |
سطح معناداری (P-VALUE) |
آزمون VIF |
|
عرض از مبدأ (β0) |
5470/0 |
1229/0 |
4484/4 |
0000/0 |
---- |
|
خوانایی گزارشگری (READ) |
0001/0- |
9601/5 |
9993/1- |
0458/0 |
03/1 |
|
اندازه شرکت (SIZE) |
0042/0- |
0029/0 |
4549/1- |
1459/0 |
07/1 |
|
رشد شرکت (MB) |
9101/9- |
0001/0 |
6716/0- |
5020/0 |
02/1 |
|
سن شرکت (AGE) |
2253/0- |
0749/0 |
0056/3- |
0027/0 |
02/1 |
|
اهرم مالی (LEV) |
0306/0- |
0098/0 |
1040/3- |
0020/0 |
58/1 |
|
سودآوری (PROF) |
2574/0 |
4799/0 |
5363/0 |
5918/0 |
65/1 |
|
نوع حسابرسی (AUDIT) |
0011/0 |
0047/0 |
2488/0 |
8035/0 |
06/1 |
|
آماره F فیشر |
7097/6 |
سطح معنیداری آماره F |
0000/0 |
||
|
ضریب تعیین ضریب تعیین تعدیل‌شده |
4389/0 3735/0 |
آماره دوربین واتسن |
6354/1 |
||
|
اثرات سال و صنعت کنترل شد. |
|||||
منبع: یافتههای پژوهش
با توجه به نتایج نگاره 5 و مدل رگرسیونی اول پژوهش به‌منظور آزمون فرضیه اول پژوهش دربارۀ تأثیر خوانایی گزارشگری مالی و هزینه سرمایه، مشاهده میشود سطح معناداری تأثیر خوانایی گزارشگری مالی و هزینه سرمایه کوچک‌تر از خطای 05/0 (0458/0 = p-value) است و خوانایی گزارشگری مالی تأثیر منفی و معناداری بر هزینه سرمایه دارد؛ بنابراین، فرضیه اول پژوهش در سطح خطای 05/0 تأیید شده است. نتایج متغیرهای کنترلی بدین صورت بوده است: متغیر اندازه شرکت عدم معناداری، متغیر رشد شرکت عدم معناداری، متغیر سن شرکت رابطه معنادار و منفی، اهرم مالی رابطه معنادار و منفی، سودآوری عدم معناداری و نوع گزارش حسابرسی عدم معناداری.
آزمون فرضیه دوم پژوهش
نگاره 7: نتایج برازش مدل دوم
Figure 7: Results of running the second model
|
متغیر |
ضرایب |
انحراف معیار |
آماره t |
سطح معناداری (P-VALUE) |
آزمون VIF |
|
عرض از مبدأ (β0) |
5781/0 |
0917/0 |
2983/6 |
0000/0 |
---- |
|
خوانایی گزارشگری (READ) |
2401/4- |
2805/9 |
4571/0- |
6476/0 |
05/1 |
|
کیفیت سود (EQ) |
0126/0 |
0058/0 |
1860/2 |
0290/0 |
02/1 |
|
حاصل‌ضرب خوانایی گزارشگری و کیفیت سود (READ*EQ) |
0002/0- |
1105/8 |
0975/3- |
0020/0 |
10/1 |
|
اندازه شرکت (SIZE) |
0056/0- |
0036/0 |
5451/1- |
1226/0 |
09/1 |
|
رشد شرکت (MB) |
9205/3- |
0001/0 |
2317/0- |
8168/0 |
03/1 |
|
سن شرکت (AGE) |
2278/0- |
0665/0 |
4235/3- |
0006/0 |
02/1 |
|
اهرم مالی (LEV) |
0478/0- |
0112/0 |
2410/4- |
0000/0 |
64/1 |
|
سودآوری (PROF) |
0155/0- |
0214/0 |
7224/0- |
4702/0 |
67/1 |
|
نوع حسابرسی (AUDIT) |
0021/0 |
0040/0 |
5229/0 |
6011/0 |
06/1 |
|
آماره F فیشر |
4520/6 |
سطح معنیداری آماره F |
0000/0 |
||
|
ضریب تعیین ضریب تعیین تعدیل‌شده |
4331/0 3659/0 |
آماره دوربین واتسن |
6348/1 |
||
|
اثرات سال و صنعت کنترل شد. |
|||||
منبع: یافتههای پژوهش
با توجه به نتایج نگاره 7 و مدل رگرسیونی دوم پژوهش به‌منظور آزمون فرضیه دوم پژوهش دربارۀ اثر تعدیلی کیفیت سود در رابطه بین خوانایی گزارشگری مالی و هزینه سرمایه، مشاهده میشود سطح معناداری حاصل‌ضرب خوانایی گزارشگری مالی و کیفیت سود کوچک‌تر از خطای 05/0 (0020/0 = p-value) است و کیفیت سود، اثر تعدیل‌کنندگی بر رابطه بین خوانایی گزارشگری مالی و هزینه سرمایه دارد و به علت علامت منفی، این رابطه را تقویت میکند؛ بنابراین، فرضیه دوم پژوهش در سطح خطای 05/0 تأیید شده است. نتایج متغیرهای کنترلی بدین صورت بوده است: متغیر اندازه شرکت عدم معناداری، رشد شرکت عدم معناداری، سن شرکت رابطه معنادار و منفی، اهرم مالی رابطه معنادار و منفی، سودآوری عدم معناداری، نوع گزارش حسابرسی عدم معنادار.
آزمون فرضیه سوم پژوهش
نگاره 8: نتایج برازش مدل سوم
Figure 8: Results of running the third model
|
متغیر |
ضرایب |
انحراف معیار |
آماره t |
سطح معناداری (P-VALUE) |
آزمون VIF |
|
عرض از مبدأ (β0) |
5164/0 |
0784/0 |
5812/6 |
0000/0 |
---- |
|
خوانایی گزارشگری (READ) |
0001/0- |
4605/8 |
1814/2- |
0293/0 |
35/1 |
|
کیفیت حسابرسی (AQ) |
0228/0- |
0172/0 |
3293/1- |
1840/0 |
45/3 |
|
حاصل‌ضرب خوانایی گزارشگری و کیفیت حسابرسی (READ*AQ) |
0003/0 |
0001/0 |
9905/1 |
0468/0 |
69/3 |
|
اندازه شرکت (SIZE) |
0020/0- |
0028/0 |
7197/0- |
4718/0 |
17/1 |
|
رشد شرکت (MB) |
9505/5- |
0001/0 |
4624/0- |
6438/0 |
02/1 |
|
سن شرکت (AGE) |
2365/0- |
0626/0 |
7757/3- |
0002/0 |
04/1 |
|
اهرم مالی (LEV) |
6606/2 |
0050/0 |
0005/0 |
9996/0 |
63/1 |
|
سودآوری (PROF) |
1894/0 |
2240/0 |
8454/0 |
3980/0 |
66/1 |
|
نوع حسابرسی (AUDIT) |
0025/0 |
0038/0 |
6690/0 |
5036/0 |
06/1 |
|
آماره F فیشر |
9412/6 |
سطح معنیداری آماره F |
0000/0 |
||
|
ضریب تعیین ضریب تعیین تعدیل‌شده |
4511/0 3861/0 |
آماره دوربین واتسن |
6407/1 |
||
|
اثرات سال و صنعت کنترل شد. |
|||||
منبع: یافته های پژوهش
با توجه به نتایج نگاره 8 و مدل رگرسیونی سوم پژوهش به‌منظور آزمون فرضیه سوم پژوهش دربارۀ اثر تعدیلی کیفیت حسابرسی در رابطه بین خوانایی گزارشگری مالی و هزینه سرمایه، مشاهده میشود سطح معناداری حاصل‌ضرب خوانایی گزارشگری مالی و کیفیت حسابرسی کوچک‌تر از خطای 05/0 (0468/0 = p-value) است و کیفیت حسابرسی اثر تعدیل‌کنندگی بر رابطه بین خوانایی گزارشگری مالی و هزینه سرمایه دارد و به علت علامت مثبت، این رابطه را تضعیف میکند؛ بنابراین، فرضیه سوم پژوهش در سطح خطای 05/0 تأیید شده است. نتایج متغیرهای کنترلی بدین صورت بوده است: اندازه شرکت عدم معناداری، رشد شرکت عدم معناداری، سن شرکت رابطه معنادار و منفی، اهرم مالی عدم معناداری، سودآوری عدم معناداری، نوع گزارش حسابرسی عدم معناداری.
تحلیل حساسیت
در این بخش دو آزمون تحلیل حساسیت برای بررسی استحکام نتایج و تأیید یافتههای تحقیق انجام شدند. برای این منظور، ابتدا میانگین تمام مقادیر در طول سه سال، محاسبه و مدل رگرسیون GLS دوباره برای آزمایش اعتبار نتایج اصلی اجرا شدند و یافتهها مطابق با یافتههای اصلی پژوهش بودند. سپس اثرات نوع صنعت و سال کنترل شد و نتایج تأثیری بر نتایج رگرسیون اصلی نشان ندادند. براساس نتایج فوق، عملکرد هر دو تحلیل حساسیت اضافی، نتایج اصلی این مطالعه را پشتیبانی میکند. نتایج این بررسی برای هر سه فرضیه پژوهش، در جدول 9 ارائه شدهاند.
نگاره 9: نتایج تحلیل حساسیت مدل اول
Figure 9: The results of sensitivity analysis of the first model
|
مدل‌ها |
مدل اول پژوهش |
مدل دوم پژوهش |
مدل سوم پژوهش |
|||
|
متغیر |
ضرایب |
سطح معناداری |
ضرایب |
سطح معناداری |
ضرایب |
سطح معناداری |
|
عرض از مبدأ (β0) |
124770/0 |
0446/0 |
002876/0 |
0214/0 |
000636/0 |
8234/0 |
|
خوانایی گزارشگری (READ) |
000225/0- |
0137/0 |
170206/1- |
4314/0 |
150205/1- |
0033/0 |
|
کیفیت سود (EQ) |
--- |
--- |
610707/7 |
5490/0 |
--- |
--- |
|
حاصل‌ضرب خوانایی گزارشگری و کیفیت سود (READ*EQ) |
--- |
--- |
300406/1- |
0028/00 |
--- |
--- |
|
کیفیت حسابرسی (AQ) |
--- |
--- |
--- |
--- |
002694/0- |
0001/0 |
|
حاصل‌ضرب خوانایی گزارشگری و کیفیت حسابرسی (READ*AQ) |
--- |
--- |
--- |
--- |
310205/3 |
0000/0 |
|
اندازه شرکت (SIZE) |
000272/0- |
9261/0 |
177405/2 |
7736/0 |
000142/0 |
3931/0 |
|
رشد شرکت (MB) |
000230/0- |
1160/0 |
720307/1 |
9274/0 |
36000/1- |
0222/0 |
|
سن شرکت (AGE) |
021960/0 |
6740/0 |
000935/0 |
3558/0 |
005172/0 |
0665/0 |
|
اهرم مالی (LEV) |
075900/0- |
0000/0 |
001875/0- |
0000/0 |
004280/0- |
0000/0 |
|
سودآوری (PROF) |
081134/0- |
0000/0 |
001794/0- |
0000/0 |
004712/0- |
0000/0 |
|
نوع حسابرسی (AUDIT) |
012199/0- |
0020/0 |
000143/0- |
1179/0 |
000710/0- |
0060/0 |
|
آماره F فیشر سطح معناداری |
76286/30 000/0 |
600764/9 000/0 |
32900/11 000/0 |
|||
|
ضریب تعیین تعدیل‌شده |
817256/0 |
567131/0 |
670608/0 |
|||
|
اثرات سال و صنعت کنترل شد. |
||||||
نتیجه‌گیری
در این مطالعه، رابطه خوانایی گزارشگری مالی با هزینه سرمایه، با توجه به نقش تعدیلی کیفیت سود و کیفیت حسابرسی بررسی شد. به‌تازگی متون حسابداری به پدیده‌های نسبتاً جدیدی تبدیل شدهاند که جایگاه کلیدی در گزارشهای سالانه را تشکیل میدهند. در مقایسه با مطالعات مربوط به صورتهای مالی، مطالعات کمی در زمینه روایت‌های (متون) حسابداری باوجود اهمیت و پیچیدگی فزاینده آنها انجام شده است. هدف این پژوهش، روشن‌کردن پیامد یکی از جنبه‌های مهم افشای روایی مربوط به سبک نگارش گزارشهای ارائه‌شده، یعنی خوانایی است. مدیریت، اطلاعات مکتوب در گزارشهای خود را برای ارائه اطلاعات مفید دربارۀ وضعیت فعلی و رشد آتی شرکت آسان میکند تا سهامداران و دارندگان اوراق بدهی تشویق شوند وجوه مورد نیاز شرکت را تأمین کنند. بر این اساس، ریسک‌ها و شرایط عدم اطمینان کاهش می‌یابد و ازاین‌رو، نرخ بازده افزایش می‌یابد که به‌نوبۀخود به هزینه سرمایه پایین منجر میشود؛ بنابراین، نخستین هدف این مطالعه، بررسی تأثیر خوانایی گزارشهای هیئت‌مدیره شرکتهای بورس اوراق بهادار از سال 1391 تا 1400 بر هزینههای سرمایه آنها بود. علاوه بر این، مطالعات قبلی شواهد تجربی از تأثیر کیفیت حسابرسی و کیفیت سود بر رابطه خوانایی و هزینه سرمایه ارائه کردند؛ بنابراین، هدف دوم و سوم این مطالعه، بررسی نقش تعدیل‌کننده کیفیت سود و کیفیت حسابرسی در ارتباط بین خوانایی و هزینه سرمایه بود.
یافتهها نشان میدهند خوانایی تأثیر منفی و معناداری بر هزینه سرمایه دارد؛ با این حال، پس از افزودن کیفیت سود و کیفیت حسابرسی به مدل و آزمایش برای تعامل آنها بر ارتباط بین خوانایی و هزینه سرمایه، نتایج بهبود یافتند و دریافته شد تعامل بین کیفیت سود و کیفیت حسابرسی و خوانایی تأثیر چشمگیری بر هزینه سرمایه دارد. نتایج آزمون فرضیه اول پژوهش هم‌راستا با مبانی نظری و پژوهش رجیبا (2015)، هفلین و همکاران (2016) و ارطغرول و همکاران (2017) بودند؛ اما با نتایج عمرو نازیه عزت (2019) همسو نیست. نتایج آزمون فرضیه دوم هم‌راستا با مبانی نظری و پژوهش عمرو نازیه عزت (2019) بودند؛ اما با نتایج الیوا و همکاران (2016) پرساکیس و ایاتریدیس (2017)، همسو نبودند. نتایج فرضیه سوم هم‌راستا با مبانی نظری و پژوهش بوریتس و همکاران (2016) ، فرانسیس و همکاران (2005) بودند؛ اما با نتایج اسمیت (2023) همسو نبودند.
با توجه به نتایج این پژوهش، با افزایش میزان سهولت خواندن در گزارشات سالانه مالی در شرکتها، میزان هزینه سرمایه شرکتهای بورسی در ایران کاهش پیدا میکند؛ بنابراین، توجه به سبک نگارش گزارشهای ارائه‌شده توسط مدیران و پیچیدگی زبانی این گزارش‌ها اهمیت دارد. ارائه اطلاعات قابل خواندن و ضروری، برای پیشبینی جریانهای نقد آتی برای سهامداران نیز بااهمیت است. به‌عبارتی، برای آنان و دارندگان بدهی، شناسایی سبک نوشتاری مدیریت در گزارشهای هیئت‌مدیره، کمک میکند اقدامات شرکتها را به‌درستی تفسیر کنند و بتوانند رویدادهای تاریخی، وضعیت فعلی و چشم‌انداز آینده شرکتها را شناسایی کنند. همچنین، نتایج پژوهش حاکی از آن بود که هرچه میزان دستکاری اقلام تعهدی بیشتر باشد، افزایش هزینه سرمایه بیشتر خواهد بود و بلعکس. به‌عبارتی، با وجود آنکه انتظار میرود کاهش کیفیت سود منجر به افزایش هزینه سرمایه شود، در شرکتهای خواناتر، خوانایی صورتهای مالی، ضعف این شرکتها در کیفیت سود پایین‌تر و سطح بالاتر مدیریت سود را جبران کرده است. افزایش مدیریت سود به‌عنوان شاخص کیفیت سود منجر به افزایش هزینه سرمایه شده است. همچنین، افزایش کیفیت سود در شرکتهای خواناتر به کاهش هزینه سرمایه منجر شده و رابطه بین خوانایی و هزینه سرمایه را در جهت معکوس تعدیل کرده است. درنهایت، انتخاب مؤسسات حسابرسی بزرگ ازنظر شهرت و اعتبار و کیفیت کار حسابرسی به بازار علامت میدهد؛ زیرا مؤسسات حسابرسی بزرگتر و معتبر به دلیل برنامه‌‌ریزی و اجرای با کیفیت کار، می‌توانند پیچیدگی‌های امور داخلی و فعالیت‌های عملیاتی شرکتها به‌ویژه پیچیدگی‌های سیستم کنترل داخلی شرکتها و خوانایی ضعیف گزارشگری مالی این شرکتها را کنترل و مدیریت کنند و درنتیجه، بر هزینه سرمایه این شرکتها اثر تعدیلی داشته باشند.
در پژوهش حاضر مانند هر پژوهش علمی دیگری محدودیتهایی وجود دارد که گاهی ذاتی یا ناشی از ویژگیهای محیطی و زمانی پژوهش هستند. در وهله نخست، متغیرهای پژوهش برگرفته از اطلاعات صورتهای مالی شرکتها است. اطلاعاتی که با استفاده از بهای تمام‌شده در دفاتر ثبت شدهاند. در صورت تجدید ارزیابی و محاسبه‌کردن قیمت بازار (تعدیل آنها) و استفاده از آن اطلاعات، نتایجی که از این تحقیق حاصل شده است قطعاً فرق خواهد کرد. همچنین، از دیگر محدودیتهای اصلی این پژوهش، شیوههای متفاوت برای محاسبه هزینه سرمایه و خوانایی گزارشگری مالی است که ممکن است نتایج متفاوتی به همراه داشته باشد. درنهایت، برای پژوهش‌های آتی پیشنهاد میشود از شاخصهای دیگر خوانایی گزارشگری مانند شاخص فلش و طول متن و همچنین، شاخصهای دیگر هزینه سرمایه استفاده شود. همچنین، پیشنهاد میشود تأثیر سازوکارهای نظام راهبری شرکت در نقش تعدیلی ازقبیل ساختار مالکیت، حسابرسان مستقل، کنترلهای داخلی و غیره بررسی شود.
)