نویسندگان
1 استادیار گروه حسابداری دانشگاه اصفهان
2 استادیار گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان
3 کارشناس ارشد حسابداری
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
 In this paper the ability of cash flow and accrual components in forecasting abnormal earnings and explaining values of companies have been evaluated. For this purpose four hypotheses are disgnd. For hypotheses testing, three linear information valuation models based on the framework of Faltam-Ohlson Model are used. Each linear structure reflects a level of earnings disaggregation. In the first linear model, none of the earnings components is included. In the second linear model, operating cash flows, aggregated accruals and in the third linear model, operating cash flows and components of accruals are included as the components of earnings.  For estimating the models, we use financial data of 63 sample companies and pooled data method for the period of 1998 to 2007. For testing of the research hypotheses we use multi-variable regression.  The results indicate that the operating cash flows and aggregated accruals have explanatory power for company value and abnormal earnings. O ther findings of this research indicate that the components of accruals have the ability to predict abnormal earnings. But in the level of the selected sample only some of the coefficients of accruals components in valuation equation are statistically significant. Further analyses, show inconsistent results among different industries, due to the different nature and amount of cash flows and accrual components of earnings in various industries.     Â
کلیدواژه‌ها [English]
صورت‌های مالی محصول اصلی سیستم گزارشگری مالی است. از دیرباز سود حسابداری به عنوان رقمی ارزنده در مجموعه صورت‌های مالی به عنوان معیاری برای ارزیابی عملکرد شرکت و متعاقباً اتخاذ تصمیم‌های منطقی مورد توجه استفاده کنندگان از صورت‌های مالی، به ویژه سرمایه گذاران بالفعل و بالقوه بوده است. با پذیرش مبنای تعهدی برای محاسبه سود حسابداری، می توان ادعا نمود که سود حسابداری از دو جزء نقدی و تعهدی تشکیل یافته است. هیأت استانداردهای حسابداری (FASB)[1] مالی بر این باور است که ارائه اطلاعات در خصوص سود و اجزای آن در مقایسه با جریان‌های نقدی عملیاتی شاخص بهتری در پیش بینی جریان‌های نقدی آتی است. در صورتی که این باور FASBمبنی بر محتوای اطلاعاتی افزاینده سود نسبت به جریان‌های نقدی عملیاتی صحیح و ارزش حقوق صاحبان سهام منعکس کننده سودهای مورد انتظار آتی باشد، نظر به اینکه اقلام تعهدی یکی از محوری‌ترین اجزای سود و گزارشگری مالی است، این اقلام در ارزشیابی حقوق صاحبان سهام مربوط خواهند بود ]8[. از طرفی اجزای سود (اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی عملیاتی) اطلاعات مربوطی در پیش بینی ارزش شرکت فراهم می کند ]6[. از این رو، تفکیک سود به اجزای تعهدی و نقدی و بررسی تأثیر هر یک از این اجزاء بر ارزش شرکت ضروری به نظر می رسد. به علاوه، از دیگر مسائل طرح شده در این حوزه این است که آیا تفکیک اقلام تعهدی به اجزای تشکیل دهنده آن قادر است توان توضیح دهندگی ارزش شرکت را بهبود بخشد. به منظور پاسخگویی به این سؤال‌ها، پژوهش حاضر در ابتدا تأثیر جریان‌های نقدی و رقم کلی اقلام تعهدی در تعیین ارزش شرکت را ارزیابی می‌کند و سپس به بررسی این موضوع می پردازد که آیا تفکیک اقلام تعهدی به اجزای آن، توان توضیح دهندگی ارزش شرکت را ارتقا می بخشد؟
از سوی دیگر، از آنجا که سود غیر عادی، سود مازاد بر بازده عادی حقوق صاحبان سهام است، آگاهی از آن در تصمیم‌های اقتصادی سرمایه گذاران بالفعل و بالقوه مؤثر خواهد بود. از این رو، شناخت عوامل تأثیر گذار بر سود غیر عادی و نیز پایداری آن از مسائل مهم مطروحه در تصمیم‌های اقتصادی است. بر این اساس، پژوهش حاضر برآن است تا به بررسی مربوط بودن جریان‌های نقدی عملیاتی، مجموع اقلام تعهدی و اجزای آن در پیش بینی سود غیر عادی آتی شرکت بپردازد.
2. مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق
در سیستم حسابداری تعهدی، رویدادهای مالی بدون توجه به زمان دریافت یا پرداخت وجه حاصل از آنها، در زمان وقوع ثبت و گزارش می‌شوند. بر این اساس، در سیستم تعهدی می‌توان ادعا نمود که سود حسابداری همواره با جریان‌های نقدی برابر نبوده، بلکه جزء تعهدی نیز در تعیین سود حسابداری مکمل جزء نقدی است. از سوی دیگر، نظر به اینکه سود یکی از عوامل اصلی در محاسبه سود غیر عادی است، چنین انتظار می رود که اجزای سود در پیش بینی سود غیر عادی شرکت موثر واقع شود. پیرامون محتوای اطلاعاتی اجزای نقدی و تعهدی سود در رابطه با پیش‌بینی سود غیر عادی و تعیین ارزش شرکت دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. برخی از صاحب نظران معتقدند فرض جمع شونده بودن اجزای سود، فرضی مستتر در سیستم حسابداری تعهدی است. این فرض بیان می دارد که جمع تک تک درآمدها، درآمد کل و با جمع تک تک هزینه‌ها، هزینه کل تعیین و از کسر هزینه کل از درآمد کل سود خالص محاسبه می‌شود. بنابراین، هیچ گونه رجحان و برتری بین اجزای سود (جزء نقدی و تعهدی) وجود ندارد ] 8[.در مقابل اسلوان[2] (1996) با توجه به ادبیات تحلیل صورت‌های مالی استدلال می‌کند که چون اقلام تعهدی نسبت به جریان‌های نقدی به میزان زیادی دارای ذهنی گرایی است و احتمال بیشتری وجود دارد که تحت تأثیر اهداف اختیاری مدیر قرار گیرد و یا شامل اقلام تعهدی غیر عادی باشد که به ندرت در دوره‌های آتی تکرار می شود، اقلام تعهدی در مقایسه با جریان‌های نقدی توان پیش بینی کنندگی کمتری دارد] 8[. به طور خلاصه، استدلال اسلوان از قدرت پیش بینی کنندگی کمتر اقلام تعهدی نسبت به جریان‌های نقدی حکایت دارد. این استدلال بر گرفته از این دیدگاه است که با توجه به آزادی عمل نسبی مدیران در به کارگیری روش‌های مختلف، به شکل قانونی و در چارچوب اصول پذیرفته شده حسابداری، چنین به نظر می‌رسد که اقلام تعهدی حاصل اعمال متهورانه مدیریت در شناسایی، ثبت و گزارش رویدادها و دست‌مایه مدیران در تحریف صورت‌های مالی است. از این رو، قابلیت اتکا و مفید بودن اقلام تعهدی به میزان زیادی مورد تردید قرار دارد. با وجود این، توان پیش‌بینی کنندگی و توضیح دهندگی اجزای نقدی و تعهدی سود به محیط اقتصادی و حسابداری شرکت وابسته است. برای مثال، در خصوص اقلام تعهدی، افزایش در موجودی‌ها ممکن است ناشی از کاهش غیر منتظره در تقاضا، پیش‌بینی افزایش در فروش‌های مورد انتظار آتی و یا به دلیل جبران تغییرات موقت در نقدینگی صورت پذیرد که هیچ گونه مفهومی در رابطه با سود غیر عادی مورد انتظار به همراه ندارد. رابطه بین جریان‌های نقدی و سود غیر عادی نیز همانند اقلام تعهدی بسیار مبهم است. برای مثال، جریان‌های نقدی بالای یک شرکت ممکن است نشان‌دهندة یک شرکت موفق با سودهای غیرعادی بالا در آینده باشد. برعکس، جریان‌های نقدی پایین شرکت ممکن است ناشی از مخارج تحقق و توسعه باشد که این به نوبه خود منافع اقتصادی آتی و به تبع آن افزایش سود غیر عادی آتی را به دنبال خواهد داشت. بر این اساس، از آنجاکه شرکت‌های درون یک صنعت به طور یکسان تحت تأثیر عوامل اقتصادی و حسابداری قرار می گیرند، چنین انتظار می رود که رابطه اجزای نقدی و تعهدی سود با سود غیر عادی در شرکت‌های درون هر یک از صنایع مشابه باشد.
بر این اساس و به دلیل وجود ابهام و دیدگاه‌های مختلف پیرامون محتوای اطلاعاتی اجزای سود، پژوهش حاضر بر آن است تا ضمن تفکیک سود به اجزای نقدی و تعهدی، به بررسی مربوط بودن این اجزاء در پیش بینی سود غیر عادی و تبیین ارزش شرکت بپردازد. در ادامه، برخی از مهمترین تحقیقات مرتبط با پژوهش حاضر مطرح می گردد.
کومار و کریشنان (2008) نقش فرصت‌های سرمایه گذاری را به عنوان یک عامل تعیین کننده در رابطه با مربوط بودن اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی عملیاتی در ارزشیابی شرکت مطالعه نمودند. آنان دریافتند در مواقعی که فرصت‌های سرمایه گذاری در سطح پایینی قرار دارد، مربوط بودن جریان‌های نقدی عملیاتی به تدریج با افزایش فرصت‌های سرمایه گذاری افزایش می یابد و هنگامی که فرصت‌های سرمایه گذاری در سطح بالایی است، همگام با افزایش فرصت‌های سرمایه گذاری، مربوط بودن اقلام تعهدی کاهش می یابد. متعاقباً مربوط بودن سود ابتدا به طور مستقیم و سپس در جهت عکس فرصت‌های سرمایه گذاری تغییر می نماید]14[.
آستانا و ژانگ (2006) در پژوهشی با عنوان "تأثیر سرمایه گذاری‌های تحقیق و توسعه (R&D)[3]بر پایداری سود غیرعادی"، از مدل اولسن به منظور بررسی رابطه بین سرمایه گذاری‌های R&D و پایداری سود غیر عادی استفاده نمودند. در این تحقیق، هزینه‌های R&D به دو جزء اثر صنعت و اثر شرکت تفکیک و تأثیر هر دو جزء بر پایداری سود غیرعادی به طور مجزا مورد آزمون قرار گرفت. نتایج تحقیق حاکی از همبستگی مثبت بین هر یک از این دو جزء و پایداری سود غیرعادی است]5[.
بارث و همکاران (2005) طی انجام تحقیقی دریافتند که تجزیه سود به دو جزء اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی و یا به پنج جزء شامل جریان‌های نقدی و چهار جزء تعهدی، میانگین خطای پیش بینی را کاهش می‌دهد و در نتیجه، به پیش‌بینی ارزش شرکت کمک می نماید]6[.
کالن و سگال (2004) با انجام پژوهشی تأثیر اقلام تعهدی بر بازده سهام را مورد مطالعه قرار داده، به این نتیجه دست یافتند که اقلام تعهدی، جریان‌های نقدی و نرخ تنزیل مورد انتظار آتی در تعیین بازده سهام شرکت مربوط هستند. همچنین سود تعهدی و نقدی به عنوان اجزای سود خالص در تعیین بازده سهام شرکت دارای قدرت یکسان و نسبت به بازده مورد انتظار تفوق دارد]10[.
بارث و همکاران (2002) به بررسی تأثیر تجزیه سود بر پیش بینی سود غیرعادی و تعیین ارزش بازار سهام پرداختند.یافته‌های این پژوهش حاکی از این است که اولاً تفکیک سود به دو جزء نقدی و تعهدی در سطح داده‌های ترکیبی، به کاهش خطای پیش بینی منجر می‌شود، اما به هنگام تفکیک صنایع تجزیه سود به جریان‌های نقدی و چهار جزء تعهدی خطای پیش‌بینی را به کمترین میزان می رساند]7[.
بسام (2002) با پژوهشی براساس شواهد به‌دست آمده از بورس اوراق بهادار عمان و آمریکا، از یک سو به بررسی توانمندی اجزای نقدی و تعهدی سود در تعیین ارزش شرکت و از سوی دیگر، به بررسی قدرت این اجزاء در پیش بینی سود غیرعادی، سود، جریان‌های نقدی، سود تقسیمی و بازده پرداخت. نتایج این تحقیق نشان می دهد که اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی در پیش بینی سود غیر عادی، بازده آتی و تعیین ارزش شرکت دارای قدرت توضیح دهندگی است. علاوه بر این، استفادة توأم از اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی نسبت به هر یک از این اجزاء به صورت مجزا، در پیش بینی سودهای غیر عادی آتی توانایی بیشتری دارد]9[.
هاو و همکاران (2001) محتوای اطلاعاتی اقلام تعهدی وجریان‌های نقـدی را بررسی نموده، نشان دادند که سود دارای محتوای اطلاعاتی بیشتری نسبت به جریان‌های نقدی عملیاتی است، چرا که سود در بردارندة اقلام تعهدی است. نتیجه دیگر تحقیق آنها حاکی از پایداری و پیش بینی کنندگی بیشتر سود نسبت به جریان‌های نقدی عملیاتی است]13[.
کاریتو و کلاب (2000) در تحقیق خود با عنوان "مربوط بودن سود و جریان‌های نقدی در ژاپن"، به مطالعه محتوای اطلاعاتی سود و جریان‌های نقدی پرداختند. نتایج این تحقیق حاکی از این است که سود نسبت به جریان‌های نقدی دارای محتوای افزاینده اطلاعاتی است. از سوی دیگر، نتایج تحقیق نشان داد که سرمایه گذاران ژاپنی برای ارزشیابی شرکت از اطلاعات سود و جریان‌های نقدی استفاده می نمایند ]11[.
بارث و همکاران (1999) در مطالعه ای به ارزیابی مربوط بودن اجزای سود در پیش بینی سود غیرعادی و تعیین ارزش شرکت پرداختند. نتایج تحقیق آنها بیانگر این است که اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی به عنوان اجزای سود در پیش بینی سود غیر عادی آتی مؤثرند، لیکن توانایی این دو جزء در پیش بینی سود غیرعادی با یکدیگر متفاوت است. نتیجه دیگر تحقیق آنها حاکی از این است که اجزای سود در تعیین ارزش شرکت دارای قدرت توضیح دهندگی است]8[.
دستگیر و خدادادی (1386) با استفاده از مدل‌های خطی اطلاعات مبتنی بر سودهای غیر عادی، به آزمون مدل قیمت گذاری سهام پرداختند. نتایج این تحقیق، نظریه پویایی اطلاعات و قیمت گذاری سهام بر مبنای مدل‌های خطی را تأیید می نماید]2[.
کردستانی و رودنشین (1385) طی انجام تحقیقی بدین نتیجه رسیدند که جزء نقدی سود، ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام و نرخ بازده سهامداران عادی برای تعیین ارزش شرکت اطلاعاتی مربوط محسوب می شود. همچنین جزء نقدی سود محتوای اطلاعاتی بیشتری نسبت به تغییرات حساب‌های دریافتنی، تغییرات موجودی کالا و تغییرات حساب‌های پرداختنی به عنوان سه جزء تعهدی سود دارد. نتیجه دیگر این تحقیق حاکی از این است که جزء نقدی سود و سه جزء تعهدی مورد بررسی، توان پیش بینی سود غیر منتظره را ندارد]4[.
عرب مازار و همکاران (1385) ضمن بررسی محتوای اطلاعاتی جریان‌های نقدی و تعهدی دریافتندکه سود نسبت به وجوه نقد عملیاتی دارای توان بیشتری برای توضیح بازده سهام است. نتیجه دیگر این تحقیق حاکی از این است که اقلام تعهدی اختیاری و غیر اختیاری نسبت به وجوه نقد عملیاتی دارای محتوای افزاینده اطلاعاتی است]3[.
بهرامفر و شمس عالم (1383) به ارزیابی مربوط بودن اطلاعات حسابداری و نیز توان تفسیرکنندگی و قدرت پیش بینی کنندگی این اقلام در تعیین بازده غیر عادی آتی سهامپرداختند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که متغیرهای حسابداری دارای محتوای اطلاعاتی است و بر بازده غیر عادی آتی سهام تأثیرگذار است. افزون بر این بازده غیر عادی آتی سهام با وجوه نقد عملیاتی رابطه مستقیم و با اقلام تعهدی و ارزش بازار شرکت رابطه ای عکس دارد]1[.
3. فرضیه‌های پژوهش
فرضیه اصلی 1- اجزای سود توان پیش بینی سود غیرعادی آتی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را دارد.
فرضیه فرعی 1-1- جریان‌های نقدی عملیاتی توانایی پیش بینی سود غیرعادی آتی را دارد.
فرضیه فرعی 1-2- مجموع اقلام تعهدی توانایی پیش بینی سود غیرعادی آتی را دارد.
فرضیه فرعی 1-3- اجزای اقلام تعهدی توانایی پیش بینی سود غیرعادی آتی را دارد.
فرضیه اصلی2- اجزای سود در تعیین ارزش شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران دارای قدرت توضیح دهندگی است.
فرضیه فرعی 2-1- جریان‌های نقدی عملیاتی در تعیین ارزش شرکت دارای قدرت توضیح دهندگی است.
فرضیه فرعی 2-2- مجموع اقلام تعهدی در تعیین ارزش شرکت دارای قدرت توضیح دهندگی است.
فرضیه فرعی 2-3- اجزای اقلام تعهدی در تعیین ارزش شرکت دارای قدرت توضیح دهندگی است.
4. روش تحقیق
پژوهش حاضر از لحاظ هدف از نوع کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش از نوع توصیفی- همبستگی است. مدل آماری به کار گرفته شده در این تحقیق مدل رگرسیون چند متغیره است. در این پژوهش، برای بررسی فرضیه‌های تحقیق از سه مدل خطی اطلاعات ([4]LIM) بر مبنای چارچوب مدل فلتام - اولسن[5] استفاده می شود. هر ساختار خطی منعکس کننده سطحی از تفکیک سود است. این مدل بر فرآیند خودرگرسیونی مبتنی بوده؛ چرا که در هر معادله متغیر مربوطه تابعی از مقادیر گذشته ی همان متغیر است.
اولین مدل خطی اطلاعات (LIM1) بر مدل اولسن (1995) مبتنی است. در این مدل به طور ضمنی فرض بر این است که اجزای نقدی و تعهدی سود دارای توانایی یکسان در پیش بینی سود غیرعادی و تعیین ارزش شرکت است. به عبارت دیگر، آگاهی از اجزای سود به پیش‌بینی سود غیر عادی و ارزش شرکت کمکی نمی کند. از این رو، در این مدل ضریب اجزای سود صفر بوده و این امر به حذف اجزای سود از معادلات منجر شده است.
|
|
(1-1) |
|
(1-2) |
|
|
(1-3) |
: سود غیر عادی شرکت i در سال t که از تفاوت سود خالص و بازده عادی ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام به دست می‌آید:
( –=.)
: سود خالص شرکت i در سال t
: نرخ بازده مورد انتظار محاسبه شده با استفاده از مدل CAPM
: ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام شرکت i در سال t
: ارزش بازار حقوق صاحبان سهام شرکت i در سال t
: معیار پایداری سود غیرعادی
: معیار محافظه کاری است؛ بدین معنی که اگر سیستم حسابداری محافظه کارانه عمل نماید مثبت خواهد شد، چرا که در این صورت سهم ارزش دفتری که بر اساس معیار محافظه کاری ارزشیابی شده است، بیشتر خواهد بود.
: خطای مدل شرکت i در سال t
دومین مدل خطی اطلاعات (LIM2) بر مبنای مدل بارث و همکاران (1999) بوده که اساسا" تفسیری از مدل اولسن (1999) است. این مدل فرضیه‌هایی مبنی بر یکسان بودن توان توضیح دهندگی و پیش‌بینی کنندگی اجزای تعهدی و نقدی سود را تضعیف می نماید. به عبارت دیگر، به دلیل توانایی متفاوت این اجزا باید سود را به اجزای آن تفکیک و به طور مجزا در معادلات پیش‌بینی و ارزشیابی به کار برد. از این رو، دومین مدل خطی اطلاعات خود شامل دو سیستم معادلات است؛ یکی مرتبط با جریان‌های نقدی و دیگری مرتبط با رقم کلی اقلام تعهدی.
سیستم معادلات مرتبط با جزء نقدی:
|
(2-1) |
|
|
(2-2) |
|
|
(2-3) |
|
|
(2-4) |
: جریان وجوه نقد حاصل از فعالیت‌های عملیاتی شرکت i در سال t استخراج شده از صورت جریان وجوه نقد.
|
سیستم معادلات مرتبط با جزء تعهدی: |
|
|
(3-1) |
|
|
(3-2) |
|
|
(3-3) |
|
|
(3-4) |
|
: مجموع اقلام تعهدی شرکت i در سال t که از تفاوت سود عملیاتی و جریان وجه نقد حاصل از فعالیت‌های عملیاتی محاسبه می شود.
در سومین مدل خطی(LIM3) در سیستم معادلات مرتبط با جزء تعهدی اقلام تعهدی به اجزای آن شامل تغییر در حساب‌های دریافتنی، تغییر در موجودی‌ها، تغییر در پیش پرداخت‌های هزینه، تغییر در حساب‌های پرداختنی، تغییر در پیش دریافت‌های درآمد و هزینه استهلاک دارایی‌های مشهود و نا‌مشهود، تغییر در ذخیره بازخرید مزایای پایان خدمت کارکنان و تغییر در سایر اقلام تعهدی تفکیک شده و سپس به پیش‌بینی سود غیر عادی و تعیین ارزش شرکت پرداخته می شود، لیکن سیستم معادلات مرتبط با جزء نقدی همانند مدل خطی دوم است. از این رو، در این بخش از ذکر آن خودداری می شود. هدف از ارائه این مدل، بررسی قدرت اجزای سود در پیش بینی سود غیرعادی و تعیین ارزش شرکت هنگام تفکیک اقلام تعهدی به اجزای تشکیل دهنده آن است.
|
|
|
|
(4-1) |
|
|
(4-2) |
|
|
(4-3) |
|
|
(4-4) |
|
|
(4-5) |
|
|
(4-6) |
|
|
(4-7) |
|
|
(4-8) |
|
|
(4-9) |
|
|
(4-10) |
|
|
(4-11) |
: تغییر در حساب‌های دریافتنی شرکت i در سال t
: تغییر در موجودی‌های شرکت i در سال t
: تغییر در پیش پرداخت‌های هزینه شرکت i درسالt
: تغییر حساب‌های پرداختنی شرکت i در سالt
: تغییر در پیش دریافت‌های درآمد شرکت i در سال t
: هزینه استهلاک دارائیها ی مشهود و نا مشهود شرکت i در سال t
: تغییر ذخیره باز خرید مزایای پایان خدمت کارکنان شرکتi در سال t
: تغییر در سایر اقلام تعهدی شرکت i در سال t
: جزء اخلال (باقیمانده ) شرکت i در سال t
شایان ذکر است که مدل‌های ارائه شده در این پژوهش در زمره سیستم معادلات همزمان قرار دارند، اما از آنجا که در این مدل‌ها، اجزای اخلال یک دوره در معادلات مختلف با یکدیگر همبستگی ندارند و هر یک از معادلات استقلال علّی یک طرفه ای را نشان می دهد، می توان ادعا نمود که مدل ارائه شده در تحقیق حاضر از نوع سیستم عطفی است. از این رو، می توان هر یک از معادلات را به طور مجزا برآورد نمود. از سوی دیگر، با توجه به ترکیبی بودن داده‌های پژوهش ابتدا آزمون لیمر به منظور انتخاب شیوه تخمین مدل از بین دو راهکار poolingو panel انجام می شود. در صورتی که نتایج این آزمون به انتخاب روش panel منتهی شود، متعاقباً آزمون هاسمن برای انتخاب روش آزمون داده‌ها از بین دو روش اثرات ثابت و اثرات تصادفی استفاده می‌گردد. رویه مذکور برای تخمین تک تک مدل‌ها به کار می رود. لذا به لحاظ رعایت اختصار صرفاً نتایج نهایی تخمین مدل‌ها ارائه می‌گردد.
روش گردآوری داده‌ها، اسناد کاوی بوده و داده‌های مورد نیاز شرکت‌های عضو نمونه از طریق بانک‌های اطلاعاتی و صورت‌های مالی شرکت‌ها، جمع آوری شده است.پس از گردآوری داده‌های مورد نیاز تحقیق از نرم افزار EXCEL به منظور طبقه بندی و آماده سازی داده‌ها و انجام محاسبات لازم و از نرم افزار EVIEWS برای تخمین مدل‌ها و تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده گردیده است.
5. نحوه آزمون فرضیه‌های پژوهش
به منظور آزمون فرضیه‌های پژوهش علاوه بر بررسی رابطه اجزای سود با سود غیرعادی و ارزش شرکت و معنی داری ضرایب در معادلات از طریق آزمون t و F ، اثر (سهم) نموی یا نهایی متغیر توصیفی بررسی شده است. در این روش به ارزیابی این موضوع پرداخته می شود که آیا ورود متغیر اجزای سود به مدل قدرت پیش بینی کنندگی و توضیح دهندگی مدل را افزایش داده است یا خیر؟ در این راستا، از تکنیک آنالیز واریانس استفاده شده است. بدین منظور نسبت F به صورت زیر محاسبه می شود:
نسبت فوق دارای توزیع F است. در صورت معنی داری این نسبت می توان چنین نتیجه گیری کرد که ورود متغیر جدید، به بهبود قدرت پیش بینی کنندگی و توضیح دهندگی مدل منجر شده است. بر این اساس، در رابطه با فرضیه اول تحقیق، نسبت F برای معادله سود غیرعادی در مدل خطی اول و مدل خطی دوم (یک بار برای سیستم معادلات مرتبط با جزء تعهدی برای آزمون فرضیه فرعی اول و بار دیگر برای سیستم معادلات مرتبط با جزء تعهدی به منظور آزمون فرضیه فرعی دوم) محاسبه و معنی داری آن بررسی می‌گردد. در خصوص فرضیه دوم تحقیق روش مذکور برای رابطه ارزش شرکت در دو مدل خطی اول و دوم تکرار می شود. برای ارزیابی فرضیه سوم (چهارم) تحقیق نسبت F برای معادله سود غیرعادی (معادله ارزش شرکت) در مدل خطی اول و سوم محاسبه و بررسی می گردد. باید خاطر نشان کرد برای بررسی معنی داری آماره F، نسبت F محاسبه شده با F جدول با درجه آزادی (تعداد مشاهدات منهای تعداد پارامترهای مدل جدید و تعداد متغیرهای توضیحی جدید) مقایسه می‌گردد. چنانچه F محاسبه شده از F جدول بزرگتر باشد، می‌توان به معنی داری این آماره و به تبع آن مفید بودن ورود متغیر یا متغیرهای جدید به مدل پی برد. شایان ذکر است که برآورد مدل‌ها و بررسی فرضیه‌های تحقیق هم در سطح کل شرکت‌های عضو نمونه و هم پس از تفکیک آنها بر حسب صنعت، در سطح صنایع نیز انجام می گیرد.
6. جامعه آماری و نمونه
جامعه آماری تحقیق شامل شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در قلمرو زمانی بین سال‌های 1377 تا 1386 است.در این پژوهش، برای نمونه‌گیری از روش حذف سیستماتیک استفاده می‌گردد. به عبارت دیگر، کل شرکت‌های عضو جامعه آماری که دارای ویژگی‌های زیر باشند، به عنوان نمونه انتخاب شده‌اند:
1) قبل از سال 1377، در بورس پذیرفته شده باشد.
2) سال مالی آنها، منتهی به 29 اسفند باشد.
3) فعالیت آنها تولیدی باشد.
4) حداقل هر سه ماه یک بار، سهام آنها در بورس اوراق بهادار مبادله شده باشد.
5) در قلمرو زمانی تحقیق، تغییر سال مالی نداشته باشند.
بر این اساس 63 شرکت به عنوان نمونه انتخاب شدند.
یافته‌های پژوهش
چنانکه پیش از این ذکر شد، مدل مورد استفاده در تحقیق حاضر دارای الگوی خود رگرسیونی است، از این رو، یکی از فروض اساسی آزمون دوربین ـ واتسون را نقض می‌کند. بنابراین، برای کشف خود همبستگی از آزمون h دوربین واتسون به عنوان جایگزین استفاده شده است.
7. نتایج آزمون فرضیه اول
فرضیه اول تحقیق خود متشکل از سه فرضیه فرعی است. به منظور بررسی فرضیه فرعی اول مبنی بر مربوط بودن جریان‌های نقدی عملیاتی در پیش بینی سود غیر عادی آتی، به تفسیر معادله سود غیر عادی در سیستم معادلات مرتبط با جزء نقدی در دومین مدل خطی اطلاعات و سپس مقایسه این مدل با معادله متناظر آن در اولین مدل خطی اطلاعات پرداخته می شود. نتایج حاصل از برآورد معادله مذکور در اولین مدل خطی اطلاعات در نگاره 1 و دومین مدل خطی اطلاعات در نگاره 2 ارائه شده است.
نگاره 1. نتایج برآورد معادله سود غیر عادی در اولین مدل خطی اطلاعات
|
|
|
|||||
|
|
W11 |
W12 |
R2 |
آماره F |
p-value |
آماره h دوربین |
|
ضرایب درسطح کل نمونه: |
721/0 |
079/0- |
65/0 |
504/14 |
000/0 |
69/1 |
|
آماره t |
207/6 |
415/7 |
||||
|
p-value |
000/0 |
000/0 |
||||
|
ضرایب در سطح صنایع: |
|
|
|
|
|
|
|
صنایع غذایی |
*788/0 |
*135/0- |
79/0 |
352/23 |
000/0 |
375/0- |
|
صنایع شیمیایی |
*323/0 |
112/0- |
56/0 |
089/8 |
000/0 |
4/0- |
|
صنایع دارویی |
227/0 |
*302/0 |
89/0 |
905/61 |
000/0 |
273/0 |
|
صنایع سیمان،آهک و گچ |
*099/1 |
122/0- |
59/0 |
663/56 |
000/0 |
076/1 |
|
صنایع فلزات اساسی |
*94/1 |
*821/0 |
67/0 |
749/52 |
000/0 |
322/0 |
|
صنایع خودرو |
*56/0 |
072/0 |
56/0 |
425/43 |
000/0 |
406/1 |
*در سطح صنایع ضرایبی که از لحاظ آماری معنی‌دار هستند، با علامت ستاره در جدول مشخص شده‌اند
نگاره 2. نتایج برآورد معادله سود غیر عادی در سیستم معادلات مرتبط با جزء نقدی در دومین مدل خطی اطلاعات
|
|
|
||||||
|
|
W11 |
W12 |
W13 |
R2 |
آمارهF |
p-value |
آماره h دوربین |
|
ضرایب درسطح کل نمونه: |
857/0 |
176/0- |
042/0 |
73/0 |
686/20 |
000/0 |
469/1 |
|
آماره t |
913/9 |
366/12- |
165/1 |
||||
|
p-value |
000/0 |
000/0 |
244/0 |
||||
|
ضرایب در سطح صنایع: |
|
|
|
|
|
|
|
|
صنایع غذایی |
*708/0 |
*08/0 |
*157/0- |
80/0 |
483/21 |
000/0 |
551/0- |
|
صنایع شیمیایی |
*893/0 |
62/0 |
*206/0- |
77/0 |
842/51 |
000/0 |
065/0- |
|
صنایع دارویی |
22/0 |
037/0 |
*294/0 |
89/0 |
62/55 |
000/0 |
163/0 |
|
صنایع سیمان،آهک و گچ |
*849/0 |
501/0 |
214/0- |
61/0 |
416/40 |
000/0 |
364/1 |
|
صنایع فلزات اساسی |
*094/1 |
*033/1 |
*87/0 |
73/0 |
291/44 |
000/0 |
901/0 |
|
صنایع خودرو |
*774/0 |
*163/0- |
153/0 |
66/0 |
422/42 |
000/0 |
426/0- |
همان‌گونه که ملاحظه می‌شود، اجزای سود در مدل اول لحاظ نشده است، لیکن در مدل دوم در سطح کل نمونه جزء نقدی سود رابطه‌ای منفی و معنی دار با سود غیر عادی دارد. در سطح معنی داری 95% آماره t برابر با 366/12- و p-value برابر با 000/0 است. این رابطه منفی برخلاف انتظارات تئوریک است. منشأ این نتیجه را می‌توان در دو عامل جستجو کرد: الف) ناکارایی بازار سرمایه و ب) دشواری درک صورت گردش وجوه نقد برای استفاده کنندگان از صورت‌های مالی. از بین صنایع مورد بررسی رابطه مذکور تنها در صنعت خودرو صادق است. در سایر صنایع، این رابطه مثبت و تنها در صنایع غذایی، فلزات اساسی و خودرو از لحاظ آماری معنی دار است. آماره F فیشر نشان دهنده معنی داری کلی مدل در سطح اطمینان 99% است. آماره h دوربین واتسون بر نبودن خود همبستگی دلالت دارد.
افزون بر این، نتایج روش آنالیز واریانس از بهبود یافتن قدرت پیش‌بینی کنندگی مدل به هنگام ورود متغیر جریان‌های نقدی عملیاتی در سطح کل داده‌ها و صنایع غذایی، شیمیایی، فلزات اساسی و خودرو حکایت می کند. نتایج حاصل از این روش در نگاره 3 منعکس شده است.
نگاره 3. نتایج محاسبه آماره F برای بررسی نخستین فرضیه فرعی از فرضیه اول
|
|
کل نمونه |
غذایی |
شیمیایی |
دارویی |
سیمان،آهک،... |
فلزات اساسی |
خودرو |
|
آماره F |
518/166 |
05/3 |
739/44 |
0 |
949/3 |
111/11 |
20 |
|
معنی داری |
بلی |
بلی |
بلی |
خیر |
خیر |
بلی |
بلی |
در خصوص رابطه مجموع اقلام تعهدی و سود غیرعادی (بررسی فرضیه فرعی دوم) سیستم معادلات مرتبط با جزء تعهدی در مدل خطی اطلاعات دوم در سطح کل نمونه رابطه مثبت و معنی داری را نشان می دهد. آماره t برابر با 883/14 و p-value برابر با 000/0 است. این رابطه در صنایع دارویی و خودرو مثبت و در سایر صنایع منفی و تنها در صنایع شیمیایی، فلزات اساسی و خودرو معنی دار است. آماره F فیشر نشان دهنده معنی داری کلی مدل در سطح معنی داری 99% است. آماره h دوربین واتسون نیز بیانگر عدم وجود خود همبستگی است. نتایج حاصل از برآورد این رابطه به شرح نگاره 4 است.
نگاره 4. نتایج برآورد معادله سود غیر عادی در سیستم معادلات مرتبط با جزء تعهدی در دومین مدل خطی اطلاعات
|
|
|
||||||
|
|
W11 |
W12 |
W13 |
R2 |
آمارهF |
p-value |
آمارهh دوربین |
|
ضرایب درسطح کل نمونه: |
622/0 |
178/0 |
011/0 |
76/0 |
662/23 |
000/0 |
964/0- |
|
آماره t |
589/7 |
883/14 |
327/0 |
||||
|
p-value |
000/0 |
000/0 |
744/0 |
||||
|
ضرایب در سطح صنایع: |
|
|
|
|
|
|
|
|
صنایع غذایی |
*168/1 |
059/0- |
*082/0- |
74/0 |
129/39 |
000/0 |
905/0- |
|
صنایع شیمیایی |
*365/1 |
*887/0- |
*081/0- |
75/0 |
331/46 |
000/0 |
076/0- |
|
صنایع دارویی |
214/0 |
022/0 |
*297/0 |
89/0 |
542/55 |
000/0 |
211/0 |
|
صنایع سیمان،آهک و گچ |
*157/1 |
184/0- |
127/0- |
59/0 |
798/37 |
000/0 |
168/1 |
|
صنایع فلزات اساسی |
*268/2 |
*097/1- |
*157/1 |
73/0 |
19/45 |
000/0 |
494/0 |
|
صنایع خودرو |
443/0 |
*179/0 |
071/0 |
77/0 |
34/19 |
000/0 |
019/1- |
یافته‌های روش آنالیز واریانس، بیانگر مفید بودن جزء تعهدی سود برای بهبود در تصریح مدل پیش‌بینی سود غیرعادی در سطح کل نمونه و در صنایع شیمیایی، فلزات اساسی و خودرو است. نتایج به‌دست‌آمده از این روش در نگاره 5 ارائه شده است.
نگاره 5.نتایج محاسبه آماره F برای بررسی دومین فرضیه فرعی از فرضیه اول
|
|
کل نمونه |
غذایی |
شیمیایی |
دارویی |
سیمان،آهک،... |
فلزات اساسی |
خودرو |
|
آماره F |
583/257 |
885/7- |
24/37 |
0 |
0 |
111/11 |
087/62 |
|
معنی داری |
بلی |
خیر |
بلی |
خیر |
خیر |
بلی |
بلی |
به منظور بررسی رابطه بین اجزای اقلام تعهدی و سود غیر عادی (فرضیه فرعی سوم)، به برآورد و تفسیر معادله مربوط به سود غیر عادی در سومین مدل خطی اطلاعات پرداخته شده است. نتایج حاصل از برآورد این رابطه به شرح نگاره 6 است. ضرایب مربوط به تغییر در حساب‌های دریافتی، تغییر در پیش پرداخت‌ها، تغییر در حساب‌های پرداختنی، تغییر در پیش دریافت‌ها و هزینه استهلاک و تغییر ذخیره بازخرید مزایای پایان خدمت کارکنان منفی و ضرایب تغییر در موجودی‌ها و تغییر در سایر اقلام تعهدی مثبت است که بجز ضریب تغییر ذخیره باز خرید مزایای پایان خدمت کارکنان، همگی معنی دار هستند. همان‌گونه که در نگاره 6 ملاحظه می‌شود، علامت ضرایب محاسبه شده در سطح کل نمونه و در برخی صنایع با یکدیگر متفاوتند. این امر برآورد مدل‌های ارائه شده را به تفکیک صنایع می طلبد. آماره F فیشر حاکی از معنی داری کلی مدل در سطح اطمینان 99% است. آماره h دوربین واتسون نیز نشان‌دهندة فقدان خودهمبستگی است.
نگاره 6. نتایج برآورد معادله سود غیر عادی در سومین مدل خطی اطلاعات
|
|
||||||||||||||
|
|
W11 |
W12 |
W13 |
W14 |
W15 |
W16 |
W17 |
W18 |
W19 |
W1,10 |
R2 |
آمارهF |
p-value |
آماره h دوربین |
|
ضرایب درسطح کل نمونه: |
611/0 |
127/0- |
17/0 |
209/0- |
17/0- |
226/0- |
812/0- |
097/2- |
014/1 |
006/0- |
83/0 |
893/272 |
000/0 |
224/1 |
|
آماره t |
273/11 |
596/2- |
08/6 |
58/6- |
879/4- |
532/6- |
746/3- |
675/1- |
804/13 |
257/0- |
||||
|
p-value |
000/0 |
0097/0 |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
0002/0 |
0946/0 |
000/0 |
7972/0 |
||||
|
ضرایب در سطح صنعت: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
صنایع غذایی |
*7/0 |
061/0- |
039/0 |
049/0- |
014/0 |
415/0 |
142/0 |
055/2 |
433/1 |
132/0- |
83/0 |
23/10 |
000/0 |
312/0- |
|
صنایع شیمیایی |
*129/1 |
*527/0- |
56/0- |
035/0- |
0525/0- |
*296/1- |
202/2- |
636/3 |
861/0 |
107/0- |
89/0 |
497/32 |
000/0 |
111/0 |
|
صنایع دارویی |
*328/0 |
049/0 |
039/0 |
106/0 |
193/0- |
*554/1- |
125/0- |
9/1- |
*352/0- |
*28/0 |
91/0 |
264/40 |
000/0 |
036/0 |
|
صنایع سیمان،آهک و گچ |
*954/0 |
*551/1- |
622/2 |
908/3 |
154/0- |
047/2- |
556/1 |
035/1 |
466/0 |
053/0 |
68/0 |
425/14 |
000/0 |
181/1 |
|
صنایع فلزات اساسی |
*882/2 |
*169/2- |
602/0- |
*736/2- |
292/0 |
*924/2- |
797/6 |
514/1- |
944/3- |
*664/1 |
89/0 |
395/32 |
000/0 |
5/0 |
|
صنایع خودرو |
126/0 |
*584/0- |
*177/0 |
*506/0- |
*219/0- |
*058/1- |
*726/5- |
498/2 |
*101/2 |
*14/0 |
95/0 |
92/60 |
000/0 |
082/0- |
نتایج روش آنالیز واریانس نشان دهنده بهبودتصریح مدل به هنگام ورود اجزای اقلام تعهدی، در سطح کل نمونه و در همه صنایع به جزء صنایع غذایی است. یافته‌های حاصل از این تحلیل در نگاره 7 خلاصه شده است.
نگاره 7.نتایج محاسبه آماره F برای بررسی سومین فرضیه فرعی از فرضیه اول
|
|
کل نمونه |
غذایی |
شیمیایی |
دارویی |
سیمان،آهک،... |
فلزات اساسی |
خودرو |
|
آماره F |
456/73 |
1 |
75/15 |
944/2 |
461/2 |
75/10 |
475/59 |
|
معنی داری |
بلی |
خیر |
بلی |
بلی |
بلی |
بلی |
بلی |
در مدل خطی اطلاعات اول و نیز مدل خطی اطلاعات دوم (اعم از سیستم معادلات مرتبط با جزء نقدی و تعهدی) هم در سطح کل نمونه و هم در سطح هر یک از صنایع مورد بررسی سود غیرعادی رابطه ای مثبت با مقادیر تأخیری (گذشته) این متغیر دارد. در سطح کل نمونه متغیر ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام در اولین و سومین مدل خطی رابطه ای منفی و در دومین مدل خطی رابطه مثبتی را با سود غیر عادی نشان می دهد. این رابطه در دو مدل خطی اطلاعات اول در صنایع غذایی، شیمیایی و سیمان و در سومین مدل خطی اطلاعات در صنایع غذایی و شیمیایی منفی و در سایر صنایع مثبت است.
به طور کلی، نتایج حاصل شده مؤید مربوط بودن اجزای نقدی و تعهدی سود و نیز اجزای اقلام تعهدی در پیش بینی سود غیر عادی (تأیید فرضیه اول تحقیق) در سطح کل شرکت‌های عضو نمونه است. علاوه بر این، هماهنگ نبودن نتایج در بین صنایع مورد بررسی، بیانگر لزوم تفکیک داده‌ها بر حسب صنعت و بررسی رابطه اجزای نقدی و تعهدی سود با سود غیرعادی در هر یک از صنایع است.
8. نتایج آزمون فرضیه دوم
همانند فرضیه اول، فرضیه دوم تحقیق نیز از سه فرضیه فرعی تشکیل شده است. به منظور بررسی فرضیه فرعی اول مبنی بر مربوط بودن جریان‌های نقدی عملیاتی در تعیین ارزش شرکت معادله ارزش شرکت در اولین مدل خطی اطلاعات و سیستم معادلات مرتبط با جزء نقدی در دومین مدل خطی برآورد و به ترتیب در نگاره 8 و 9 منعکس شده است.
نگاره 8. نتایج برآورد معادله ارزش شرکت در اولین مدل خطی اطلاعات
|
|
|
|||||
|
|
α1 |
α2 |
R2 |
آمارهF |
p-value |
آماره دوربین- واتسون |
|
درسطح کل نمونه: |
704/1 |
27/0 |
81/0 |
196/28 |
000/0 |
084/2 |
|
آماره t |
532/5 |
389/1 |
||||
|
p-value |
000/0 |
165/0 |
||||
|
ضرایب در سطح صنایع: |
|
|
|
|
|
|
|
صنایع غذایی |
*417/4 |
*933/1 |
86/0 |
866/40 |
000/0 |
919/1 |
|
صنایع شیمیایی |
*218/5 |
*943/1 |
86/0 |
409/160 |
000/0 |
441/1 |
|
صنایع دارویی |
*384/8 |
*065/1 |
80/0 |
356/233 |
000/0 |
646/1 |
|
صنایع سیمان،آهک و گچ |
*191/12 |
473/1- |
53/0 |
596/44 |
000/0 |
094/1 |
|
صنایع فلزات اساسی |
58/0 |
*524/4 |
91/0 |
122/66 |
000/0 |
513/1 |
|
صنایع خودرو |
*948/1 |
*261/1 |
85/0 |
077/193 |
000/0 |
302/2 |
نگاره 9. نتایج برآورد معادله ارزش شرکت در سیستم معادلات مرتبط با جزء نقدی در دومین مدل خطی اطلاعات
|
|
|
||||||
|
|
α1 |
α2 |
α 3 |
R2 |
آمارهF |
p-value |
آماره دوربین- واتسون |
|
ضرایب درسطح کل نمونه: |
518/2 |
937/0- |
371/0 |
85/0 |
688/37 |
000/0 |
919/1 |
|
آماره t |
961/8 |
232/12- |
7/1 |
||||
|
p-value |
000/0 |
000/0 |
089/0 |
||||
|
ضرایب در سطح صنایع: |
|
|
|
|
|
|
|
|
صنایع غذایی |
*487/4 |
353/0- |
*101/2 |
87/0 |
314/35 |
000/0 |
984/1 |
|
صنایع شیمیایی |
*496/7 |
831/1 |
*27/1 |
92/0 |
738/64 |
000/0 |
19/2 |
|
صنایع دارویی |
*001/9 |
185/1- |
*08/1 |
81/0 |
97/153 |
000/0 |
062/1 |
|
صنایع سیمان،آهک و گچ |
*16/11 |
*172/11 |
*828/4- |
69/0 |
368/58 |
000/0 |
878/1 |
|
صنایع فلزات اساسی |
27/0 |
146/1 |
*541/4 |
91/0 |
91/59 |
000/0 |
614/1 |
|
صنایع خودرو |
*149/2 |
*58/0- |
*518/1 |
89/0 |
346/49 |
000/0 |
692/1 |
نتایج آزمون دومین مدل نشان می دهد که در سطح کل نمونه بین جریان‌های نقدی عملیاتی و ارزش شرکت رابطه ای منفی و معنی دار وجود دارد، لیکن این رابطه تنها در صنایع غذایی، دارویی و خودرو مشاهده می شود. در سایر صنایع رابطه بین این دو متغیر مثبت و تنها در صنایع سیمان و خودرو معنی دار است. از آنجا که وجود رابطه منفی بین جریان‌های نقدی عملیاتی و ارزش شرکت بر خلاف انتظارات تئوریک است، می‌توان دلیل آن را در ناکارایی بازار و عدم درک درست استفاده کنندگان از جریان‌های نقدی عملیاتی جستجو کرد. در سطح کل نمونه آماره t برابر با 232/12- و p-value برابر با 000/0 است. آماره F فیشر معنی‌داری کلی مدل را در سطح اطمینان 99% نشان می دهد. آماره دوربین- واتسون نمایانگر عدم وجود خود همبستگی است.
یافته‌های آنالیز واریانس مؤید توانمندی جریان‌های نقدی عملیاتی در بهبود تصریح مدل تعیین ارزش شرکت درسطح کل نمونه و در صنایع شیمیایی، دارویی، سیمان و خودرو است. نتایج حاصل از این روش در نگاره 10 درج شده است.
نگاره 10.نتایج محاسبه آماره F برای بررسی نخستین فرضیه فرعی از فرضیه دوم
|
|
کل نمونه |
غذایی |
شیمیایی |
دارویی |
سیمان،آهک،... |
فلزات اساسی |
خودرو |
|
آماره F |
333/133 |
154/3 |
75/36 |
947/5 |
742/39 |
0 |
727/24 |
|
معنی داری |
بلی |
خیر |
بلی |
بلی |
بلی |
خیر |
بلی |
فرضیه فرعی دوم بیان می دارد که مجموع اقلام تعهدی در تعیین ارزش شرکت دارای توان توضیح دهندگی است. در راستای بررسی این فرضیه برآورد معادله ارزش شرکت در سیستم معادلات مرتبط با جزء تعهدی در دومین مدل خطی اطلاعات رابطه مثبت و معنی داری را بین مجموع اقلام تعهدی و ارزش شرکت در سطح کل نمونه نشان می دهد. آماره t برابر با 245/15 و p-value برابر با 000/0 است. این رابطه مستقیم در سطح همه صنایع مورد بررسی به جزء صنایع شیمیایی مشهود است. آماره F فیشر نمایانگر معنی داری کلی مدل در سطح اطمینان 99% است. آماره دوربین- واتسون نیز بر عدم وجود خود همبستگی دلالت دارد. نتایج حاصل از برآورد این رابطه در نگاره 11 منعکس گردیده است.
نگاره 11. نتایج برآورد معادله ارزش شرکت در سیستم معادلات مرتبط با جزء تعهدی در دومین مدل خطی اطلاعات
|
|
|
||||||
|
|
α1 |
α2 |
α 3 |
R2 |
آمارهF |
p-value |
آماره دوربین- واتسون |
|
ضرایب درسطح کل نمونه: |
36/2 |
91/0 |
55/0 |
87/0 |
182/45 |
000/0 |
847/1 |
|
آماره t |
333/9 |
245/15 |
398/3 |
||||
|
p-value |
000/0 |
000/0 |
0007/0 |
||||
|
ضرایب در سطح صنایع: |
|
|
|
|
|
|
|
|
صنایع غذایی |
*892/3 |
522/0 |
*023/2 |
87/0 |
14/36 |
000/0 |
047/2 |
|
صنایع شیمیایی |
*658/8 |
*404/2- |
*609/1 |
92/0 |
721/60 |
000/0 |
98/1 |
|
صنایع دارویی |
*45/7 |
*07/2 |
826/0 |
81/0 |
731/158 |
000/0 |
092/1 |
|
صنایع سیمان،آهک و گچ |
*362/11 |
718/2 |
235/1- |
54/0 |
189/30 |
000/0 |
042/1 |
|
صنایع فلزات اساسی |
*595/0 |
*766/3 |
*239/2 |
93/0 |
989/258 |
000/0 |
511/1 |
|
صنایع خودرو |
*13/2 |
*829/0 |
*197/1 |
94/0 |
091/93 |
000/0 |
403/1 |
نتایج حاصل از روش آنالیز واریانس بهبود قدرت تبیین کنندگی مدل به هنگام ورود متغیر مجموع اقلام تعهدی را در سطح کل نمونه و در صنایع شیمیایی، دارویی، فلزات اساسی و خودرو نشان می دهد. این نتایج به شرح نگاره 12 است.
نگاره 12.نتایج محاسبه آماره F برای بررسی دومین فرضیه فرعی از فرضیه دوم
|
|
کل نمونه |
غذایی |
شیمیایی |
دارویی |
سیمان،آهک،... |
فلزات اساسی |
خودرو |
|
آماره F |
769/230 |
154/3 |
75/36 |
947/5 |
674/1 |
286/14 |
102 |
|
معنی داری |
بلی |
خیر |
بلی |
بلی |
خیر |
بلی |
بلی |
به منظور بررسی فرضیه فرعی سوم مبنی بر مربوط بودن اجزای اقلام تعهدی در تعیین ارزش شرکت معادله ارزش شرکت در سومین مدل خطی اطلاعات برآورد و نتایج حاصل شده در نگاره 13 منعکس گردیده است. تغییر در حساب‌های دریافتنی، تغییر در موجودی‌ها، تغییر در پیش پرداخت‌ها، تغییر در حساب‌های پرداختنی، تغییر در پیش دریافت‌ها و تغییر در سایر اقلام تعهدی مثبت و رابطه هزینه استهلاک و تغییر ذخیره بازخرید مزایای پایان خدمت کارکنان با ارزش شرکت منفی است که از این بین رابطه تغییر در حساب‌های دریافتنی، تغییر در حساب‌های پرداختنی، تغییر در پیش دریافت‌ها تغییر در مزایای پایان خدمت کارکنان و تغییر در سایر اقلام تعهدی از لحاظ آماری معنی دار است. عدم هماهنگی در نوع رابطه بین اجزای اقلام تعهدی و ارزش شرکت در سطح کل نمونه و در سطح صنایع بیانگر ضرورت تفکیک صنایع و بررسی روابط در هر یک به طور مجزاست. آماره F فیشر معنی داری کلی مدل را در سطح اطمینان 99%نشان می دهد. آماره دوربین- واتسون حاکی از فقدان خود همبستگی است.
نگاره 13. نتایج برآورد معادله ارزش شرکت در سومین مدل خطی اطلاعات
|
|
||||||||||||||
|
α1 |
α2 |
α3 |
α4 |
α5 |
α6 |
α7 |
α8 |
α9 |
α10 |
R2 |
آمارهF |
p-value |
آماره دوربین واتسون |
|
|
ضرایب درسطح کل نمونه: |
65/3 |
24/1 |
272/0 |
092/0 |
541/0 |
925/0 |
907/0- |
048/26- |
737/2 |
048/0 |
90/0 |
384/49 |
000/0 |
931/1 |
|
آماره t |
937/10 |
965/4 |
587/1 |
425/0 |
083/2 |
872/2 |
443/0- |
178/3- |
983/3 |
261/0 |
||||
|
p-value |
000/0 |
000/0 |
1133/0 |
6713/0 |
0378/0 |
0043/0 |
6578/0 |
0016/0 |
0001/0 |
7939/0 |
||||
|
ضرایب در سطح صنعت: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
صنایع غذایی |
*736/3 |
447/0- |
609/1 |
783/0- |
3/0- |
*355/13 |
*166/7- |
*327/15 |
977/6 |
*624/1 |
93/0 |
24/31 |
000/0 |
71/2 |
|
صنایع شیمیایی |
*871/7 |
*683/1- |
413/2- |
195/0- |
585/0- |
*381/3- |
*76/26- |
*243/42 |
102/7 |
*55/1 |
96/0 |
097/51 |
000/0 |
984/1 |
|
صنایع دارویی |
*766/6 |
78/1 |
*874/3 |
*53/13- |
894/1- |
473/3- |
377/1 |
896/9 |
*804/5 |
*012/1 |
84/0 |
859/52 |
000/0 |
354/1 |
|
صنایع سیمان، آهک و گچ |
*924/11 |
655/5 |
887/24 |
808/18 |
579/4 |
*422/32- |
*755/78- |
472/4- |
855/0 |
*99/3- |
72/0 |
633/17 |
000/0 |
381/1 |
|
صنایع فلزات اساسی |
*649/0 |
*469/4 |
959/0 |
451/0 |
378/1 |
103/3 |
846/15 |
838/14 |
348/0 |
*085/2 |
98/0 |
13/97 |
000/0 |
409/2 |
|
صنایع خودرو |
*022/3 |
*419/0 |
04/0- |
201/0- |
245/0- |
261/0 |
587/1- |
71/2- |
* 632/4 |
*644/0 |
98/0 |
199/444 |
000/0 |
805/1 |
آنالیز واریانس نشان دهنده مفید بودن ورود اجزای اقلام تعهدی در بهبود قدرت تبیین کنندگی مدل است. این یافته‌ها در نگاره 14 ارائه شده است.
نگاره 14.نتایج محاسبه آماره F برای بررسی سومین فرضیه فرعی از فرضیه دوم
|
|
کل نمونه |
غذایی |
شیمیایی |
دارویی |
سیمان،آهک،... |
فلزات اساسی |
خودرو |
|
آماره F |
7/443 |
25/4 |
125/13 |
312/3 |
937/5 |
812/18 |
562/49 |
|
معنی داری |
بلی |
بلی |
بلی |
بلی |
بلی |
بلی |
بلی |
در هر چهار معادله فوق هم در سطح کل نمونه و هم در سطح صنایع، رابطه‌ای مستقیم بین سود غیر عادی و ارزش شرکت مشاهده می شود. در اولین و دومین مدل (اعم از سیستم معادلات مرتبط با جزء نقدی و تعهدی) و نیز در سومین مدل خطی اطلاعات در سطح کل نمونه و در همه صنایع مورد بررسی بجز صنعت سیمان رابطه بین ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام و ارزش شرکت مثبت است.
براساس یافته‌های حاصل شده، می‌توان چنین استنباط نمود که اجزای نقدی و تعهدی سود در سطح کل نمونه دارای قدرت تبیین کنندگی ارزش شرکت است. افزون بر این، نتایج به دست آمده نشان می دهد که اگر چه برخی از اجزای اقلام تعهدی از لحاظ آماری رابطه معنی داری با ارزش شرکت ندارد، لیکن با توجه به یافته‌های حاصل از آنالیز واریانس می توان چنین استنباط نمود که ورود اجزای اقلام تعهدی در کل تصریح مدل را بهبود می بخشد. انجام آنالیز واریانس برای مقایسه توانمندی مجموع اقلام تعهدی و اجزای اقلام تعهدی در پیش بینی سود غیر عادی و تعیین ارزش شرکت مؤید نتایج فوق است. در نهایت، باید خاطر نشان کرد که فقدان سازگاری نتایج در بین صنایع مختلف، بررسی رابطه بین اجزای سود و ارزش شرکت را به طور مجزا در هریک از صنایع ضروری می سازد.
9. نتیجه گیری
هدف اصلی این تحقیق بررسی توانمندی اجزای نقدی و تعهدی سود در پیش بینی سود غیر عادی و تعیین ارزش شرکت است. نتایج حاصل از آزمون فرضیه‌های تحقیق در راستای تحقق هدف مذکور به شرح زیر است:
- جزء نقدی سود در پیش بینی سود غیر عادی آتی در سطح کل شرکت‌های عضو نمونه و نیز در صنایع غذایی، فلزات اساسی و خودرو مربوط است.
- مجموع اقلام تعهدی در پیش بینی سود غیر عادی آتی در سطح کل نمونه و در صنایع شیمیایی، فلزات اساسی و خودرو مربوط است.
- در سطح کل نمونه و در صنایع سیمان و خودرو جزء نقدی سود دارای توان توضیح دهندگی ارزش شرکت است.
- مجموع اقلام تعهدی دارای قدرت تبیین کنندگی ارزش شرکت است. نتایج فوق در سطح کل نمونه با یافته‌های حاصل از تحقیق بارث و همکاران (1999)، (2002)، (2005) و کالن و سگال (2004) سازگار است.
- اجزای اقلام تعهدی، بجز تغییر در ذخیره بازخرید مزایای پایان خدمت کارکنان دارای توانایی پیش بینی سود غیر عادی آتی در سطح کل نمونه است. در سطح صنایع تنها برخی از این اجزا به لحاظ آماری معنی دار است.
- از بین اجزای اقلام تعهدی تنها تغییر در موجودی‌ها، تغییر در پیش پرداخت‌ها و هزینه استهلاک در سطح کل شرکت‌های عضو نمونه رابطه‌ای معنی دار با ارزش شرکت ندارد. معنی داری اجزای اقلام تعهدی در بین صنایع مختلف با یکدیگر متفاوت است.
به طور کلی، معنی دار بودن ضرایب اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی تا حدودی فرض جمع شونده بودن اجزای سود را تضعیف نموده، بر وجود محتوای اطلاعاتی هر یک از این اجزاء و مفید بودن تفکیک سود به اجزای تشکیل دهنده آن صحه می‌گذارد که این امر خود از دیدگاه متفاوت استفاده کنندگان از صورت‌های مالی نسبت به اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی حکایت می‌کند. افزون بر این، تنوع نتایج در بین صنایع مختلف، بررسی فرضیات تحقیق را در هریک از صنایع به طور مجزا ضروری می‌سازد. این امر از تفاوت بین ماهیت و میزان اجزای نقدی و تعهدی سود در بین صنایع مختلف ناشی می شود.
10. محدودیت‌های تحقیق
1) به لحاظ محدود بودن جامعه آماری به شرکت‌های تولیدی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، در تسری نتایج به سایر واحدهای اقتصادی باید با احتیاط عمل نمود.
2) ملزم نبودن شرکت‌ها به رعایت استانداردهای حسابداری ملّی قبل از سال 1380 باعث نوعی ناهمگونی در شکل و محتوای صورت‌های مالی، به ویژه صورت گردش وجوه نقد بین سال‌های قبل از 1380 و بعد از آن شده است . هر چند در تحقیق حاضر به منظور یکنواخت سازی، داده‌های استخراج شده از صورت‌های مالی شرکت‌ها در سال‌های قبل از 1380 با توجه به ماهیت حساب همانند داده‌های بعد از این سال طبقه بندی گردیده است. این امر ممکن است موجب تورش نتایج تحقیق شود.
3) داده‌های استخراج شده از صورت‌های مالی شرکت‌ها از بابت تورم تعدیل نگردیده است. در صورت تعدیل اطلاعات مذکور ممکن است نتایجی متفاوت از نتایج فعلی حاصل شود.
11. پیشنهادهای تحقیق
الف) پیشنهادهای حاصل از نتایج تحقیق
1) نتایج حاصل از آزمون فرضیه‌ها بیانگر مربوط بودن اجزای نقدی و تعهدی سود در پیش بینی سود غیرعادی و تعیین ارزش شرکت است. به همین علت، به سرمایه گذاران توصیه می شود از اطلاعات مذکور به همراه سایر اطلاعات استفاده نمایند.
2) با توجه به متفاوت بودن نوع رابطه و معناداری ضرایب اجزای اقلام تعهدی در معادلات پیش بینی سود غیرعادی و تعیین ارزش شرکت در صنایع مختلف، پیشنهاد می شود استفاده کنندگان از متغیرهای مورد بررسی در این پژوهش، با توجه به نوع صنعت و اقلام تعهدی آن اتخاذ تصمیم نمایند.
ب) پیشنهادهایی برای تحقیقات آتی
1) تفکیک شرکت‌ها براساس منفی یا مثبت بودن سود غیر عادی و سپس مقایسه نتایج حاصل از تخمین مدل‌ها بین این دو گروه، زمینه‌ای دیگر از پژوهش فراهم می آورد.
2) استفاده همزمان از اقلام تعهدی و جریان‌های نقدی در معادلات پیش بینی و ارزشیابی، امکان بررسی مربوط بودن این اجزاء در پیش بینی سود غیر عادی و تعیین ارزش شرکت را به گونه ای دیگر ایجاد می‌نماید.
3) تخمین سیستم معادلات سوم مطرح شده در تحقیق حاضر در دو حالت تفکیک اقلام تعهدی به چهار جزء اصلی تعهدی شامل تغییر در موجودی کالا، تغییر در حساب‌های دریافتنی، تغییر در حساب‌های پرداختنی و هزینه استهلاک و یا تفکیک اقلام تعهدی به کلیه اجزای تشکیل دهنده آن و سپس مقایسه نتایج حاصله، بینشی در خصوص لزوم و یا عدم لزوم تجزیه بیشتر این جزء سود در بهبود توان پیش بینی کنندگی و توضیح دهندگی ارائه می نماید.
)
