نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار حسابداری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 کارشناسی ارشد حسابداری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
In this study, the effect of internal information environment have been studied on tax avoidance in the companies listed in Tehran Stock Exchange. The Indicators used to measure avoid paying tax are the book effective tax rate, the cash effective tax rate and long-run cash effective tax rate. The sample includes 122 companies listed in Tehran Stock Exchange for 87 to 93. The results showed that there is no significant relationship between earnings announcement speed and the three proxies used to avoid paying taxes. On the other hand, the relationship between management forecast accuracy and avoid paying taxes was positive, this positive relationship indicates that the low profit forecast accuracy by managers reduce tax avoidance activity and managers can invest in information systems companies under their management to improve the quality of its internal information, because high internal information quality allow the firm to find more long-term tax avoidance opportunities with recurring and sustained benefits rather than pursuing risky one-time opportunities.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
مدیران مسئول تصمیم‌گیری‌های راهبردی و انجام برنامه‌ریزی‌های عملیاتی شرکت هستند. به دلیل ایجاد تغییرات سریع و رقابت شدید در محیط کسب و کار، راهبردهای متنوعی که مدیران اتخاذ می‌کنند، تعیین‌کنندۀ آیندۀ شرکت است و در نتیجه نقش مهمی بر روی ارزش آتی شرکت دارند. یکی از این تصمیمات بسیار مهم مدیریتی، اجتناب از مالیات است. فعالیت‌های اجتناب از پرداخت مالیات به ابزارهای صرفه‌جویی مالیات گفته می‌شود که منابع را از دولت به سهامداران انتقال و ارزش بعد از مالیات شرکت را افزایش می‌دهد ]18[. منظور از اجتناب مالیاتی، تلاش به‌منظور کاهش مالیات‌های پرداختی است. در واقع اجتناب از مالیات، نوعی استفاده از خلاء‌های قانونی در قوانین مالیاتی در جهت کاهش مالیات است ]30[.
کیفیت تصمیم‌گیری مدیران، سهامداران و سایر استفاده‌کنندگان از اطلاعات مالی و حسابداری، وابسته به اطلاعات به دست آمده از سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری است. سیستم‌های اطلاعاتی فرایند تجاری شرکت را در داخل زنجیرۀ ارزش و در کل سازمان، یکپارچه و خودکار می‌کند. سیستم‌های اطلاعاتی محیط اطلاعات داخلی شرکت را با افزایش شفافیت عملیات در میان قسمت‌های مختلف آن بهبود می‌بخشد، در نتیجه منجر به بهبود تصمیم‌گیری‌های مدیریتی می‌شود ]17، 26[. همان‌طور که اطلاعات داخلی با کیفیت، بر تصمیم‌گیری مدیران تأثیر مثبتی دارد، اطلاعات داخلی با کیفیت می‌تواند کیفیت تصمیمات مرتبط با مالیات را نیز افزایش دهد.
گالیمور و لابرو ]22[ بیان می‌کنند درک نتایج اجتناب مالیاتی شرکت مستلزم در نظر گرفتن نقش کیفیت محیط اطلاعاتی داخلی شرکت در حمایت از نتایج اجتناب مالیاتی شرکت است. آن‌ها کیفیت اطلاعات داخلی را قابلیت دسترسی، مفید بودن، قابلیت اطمینان، صحت و دقت، کمیت و میزان علامت‌دهی اطلاعات، نحوۀ دریافت، ایجاد و گسترش و انتقال اطلاعات در یک سازمان تعریف کردند. نظریۀ تصمیم[1] بیانگر این مطلب است که کیفیت اطلاعات برای چنین تصمیماتی، به تأثیر آن بر کیفیت تصمیمات و نتایج آن‌ها استوار است. بنابراین، توانایی شرکت در اجتناب مالیاتی به احتمال زیاد از کیفیت اطلاعات به‌منظور تصمیمات برنامه‌ریزی مالیاتی متأثر می‌شود. بدون داشتن اطلاعات خوب، فرصت‌های کاهش مالیات نادیده گرفته می‌شود و هماهنگی برنامه‌ریزی مالیاتی در میان قسمت‌های مختلف شرکت مشکل می‌گردد؛ بنابراین ریسک مالیاتی افزایش می‌یابد و مستنداتی که شرکت به مأموران و ممیزان مالیاتی ارائه کرده است، مورد پذیرش آن‌ها قرار نمی‌گیرد.
علی‌رغم اینکه پژوهش‌های متعددی راجع به اجتناب مالیاتی در ایران صورت گرفته است و این پژوهش‌ها مستنداتی دربارۀ صرفه‌جویی مالیات شرکت‌ها، که از فعالیت‌های اجتناب از پرداخت مالیات ناشی می‌شود، فراهم کرده‌اند، اما محیط اطلاعات داخلی شرکت در پژوهش‌های مربوط به اجتناب مالیاتی صورت‌گرفته در ایران بررسی نشده است. لذا، هدف اصلی این پژوهش مطالعۀ تأثیر محیط اطلاعات داخلی شرکت بر اجتناب مالیاتی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران است.
مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش
تعاریف متفاوتی از اجتناب از پرداخت مالیات از سوی پژوهشگران ارائه شده است. رگو ]33[ اجتناب از پرداخت مالیات را به عنوان استفاده از روش‌های برنامه‌ریزی مالیاتی که به‌طور قانونی، پرداخت مالیات بر درآمد شرکت را کاهش می‌دهد، تعریف کرده است. اجتناب از پرداخت مالیات به‌عنوان کاهش مالیات آشکار هر ریال از سود قبل از مالیات تعریف شده است ]25[. فعالیت‌های اجتناب از پرداخت مالیات به‌طور متداول به ابزارهای صرفه‌جویی مالیات مربوط می‌شود که منابع را از دولت به سهامداران انتقال می‌دهد؛ بنابراین ارزش بعد از مالیات شرکت افزایش می‌یابد ]18[. پاسترناک و ریکو ]30[ اجتناب از پرداخت مالیات را استفادۀ قانونی از نظام مالیاتی برای منافع شخصی، به‌منظور کاهش مقدار مالیات قابل پرداخت به‌وسیلۀ ابزارهایی که در خود قانون است، تعریف کرده‌اند.
ادبیات حسابداری مدیریت استدلال می‌کند که اطلاعات داخلی با کیفیت منجر به تصمیم‌گیری بهتر مدیریت خواهد شد ]28[. اطلاعات داخلی با کیفیت از طریق فراهم‌کردن اطلاعات به موقع از وضعیت مالی شرکت برای مدیریت و حذف موانع بین چرخه‌های حسابداری تصمیم‌گیری مدیران را بهبود می‌بخشد ]12[. محیط اطلاعات داخلی با کیفیت نشان‌دهندۀ فرایند معاملات تجاری استاندارد و متمرکز، زمان چرخۀ گزارشگری کوتاه‌مدت، اطلاعات جامع و یکپارچه از قسمت‌های مختلف و موقعیت جغرافیایی آنهاست. یک شرکت با اطلاعات داخلی با کیفیت، به‌موقع به اطلاعات دقیق و درست و همچنین افزایش شفافیت اطلاعات داخلی دسترسی دارد. کسب اطلاعات و یکپارچه‌کردن آن‌ها در یک محیط اطلاعات داخلی با کیفیت بیشتر است ]27[.
همان‌طور که اطلاعات داخلی باکیفیت تأثیر مثبتی بر تصمیم‌گیری مدیران دارد، اطلاعات داخلی باکیفیت می‌تواند کیفیت تصمیمات مرتبط با مالیات را نیز افزایش دهد. گالیمور و لابرو ]22[ استدلال می‌کنند توانایی یک شرکت برای اجتناب مالیاتی مؤثر به‌وسیلۀ محیط اطلاعات داخلی باکیفیت بهتر می‌شود، زیرا محیط اطلاعات داخلی باکیفیت، دستیابی به اطلاعات و یکپارچه‌کردن آن‌ها را تسهیل می‌کند. در دسترس‌بودن اطلاعات لازم برای کارکرد (کارایی) مالیاتی در شرکتی که اطلاعات در قسمت‌های مختلف پراکنده شده است، مستلزم داشتن سیستم مناسب برای گزارشگری مالی و مدیریتی است ]15[. مستندسازی و جمع‌آوری اطلاعات از قسمت‌های مختلف برای پشتیبانی از انطباق مالیاتی ممکن است بسیار زمان‌بر باشد. گالیمور و لابرو ]22[ بیان می‌کنند شرکت‌هایی با محیط اطلاعات داخلی باکیفیت می‌توانند در موقعیت بهتری برای اقدام مؤثر در جهت فرایند مستندسازی اسناد و مدارک مالیاتی و شناسایی راحت‌تر معاملاتی که مزیت مالیاتی ایجاد می‌کند، قرار بگیرند. از این‌رو، شرکتی با اطلاعات داخلی باکیفیت توانایی اجتناب مالیاتی بیشتر دارد.
گالیمور و لابرو ]22[ استدلال می‌کنند زمانی که شرکت راهبردهای فرار مالیاتی را ارزیابی می‌کند، اطلاعات در دسترس در طول فرایند تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی مالیاتی عامل مهمی است. آن‌ها بیان می‌کنند فرض کنید دو شرکت «الف» و «ب» وجود دارند که هردوی آن‌ها نرخ مؤثر مالیاتی پایین دارند، در حالی‌که شرکت «الف» نسبت به شرکت «ب» دارای اطلاعات داخلی باکیفیت بالاتری است. شرکت «الف» با تکیه بر اطلاعات باکیفیت بالای خود به‌منظور حمایت از تصمیم‌گیرندگان و مستندسازی برای مقامات مالیاتی، می‌تواند به نرخ مؤثر مالیات پایین دست یابد، در نتیجه شرکت در یک وضعیت مالیاتی با ریسک خیلی پایین‌تری قرار می‌گیرد. از سوی دیگر، توانایی شرکت «ب» برای مستندسازی معقول راهبرد مالیاتی خود، از طریق کیفیت پایین اطلاعات داخلی تحت تأثیر قرار می‌گیرد و احتمال اینکه گزینههای اجتناب مالیاتی شرکت «ب» از سوی مقامات مالیاتی رد شود، نیز بالا‌ست. بنابراین، شرکت «ب» نسبت به شرکت «الف» از ریسک مالیاتی بیشتری برخوردار است. بنابراین، شرکت‌هایی با اطلاعات داخلی با‌کیفیت‌تر اطمینان بیشتری در ارائۀ اطلاعات خود دارند، اطلاعات بهتر از تصمیمات مالیاتی آن‌ها حمایت می‌کند و توانایی مستندسازی بهتر برای مقامات مالیاتی را فراهم می‌آورد. به علاوه، اطلاعات داخلی با کیفیت به شرکت اجازه می‌دهد فرصت‌های اجتناب از مالیات بلندمدت و با منافع پایداری را به دست آورند ]30[.
مطابق با دیدگاه اطلاعاتی، کارکرد اصلی حسابداری ارائۀ اطلاعات و در نتیجه کاهش بیاطمینانی است. بنابراین، آنچه میزان کیفیت داده‌های حسابداری را تعیین می‌کند، توان داده‌های حسابداری در کاهش بیاطمینانی است. بیاطمینانی در حسابداری مفهوم بسیار مهمی است؛ زیرا نخست اینکه مشکل ذاتی همۀ تصمیم‌گیری‌ها‌ست و دوم اینکه اصل بنیادی و نیاز اصلی جست‌وجوی اطلاعات، وجود بیاطمینانی است ]16[. بیاطمینانی در شرکت، توانایی مدیران برای تصمیم‌گیری را با مشکل روبه‌رو می‌کند. این امر می‌تواند از طریق ایجاد فرصت‌های مالیاتی مبهم و ایجاد شک و تردید اساسی در مورد نتایج نهایی راهبردهای خاص اجتناب مالیاتی و افزایش دشواری پیش‌بینی طیف گستردهای از نتایج بالقوۀ مالیاتی، توانایی برنامه‌ریزی مالیاتی شرکت را کاهش دهد ]22[. گالبریث ]21[ نشان داد زمانی‌که بیاطمینانی بیشتری وجود دارد، اطلاعات بیشتر باید به‌وسیلۀ تصمیم‌گیرندگان در طی انجام کار به‌منظور دستیابی به یک سطح معین از عملکرد تولید شود. یکی از راه‌هایی که شرکت‌ها می‌توانند با بیاطمینانی مقابله کنند، این است که ظرفیت تولید اطلاعات خود را به‌وسیلۀ سرمایه‌گذاری در سیستم‌های اطلاعات داخلی افزایش دهند ]21[. چن حال و موریس ]14[ شواهدی ارائه کردند که درک سودمندی اطلاعات در محیط نامطمئن بالاتر است. بیک و همکاران ]11[ دریافتند شرکت‌هایی که بیشتر در معرض بیاطمینانی نسبت به بدهی مالیاتی خود هستند، به احتمال زیاد برای اینکه بتوانند این موضوع را حل کنند، اقدام به خرید مشاوره از کارشناسانی می‌کنند که اطلاعات بیشتری دارند. بنابراین، اطلاعات می‌تواند نقش مهمی در اجتناب مالیاتی برای شرکت‌هایی که با بیاطمینانی بیشتری روبه‌رو هستند، ایفا کند.
اجتناب مالیاتی یکی از مباحث مهمی است که در زمینۀ مالیات مطرح است، از این‌رو پژوهشگران زیادی در جهان، رابطه بین اجتناب مالیاتی و عوامل مختلف را سنجش کرده‌اند که در ادامه به پژوهش‌های انجام‌شده در این خصوص اشاره می‌شود.
گالیمور و لابرو ]22[ به بررسی اهمیت محیط اطلاعات داخلی برای اجتناب مالیاتی در کشور آمریکا طی سال‌های 1994 تا 2010 پرداختند. آن‌ها به‌منظور سنجش کیفیت محیط اطلاعات داخلی از 4 متغیر سرعت اعلان سود، دقت پیش‌بینی سود توسط مدیریت، نقاط ضعف کنترل‌های داخلی و تجدید ارائه بدون خطا و عمدی استفاده کردند. نتایج پژوهش‌ها نشان داد، توانایی شرکت‌ها برای اجتناب از پرداخت مالیات متأثر از کیفیت محیط اطلاعات داخلی آنهاست و شرکت‌هایی که دارای کیفیت اطلاعات داخلی بالاتری هستند، از نرخ مؤثر مالیاتی پایین‌تری برخوردارند. همچنین، در شرکت‌هایی که اطلاعات نقش مهمی دارد، تأثیر کیفیت اطلاعات داخلی بر اجتناب مالیاتی این شرکت‌ها قوی‌تر است. نتایج پژوهش آن‌ها بیانگر این بود شرکت‌هایی که در بیاطمینانی محیطی بیشتری فعالیت می‌کنند، اطلاعات داخلی باکیفیت، منافع بیشتری را در جهت کمک به کاهش نرخ مؤثر مالیاتی نصیب آن‌ها می‌کند. همچنین، نتایج نشان داد اطلاعات داخلی با کیفیت به شرکت‌ها اجازه می‌دهد بدون کاهش ریسک راهبردهای مالیاتی خود، نرخ مؤثر مالیاتی پایینی را به‌دست آورند.
بالاکریشنان و همکاران ]10[، به این موضوع پرداختند که آیا رویه‌های جسورانۀ مالیاتی، شفافیت گزارشگری مالی شرکت را کاهش می‌دهد یا نه. این پژوهشگران از معیار عدم‌تقارن اطلاعاتی، کیفیت سود و خطای پیش‌بینی تحلیلگران به عنوان معیار شفافیت گزارشگری مالی شرکت استفاده کردند. نتایج پژوهش نشان داد که راهبرد جسورانۀ مالیاتی شفافیت گزارشگری مالی شرکت را کاهش می‌دهد. همچنین مدیران در شرکت‌های با رویه‌های جسورانۀ مالیاتی تلاش می‌کنند مسألۀ شفافیت را با افزایش سطح افشای مالیاتی کاهش دهند.
آرمسترانگ و همکاران ]9[ در پژوهشی به تبیین مشوق‌های مؤثر بر برنامه‌ریزی مالیاتی پرداختند. افراد مذکور، از یک مجموعه دادۀ اختصاصی که حاوی اطلاعات مربوط به طرح‌های پاداش به صورت جزئی بود، استفاده کردند. همچنین، از معیارهایی همچون نرخ مؤثر مالیاتی بر مبنای استانداردهای حسابداری، نرخ مؤثر مالیاتی نقدی و اختلاف بین درآمد دفتری و درآمد مشمول مالیات استفاده نمودند. نتایج پژوهش نشان داد بین طرح‌های تشویقی پاداش مدیران مالیاتی با نرخ مؤثر مالیاتی محاسبه‌شده بر اساس استانداردهای حسابداری رابطۀ منفی و معنادار وجود دارد، اما بین طرح‌های مذکور با سایر معیارهای استفاده‌شده ارتباط ضعیفی وجود دارد. پژوهشگران در توجیه نتایج به دست آمده، بر این باورند که مدیران فعال در امور مالیاتی شرکت‌ها با مشوق‌هایی سروکار دارند که در صورت کاهش هزینۀ مالیات گزارش‌شده در صورت‌های مالی محقق خواهد شد.
چن و همکاران ]13[ در پژوهشی تحت عنوان «اجتناب مالیاتی شرکت‌ها و عدم شفافیت اطلاعات مالی شرکت»، مستقیم تأثیرات اجتناب مالیاتی بر روی محیط اطلاعاتی شرکت را بررسی و با استفاده از معیارهای چندگانۀ اجتناب مالیاتی، به این نتیجه رسیدند بین اجتناب مالیاتی شرکت و عدم‌شفافیت شرکت ارتباط مثبت وجود دارد. نتایج بیانگر این بود که فعالیت‌های اجتناب مالیاتی شرکت این امکان را فراهم می‌کند که مدیران از سیاست‌های شرکت در جهت منافع خود بهره‌برداری کنند.
ویلسون ]37[ در مطالعۀ خود به ارائۀ مدلی برای پیش‌بینی فرار مالیاتی با استفاده از ویژگی‌های خاص شرکت پرداخت. یافته‌های وی نشان داد در شرکت‌هایی که اقدام به فرار از پرداخت مالیات می‌کنند، تفاوت بین درآمد مشمول مالیات قطعی شده و سود مشمول مالیات ابرازی بیشتر است و این شرکت‌ها از رویه‌های گزارشگری مالی متهورانه‌تری استفاده می‌کنند. علاوه بر این، شرکت‌هایی که اقدام به فرار مالیاتی می‌کنند، بازده‌های مثبت و غیرعادی بیشتری را نشان می‌دهند.
دیانتی دیلمی و همکاران ]7[ به بررسی رابطه بین راهبرد تجاری شرکت و سطح اجتناب مالیاتی در بازه زمانی 1383 تا 1390 پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد زمانی که اجتناب مالیاتی بر مبنای نرخ مؤثر مالیاتی نقدی بلندمدت سنجیده می‌شود، میان راهبرد تجاری شرکت و نرخ مؤثر مالیاتی نقدی بلندمدت رابطۀ معنادار وجود دارد. بر این اساس، شرکت‌هایی که به‌دنبال حداقل‌کردن هزینه‌ها هستند، نسبت به شرکت‌هایی که به‌دنبال فرصت رشد بیشتر و نوآوری در تولید هستند، از اجتناب مالیاتی پایین‌تری برخوردارند. همچنین نتایج نشان داد زمانی که اجتناب مالیاتی بر مبنای نرخ مؤثر مالیاتی دفتری سنجیده می‌شود، میان راهبرد تجاری شرکت و نرخ مؤثر مالیاتی دفتری رابطۀ معناداری وجود ندارد.
پورحیدری و همکاران ]5[ به بررسی تأثیر اجتناب از پرداخت مالیات بر شفافیت گزارشگری مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال‌های 1380 تا 1390 پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد که فعالیت‌های برنامه‌ریزی مالیاتی، شفافیت گزارشگری مالی شرکت را کاهش می‌دهد. به عبارت دیگر، می‌توان گفت که فعالیت‌های اجتناب از پرداخت مالیات مستلزم پنهان‌کردن حقایق و معاملات پیچیده است که بر محیط اطلاعاتی شرکت تأثیر منفی می‌گذارد و باعث کاهش شفافیت گزارشگری مالی شرکت می‌شود.
بهارمقدم و امینی‌نیا ]3[ به بررسی رابطه بین تمرکز مالکیت و جسورانه‌بودن مالیات در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران در دورۀ زمانی 1381 تا 1390 پرداختند. آن‌ها از درصد مالکیت بزرگترین سهامدار به عنوان معیار تمرکز مالکیت و نرخ مؤثر مالیاتی به عنوان معیار جسورانه‌بودن مالیات استفاده کردند؛ به این صورت‌که هرچه نرخ مؤثر مالیاتی کمتر باشد، یعنی شرکت رویه‌های مالیاتی جسورانه‌تری را دنبال می‌کند. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد هرچه تمرکز مالکیت بالاتر باشد، شرکت‌ها در اتخاذ رویه‌های مالیاتی کمتر جسورانه عمل می‌کنند که احتمالاً به دلیل تمرکز مالکیت بالای دولتی است و فرضیۀ اجتماعی و سیاسی را تأیید می‌کنند.
پورحیدری و سروستانی ]4[ به شناسایی و تبیین عوامل مؤثر بر مدیریت مالیات پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد از بین ویژگی‌های خاص شرکت، اندازۀ شرکت به‌طور منفی نرخ مؤثر مالیاتی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین بین نسبت بدهی، شدت سرمایه‌گذاری در موجودی کالا و شدت سرمایه‌گذاری در دارایی ثابت با نرخ مؤثر مالیاتی رابطه‌ای مثبت و معنادار مشاهده شد. با وجود این، نتایج پژوهش بیان‌کنندۀ آن بود که بین فرصت‌های رشد و عمر شرکت با نرخ مؤثر مالیاتی رابطۀ معناداری وجود ندارد. همچنین نتایج گواه آن بود که مالکیت نهادی به‌طور منفی نرخ مؤثر مالیاتی شرکت‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
حساس‌یگانه و گل‌محمدی ]6[ به بررسی نرخ مؤثر مالیات و ویژگی‌های شرکت پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد نرخ مؤثر مالیات به نرخ قانونی نزدیک است، همچنین این نرخ در هر صنعت تقریباً یکسان است، ارتباط منفی میان نرخ مؤثر مالیات با اندازۀ شرکت و سودآوری، همچنین ارتباط مثبتی میان نرخ مؤثر مالیات با اهرم مالی وجود دارد، ولی میان نرخ مؤثر مالیاتی با شدت سرمایه‌گذاری و ساختار مالکیت ارتباط معنادار وجود ندارد.
باباجانی و عبدی ]2[ رابطه بین حاکمیت شرکتی و سود مشمول مالیات شرکت‌ها را بررسی کردند. برای این منظور، از برخی از معیارهای مهم حاکمیت شرکتی شامل درصد اعضای غیرموظف در ترکیب هیأت‌مدیره، دوگانگی وظایف مدیر عامل و سهامداران نهادی استفاده شد. نتایج پژوهش بیانگر عدم تفاوت معنادار بین میانگین درصد اختلاف سود مشمول مالیات ابرازی و قطعی در گروه شرکت‌هایی که معیارهای حاکمیت شرکتی را دارا بودند، با گروه شرکت‌هایی که معیارهای حاکمیت شرکتی را دارا نبودند.
فرضیه‌های پژوهش
پرسش اساسی این پژوهش این است که آیا کیفیت اطلاعات داخلی شرکت باعث افزایش اجتناب مالیاتی می‌شود یا نه. در این پژوهش به پیروی از گالیمور و لابرو ]22[ از دو شاخص سرعت اعلان سود و دقت پیش‌بینی سود توسط مدیریت برای اندازه‌گیری کیفیت اطلاعات داخلی و از سه شاخص نرخ مؤثر مالیاتی نقدی، نرخ مؤثر مالیاتی دفتری و نرخ مؤثر مالیاتی نقدی بلندمدت برای اندازه‌گیری اجتناب مالیاتی استفاده شده است که تعریف عملیاتی آن‌ها در قسمت تعریف متغیرهای پژوهش ارائه شده است. بنابراین به‌منظور پاسخ به پرسش پژوهش و به پشتوانۀ مبانی نظری موجود، فرضیه‌های زیر بیان شده‌اند:
فرضیۀ اصلی 1: سرعت اعلان سود بر اجتناب مالیاتی شرکت‌ها اثرگذار است.
فرضیۀ فرعی 1-1: سرعت اعلان سود بر نرخ مؤثر مالیاتی نقدی اثرگذار است.
فرضیۀ فرعی 2-1: سرعت اعلان سود بر نرخ مؤثر مالیاتی دفتری اثرگذار است.
فرضیۀ فرعی 3-1: سرعت اعلان سود بر نرخ مؤثر مالیاتی نقدی بلندمدت اثرگذار است.
فرضیۀ اصلی 2: دقت پیش‌بینی سود توسط مدیریت بر اجتناب مالیاتی شرکت‌ها اثرگذار است.
فرضیه فرعی 1-2: دقت پیش‌بینی سود توسط مدیریت بر نرخ مؤثر مالیاتی نقدی اثرگذار است.
فرضیۀ فرعی 2-2: دقت پیش‌بینی سود توسط مدیریت بر نرخ مؤثر مالیاتی دفتری اثرگذار است.
فرضیۀ فرعی 3-2: دقت پیش‌بینی سود توسط مدیریت بر نرخ مؤثر مالیاتی نقدی بلندمدت اثرگذار است.
روش پژوهش
این پژوهش بر حسب هدف، کاربردی است؛ چرا که هدف این پژوهش توسعۀ دانش در یک حوزۀ خاص یعنی اجتناب مالیاتی است. همچنین، این پژوهش از لحاظ ماهیت، توصیفی – همبستگی است، زیرا پژوهشگر در این نوع پژوهش‌ها به‌دنبال ارزیابی ارتباط بین دو یا چند متغیر است. پژوهش حاضر از نوع پس‌رویدادی (با استفاده از اطلاعات گذشته) است که بر اساس اطلاعاتمندرج در صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران و گزارش هیأت‌مدیره به مجمع عمومی انجام گرفت. این روش برای انجام پژوهش‌هایی به‌کار می‌رود که پژوهشگر در جست‌وجوی علت یا علل روابط معینی است که در گذشته رخ داده و تمام شده است. بنابراین، این نوع طرح پژوهش از روایی بیرونی بالایی برخوردار است ]8[. داده‌های مورد نیاز در بخش ادبیات پژوهش از کتب، مجلات تخصصی فارسی و لاتین، مقالات، رسانه‌ها و در مواردی از پژوهش‌های انجام‌شده مرتبط استخراج شد (روش کتابخانه‌ای)، و برای جمع‌آوری داده‌های پژوهش از بانک اطلاعاتی نرم‌افزارهای ره‌آورد نوین، تدبیر‌پرداز و پایگاه بورس اوراق بهادار استفاده شد.برای تجزیه و تحلیل نهایی، به‌منظور واکاوی دادهها از نرم‌افزارهای اکسل و ایویوز 7 استفاده شده است. همچنین برای آزمون فرضیه‌های پژوهش از روش رگرسیون خطی چند‌متغیره با استفاده از داده‌های ترکیبی استفاده شده است. برای برآورد شاخص‌های مدل‌های رگرسیون، آزمون فروض کلاسیک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از جمله مهم‌ترین این فروض، فرض‌های مربوط به خودهمبستگی و عدم ناهمسانی واریانس بین باقیمانده‌های مدل است. به‌منظور تشخیص وجود خودهمبستگی از آزمون دوربین واتسون (DW) و برای تشخیص ناهمسانی واریانس از آزمون وایت استفاده شد ]1[.
جامعۀ آماری و نمونۀ پژوهش
جامعۀ آماری پژوهش حاضر را شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران تشکیل می‌دهند. برای انتخاب نمونۀ آماری پژوهش از روش غربالگری استفاده شد. نمونۀ نهایی پژوهش شامل شرکت‌هایی است که حایز شرایط زیر باشند:
1- جزء صنایع واسطه‌گری، سرمایه‌گذاری، لیزینگ و بیمه نباشند.
2- طی سال‌های مالی 87 تا 93 تغییر فعالیت و یا تغییر سال مالی نداشته باشند.
3- پایان سال مالی شرکت، منطبق بر 29 اسفند ماه باشد.
4- داده‌های مورد نظر آن‌ها در دسترس باشند.
5- به دلیل شرایط محاسبه معیار نرخ مؤثر مالیاتی و از آنجا که نرخ مؤثر مالیاتی شرکت‌هایی که زیان‌ده هستند تحریف شده و به سختی قابل تفسیر است، شرکت‌هایی در نمونه قرار می‌گیرند که سود قبل از مالیات آن‌ها از سال 1387 تا سال 1393 مثبت باشد.
بنابراین، شرکت‌هایی که شرایط پیش‌گفته را ندارند، خارج از نمونۀ آماری پژوهش محسوب می‌شوند.با توجه به این شرایط،در نهایت تعداد 122 شرکت انتخاب شدند که دادهها و اطلاعات مالی آن‌ها در تجزیه و تحلیل‌های صورت‌گرفته استفاده شد.
مدل‌ها و متغیرهای مورد استفاده در پژوهش
برای آزمون فرضیه‌های پژوهش از مدل‌های ارائه‌شدۀ گالیمور و لابرو ]22[ و روش OLS استفاده شده است.
برای آزمون فرضیۀ (1) و (2) پژوهش از رابطۀ (1) استفاده شده است:
Tax Avoidance Proxy i,t = β0 + β1IIQ i,t + β2 SIZE + β3 PPE + β4 ∆PPE + β5 Leverage + β6Intangibles + β7 ROA +β8 MTB + β9Sales Growth+β10Volatility+ β11Age+ βkINDUSTRY FIXED EFFECTS + βjYEAR FIXED EFFECTS + ε رابطۀ (1)
شرح متغیرهای رابطۀ (1) عبارت‌اند از:
متغیرهای وابسته: در این پژوهش به‌منظور استفاده از معیاری برای فعالیت‌های مالیاتی شرکت، از معیارهای نرخ مؤثر مالیاتی نقدی[2]، نرخ مؤثر مالیاتی دفتری[3] و نرخ مؤثر مالیاتی نقدی بلندمدت[4] استفاده شده است ]20، 22[.
نرخ مؤثر مالیاتی نقدی: نشان‌دهندۀ نرخ مؤثر مالیات نقدی است و برابر با مالیات پرداخت‌شدۀ شرکت i در سال t+1 تقسیم بر سود قبل از مالیات شرکت i در سال t است.
نرخ مؤثر مالیاتی دفتری: نشان‌دهندۀ نرخ مؤثر مالیات دفتری است و برابر با هزینۀ مالیات شرکت i در سال t تقسیم بر سود قبل از مالیات شرکت i در سال t است. نرخ مؤثر مالیاتی دفتری معیاری است که برای بار مالیاتی شرکت استفاده می‌شود ]34، 35[، این نوع نرخ مؤثر مالیات فعالیت‌هایی را که به‌طور مستقیم از طریق هزینۀ مالیات بر سود خالص اثر می‌گذارد، در بر می‌گیرد. بنابراین، سیاست‌های مالیاتی که پرداخت‌های مالیات را به تعویق بیندازد، نخواهد توانست نرخ مؤثر مالیاتی دفتری را تغییر دهد.
استفاده از یک نرخ سالانه برای آزمون رفتار اجتناب مالیاتی شرکت، می‌تواند استنباط غلطی از رفتار بلندمدت شرکت‌ها به‌دنبال داشته باشد. از این رو از معیار نرخ مؤثر مالیاتی بلندمدت استفاده می‌شود که برابر با جمع کل مالیات پرداخت‌شده در دورۀ جاری و 4 دوره قبل تقسیم بر جمع کل سود قبل از مالیات دورۀ جاری و 4 دوره قبل است. مزیت اصلی این معیار نسبت به نرخ مؤثر مالیاتی سالیانه، ماهیت بلندمدت محاسباتی آن است که از بی‌ثباتی سال به سال در نرخ‌های مؤثر مالیاتی جلوگیری می‌کند و ارتباط بهتری بین مالیات‌های پرداخت‌شده و سودهای مشمول مالیات برقرار می‌کند ]20، 25[.
متغیرهای مستقل:در این پژوهش به پیروی از گالیمور و لابرو ]22[ از دو معیار سرعت اعلان سود[5] و دقت پیش‌بینی سود توسط مدیریت[6] به‌منظور سنجش کیفیت اطلاعات داخلی استفاده شده است. در ادامه چگونگی اندازه‌گیری متغیرهای کیفیت اطلاعات داخلی توضیح داده شده است.
نخستین متغیری که برای سنجش کیفیت اطلاعات داخلی استفاده شده، سرعت اعلان سود است. جنینگز و همکاران ]29[ استدلال می‌کنند که سیستم‌های حسابداری باکیفیت توانایی این را دارند که اطلاعات را به سرعت از قسمت‌های مختلف سازمان به دست آورده و آن‌ها را با‌هم یکپارچه کنند و منجر به افزایش سرعت بستن حساب‌ها در پایان سال مالی گردند. همچنین، با حذف انجام کارها به صورت دستی منجر به افزایش دقت، کاهش تکرار اطلاعات و دوباره‌کاری در قسمت‌های مختلف سازمان برای گزارشگری می‌شود. سیستم‌های حسابداری باکیفیت، زمان بین پایان سال مالی و اعلان سود را کاهش می‌دهد. سرعت اعلان سود برابر است با:
رابطۀ (2)
دومین متغیری که برای سنجش کیفیت اطلاعات داخلی استفاده شده، دقت پیش‌بینی سود توسط مدیریت است. ویلیامز ]36[ نشان داد که مدیران انگیزه‌هایی برای پیش‌بینی دقیق سود دارند. دورانتس و همکاران ]19[، گراهام و همکاران ]24[ بیان می‌کنند که پیش‌بینی مدیریت نشان‌دهندۀ یک سازوکار افشای داوطلبانه است که مدیران به‌وسیلۀ آن مشکل عدم‌تقارن اطلاعاتی را کاهش می‌دهند و می‌توانند از این طریق اعتبار شرکت برای گزارشگری شفاف و قابل اطمینان را بهبود بخشند. از طرفی پیش‌بینی‌های مدیریت مبتنی بر اطلاعات حسابداری و غیر حسابداری فراهم‌شده از سیستم‌های داخلی شرکت است. بنابراین، انتشار و کیفیت پیش‌بینی‌های مدیریت به‌طور مستقیم به کیفیت اطلاعات داخلی شرکت بستگی دارد و به‌کار‌گیری این متغیر برای سنجش کیفیت اطلاعات داخلی این امکان را فراهم می‌آورد که بتوان نتایج سیستم‌های اطلاعاتی شرکت را به‌طور مشخص اندازه‌گیری کرد ]19[. دورانتس و همکاران ]19[ نشان دادند دقت پیش‌بینی شرکت‌هایی که در سیستم‌های اطلاعاتی خود بهبودی ایجاد کردند، افزایش یافته است. گانگ و همکاران ]23[ نشان دادند خطاهای عمومی در اقلام تعهدی و پیش‌بینی‌های مدیریت منجر به نادرستی در اطلاعات داخلی قابل دسترس مدیران شده است. با توجه به مطالب بیان‌شده، به پیروی از گالیمور و لابرو ]22[، دورانتس و همکاران ]19[ دقت پیش‌بینی سود توسط مدیریت برابر است با:
رابطۀ (3) همان‌طور که مشاهده می‌شود، بعد از محاسبۀ سرعت اعلان سود و دقت پیش‌بینی سود توسط مدیریت هر دو شاخص به پیروی از گالیمور و لابرو ]22[ در منهای یک ضرب شده است. گالیمور و لابرو ]22[ بیان می‌کنند اگر ضریب تأثیر سرعت اعلان سود و دقت پیش‌بینی سود توسط مدیریت بر اجتناب مالیاتی منفی و معنادار باشد، نشان‌دهندۀ این است که محیط اطلاعات داخلی شرکت تأثیر مثبتی بر اجتناب مالیاتی دارد و منجر به افزایش اجتناب مالیاتی می‌شود.
متغیرهای کنترلی:
در این پژوهش تعدادی از متغیرها به عنوان متغیر کنترلی در نظر گرفته شده‌اند که در پژوهش‌های قبلی انجام‌شده بر اجتناب مالیاتی شرکت تأثیر می‌گذارند ]20، 32 و 34[. این متغیرها عبارت‌اند از:
SIZE:اندازۀ شرکت؛ که با لگاریتم طبیعی مجموع دارایی‌ها در پایان سال اندازه‌گیری می‌شود.
PPE: خالص دارایی‌های ثابت مشهود؛ با تقسیم خالص دارایی‌های ثابت مشهود شرکت i در پایان سال t بر کل دارایی‌های شرکت i در پایان سال t محاسبه می‌شود.
∆PPE: تغییرات خالص دارایی‌های ثابت مشهود؛ با تقسیم خالص دارایی‌های ثابت مشهود شرکت i در پایان سال t منهای خالص دارایی‌های ثابت مشهود شرکت i در پایان سال t-1 بر کل دارایی‌های شرکت i در پایان سال t محاسبه می‌شود.
Leverage: اهرم مالی شرکت؛ از تقسیم بدهی‌های بلندمدت شرکت i در پایان سال t به کل دارایی‌های شرکت i در پایان سال t تعیین می‌شود.
Intangibles: دارایی‌های نامشهود؛ با تقسیم خالص دارایی‌های نامشهود شرکت i در پایان سال t بر کل دارایی‌های شرکت i در پایان سال t محاسبه می‌شود.
ROA: بازده دارایی‌ها؛ بیانگر نسبت سود قبل از مالیات به کل دارایی‌های شرکت i در سال t است.
MTB: از طریق تقسیم ارزش بازار سهام شرکت i در پایان سال t بر ارزش دفتری سهام شرکت i در پایان سال t به دست می‌آید.
Sales Growth: رشد فروش؛ با تقسیم فروش شرکت i در پایان سال t منهای فروش شرکت i در پایان سال t-1 بر فروش شرکت i در پایان سال t-1 محاسبه می‌شود.
Volatility: نوسان فروش؛ با تقسیم قدر مطلق فروش شرکت i در پایان سال t منهای فروش شرکت i در پایان سال t-1 بر کل دارایی‌های شرکت i در پایان سال t-1 محاسبه می‌شود.
Age: سن شرکت؛ برابر با لگاریتم تعداد سال‌هایی که شرکت برای اولین‌بار در بورس پذیرفته‌شده است.
INDUSTRY FIXED EFFECTS: اثرات ثابت صنعت؛ قوانین مالیاتی کشور به نحوی است که برخی از صنایع قابلیت و توانایی بیشتری برای مدیریت مالیات دارند. به عنوان مثال در صنعتی که امکان تولید محصولات صادراتی یا کشاورزی وجود دارد، شرکت‌ها این قابلیت را دارند که از معافیت مالیاتی بیشتری طبق مواد شمارۀ 81 و 141 قانون مالیات‌های مستقیم برخوردار باشند. طبق مواد یادشده درآمدهای حاصل از فعالیت‌های کشاورزی و همچنین درآمدهای حاصل از صادرات محصولات تمام‌شده صنعتی و کشاورزی از معافیت 100 درصدی مالیاتی برخوردار هستند ]4[.
YEAR FIXED EFFECTS: اثرات ثابت زمان.
.
یافته‌های پژوهش
آمار توصیفی
نگارۀ (1) آمار توصیفی متغیرهای مورد آزمون را در بر دارد. در این نگاره متغیرها، تعداد مشاهدات، میانگین، میانه، انحراف معیار، حداقل و حداکثر متغیرها آورده شده است. همان طور که در نگارۀ (1) نشان داده‌شده است، میانگین نرخ مؤثر مالیاتی دفتری و نرخ مؤثر مالیاتی نقدی به ترتیب برابر با 13/0 و 15/0 است. همچنین میانگین نرخ مؤثر مالیاتی نقدی بلندمدت بیشتر از نرخ مؤثر مالیاتی دفتری و کمتر از نرخ مؤثر مالیاتی نقدی است. به علاوه طبق مادۀ 143 قانون مالیات‌های مستقیم مصوب سال 1380، نرخ مؤثر قانونی مالیاتی شرکت‌های بورسی 5/22 درصد است، در حالی‌که میانگین نرخ مؤثر مالیاتی دفتری و نقدی در محدوده 13/0 و 15/0 درصد است. به عبارت دیگر، نرخ مؤثر مالیاتی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران تفاوت معناداری از نرخ قانونی مالیات دارد که بیانگر این است شرکت‌های نمونه به‌طور گستردهای در فعالیت اجتناب مالیاتی درگیر هستند.
نگارۀ 1. آمار توصیفی متغیرهای پژوهش
|
نام متغیر |
نماد متغیر |
میانگین |
میانه |
انحراف معیار |
حداکثر |
حداقل |
|
نرخ مؤثر مالیاتی دفتری |
Book ETR |
1356/0 |
1557/0 |
0791/0 |
2605/0 |
0 |
|
نرخ مؤثر مالیاتی نقدی |
Cash ETR |
1544/0 |
1627/0 |
0940/0 |
4929/0 |
0 |
|
نرخ مؤثر مالیاتی نقدی بلندمدت |
Long-Run Cash ETR |
1468/0 |
1569/0 |
0678/0 |
2959/0 |
0 |
|
سرعت اعلان سود |
Earnings Announcement Speed |
1807/0- |
1699/0- |
0630/0 |
0548/0- |
3099/0- |
|
دقت پیش‌بینی سود |
Management Forecast Accuracy |
0308/0- |
0171/0- |
0411/0 |
0 |
2946/0- |
|
اندازۀ شرکت |
SIZE |
779/13 |
641/13 |
350/1 |
009/19 |
086/10 |
|
خالص دارایی‌های ثابت مشهود |
PPE |
2634/0 |
2234/0 |
1770/0 |
8906/0 |
0038/0 |
|
تغییرات خالص دارایی‌های ثابت مشهود |
∆PPE |
0243/0 |
0079/0 |
0808/0 |
7432/0 |
5001/0- |
|
اهرم مالی |
Leverage |
0741/0 |
0455/0 |
0826/0 |
4670/0 |
0 |
|
دارایی‌های نامشهود |
Intangibles |
0063/0 |
0022/0 |
0105/0 |
0967/0 |
0 |
|
بازده دارایی‌ها |
ROA |
1785/0 |
1498/0 |
1323/0 |
7001/0 |
0018/0 |
|
ارزش بازار به ارزش دفتری |
MTB |
104/2 |
803/1 |
2431/1 |
8384/7 |
2299/0 |
|
رشد فروش |
Sales Growth |
2216/0 |
1770/0 |
3607/0 |
2122/5 |
9310/0- |
|
نوسان فروش |
Volatility |
2272/0 |
1551/0 |
2368/0 |
8729/1 |
0 |
|
سن شرکت |
Age |
6299/2 |
6390/2 |
5350/0 |
8712/3 |
6931/0 |
نتایج آزمون فرضیۀ اول پژوهش
نتایج مربوط به آماره F در نگارۀ (2) نشان می‌دهد مدل کلی پژوهش حاضر بر اساس هر سه معیار مورد استفاده برای اندازه‌گیری اجتناب مالیاتی معنادار است؛ چرا که سطح معناداری در هر سه ستون برابر با (000/0) و کمتر از سطح خطای 01/0 است. نتایج حاصل از بررسی خودهمبستگی جملات خطا با استفاده از آماره دوربین واتسون نیز بیانگر وجود خودهمبستگی بین خطاهای مدل بود که برای رفع آن، از مدل اتو رگرسیون AR(1) استفاده شده است. لازم به ذکر است که در برآورد اولیه مدل، نتایج حاصل از آزمون ناهمسانی واریانس‌ها با استفاده از آزمون وایت، بیانگر وجود ناهمسانی واریانس باقیمانده‌های مدل بود که برای رفع این مشکل، از تصحیح وایت استفاده شده است ]1[.
نگارۀ 2. نتایج حاصل از آزمون فرضیۀ اول پژوهش
|
اجتناب مالیاتی |
Book ETR |
Cash ETR |
Long-Run Cash ETR |
|
|
متغیرهای توضیحی |
متغیرها |
ضرایب رگرسیون (آماره t) |
ضرایب رگرسیون (آماره t) |
ضرایب رگرسیون (آماره t) |
|
c |
0β |
3720/0 *(8306/5) |
3491/0 *(5391/5) |
3381/0 *(2591/5) |
|
Earnings Announcement Speed |
1β |
0834/0 (4283/1) |
0828/0 (0863/1) |
0309/0 (7197/0) |
|
SIZE |
2β |
0150/0- *(5909/4-) |
0142/0- *(8094/3-) |
0118/0- *(2463/3-) |
|
PPE |
3β |
0256/0- (8180/0-) |
0474/0 (2306/1) |
0091/0 (3195/0) |
|
∆PPE |
4β |
0295/0 (0672/1) |
0019/0 (0534/0) |
0020/0- (1149/0-) |
|
Leverage |
5β |
0230/0- (5268/0-) |
0106/0- (1745/0-) |
0496/0- (4761/1-) |
|
Intangibles |
6β |
8956/0- **(2941/2-) |
7464/0- (3469/1-) |
2893/0- (1622/1-) |
|
ROA |
7β |
0499/0 (4679/1) |
0825/0- **(3020/2-) |
0388/0- (6353/1-) |
|
MTB |
8β |
0009/0 (3343/0) |
0046/0 (9836/0) |
0016/0 (7950/0) |
|
Sales Growth |
9β |
0205/0 *(2851/3) |
0011/0- (1102/0-) |
0041/0 (7246/0) |
|
Volatility |
10β |
0127/0- (0948/1-) |
0030/0- (1729/0-) |
0128/0 (6059/1) |
|
Age |
11β |
0022/0- (2089/0-) |
0132/0 (3134/1) |
0013/0- (1262/0-) |
|
اثرات سال و صنعت |
لحاظ شده است |
|||
|
آماره F (احتمال) |
733/19 (0000/0) |
137/7 (0000/0) |
717/54 (0000/0) |
|
|
آماره دوربین واتسون |
066/2 |
980/1 |
780/1 |
|
|
ضریب تعیین |
423/0 |
238/0 |
703/0 |
|
|
ضریب تعیین تعدیل‌شده |
401/0 |
204/0 |
690/0 |
|
|
* ، ** و *** به‌ترتیب در سطح خطای 1% ، 5% و 10% معنادار است. |
||||
|
منبع: یافته‌های پژوهش |
||||
بر اساس فرضیۀ اول پژوهش بیان شده بود سرعت اعلان سود بر اجتناب مالیاتی شرکت‌ها اثرگذار است. این فرضیه با استفاده از سه معیار نرخ مؤثر مالیاتی دفتری، نرخ مؤثر مالیاتی نقدی و نرخ مؤثر مالیاتی نقدی بلندمدت مورد استفاده برای سنجش فعالیت‌های اجتناب مالیاتی شرکت آزمون شد. نتایج حاصل از آزمون فرضیۀ اول در نگارۀ (2) ارائه شده است.
همان‌طور که در نگارۀ (2) مشاهده می‌شود ضریب سرعت اعلان سود با استفاده از هر سه معیار اجتناب مالیاتی مثبت است، ولی از لحاظ آماری این ضریب معنادار نیست. از این‌رو، با توجه به نتایج به دست آمده در نگارۀ (2) فرضیۀ اول پژوهش و فرضیه‌های فرعی آن مورد تأیید قرار نمی‌گیرند. همچنین از بین متغیرهای کنترلی فقط اندازۀ شرکت رابطۀ منفی و معنادار با هر سه معیار مورد استفاده برای اجتناب مالیاتی دارد.
نتایج آزمون فرضیۀ دوم پژوهش
نتایج مربوط به آماره F در نگارۀ (3) نشان می‌دهد که مدل کلی پژوهش حاضر بر اساس هر سه معیار مورد استفاده برای اندازه‌گیری اجتناب مالیاتی معنادار است؛ چرا که سطح معناداری در هر سه ستون برابر با (000/0) و کمتر از سطح خطای 01/0 است. نتایج حاصل از بررسی خودهمبستگی جملات خطا با استفاده از آماره دوربین واتسون نیز بیانگر وجود خودهمبستگی بین خطاهای مدل بود که برای رفع آن، از مدل اتو رگرسیون AR(1) استفاده شده است. لازم به ذکر است که در برآورد اولیۀ مدل نیز نتایج حاصل از آزمون ناهمسانی واریانس‌ها با استفاده از آزمون وایت، بیانگر وجود ناهمسانی واریانس باقیمانده‌های مدل بود که برای رفع این مشکل، از تصحیح وایت استفاده شده است ]1[.
نگارۀ 3. نتایج حاصل از آزمون فرضیۀ دوم پژوهش
|
اجتناب مالیاتی |
Book ETR |
Cash ETR |
Long-Run Cash ETR |
|
|
متغیرهای توضیحی |
متغیرها |
ضرایب رگرسیون (آماره t) |
ضرایب رگرسیون (آماره t) |
ضرایب رگرسیون (آماره t) |
|
c |
0β |
3714/0 *(1055/6) |
3138/0 *(2614/5) |
3364/0 *(2802/5) |
|
Management Forecast Accuracy |
1β |
1369/0 **(3010/2) |
1350/0 ***(7108/1) |
0085/0 (2853/0) |
|
SIZE |
2β |
0149/0- *(8804/4-) |
0122/0- *(5159/3-) |
0118/0- *(3035/3-) |
|
PPE |
3β |
0128/0- (4175/0-) |
0553/0 ***(7086/1) |
0125/0 (4393/0) |
|
∆PPE |
4β |
0232/0 (8883/0) |
0057/0- (1420/0-) |
0023/0- (1354/0-) |
|
ادامه نگارۀ 3. نتایج حاصل از آزمون فرضیۀ دوم پژوهش |
||||
|
اجتناب مالیاتی |
Book ETR |
Cash ETR |
Long-Run Cash ETR |
|
|
متغیرهای توضیحی |
متغیرها |
ضرایب رگرسیون (آماره t) |
ضرایب رگرسیون (آماره t) |
ضرایب رگرسیون (آماره t) |
|
Leverage |
5β |
0287/0- (6555/0-) |
0210/0- (3801/0-) |
0588/0- ***(7997/1-) |
|
Intangibles |
6β |
7104/0- **(0633/2-) |
8077/0- ***(9045/1-) |
3335/0- ***(6504/1-) |
|
ROA |
7β |
0533/0 (5307/1) |
0785/0- **(1819/2-) |
0365/0- (4922/1-) |
|
MTB |
8β |
0006/0- (2468/0-) |
0055/0 (5257/1) |
0021/0 (0485/1) |
|
Sales Growth |
9β |
0173/0 *(9411/2) |
0060/0- (5864/0-) |
0028/0 (5026/0) |
|
Volatility |
10β |
0014/0- (1431/0-) |
0173/0 (0420/1) |
0172/0 **(1686/2) |
|
Age |
11β |
0062/0- (6196/0-) |
0105/0 (1481/1) |
0019/0- (1983/0-) |
|
اثرات سال و صنعت |
لحاظ شده است |
|||
|
آماره F (احتمال) |
227/20 (0000/0) |
534/7 (0000/0) |
424/54 (0000/0) |
|
|
آماره دوربین واتسون |
077/2 |
969/1 |
764/1 |
|
|
ضریب تعیین |
424/0 |
244/0 |
698/0 |
|
|
ضریب تعیین تعدیل‌شده |
403/0 |
211/0 |
685/0 |
|
|
* ، ** و *** به ترتیب در سطح خطای 1% ، 5% و 10% معنادار است. |
||||
منبع: یافته‌های پژوهش
بر اساس فرضیۀ دوم پژوهش بیان شده بود که دقت پیش‌بینی سود توسط مدیریت بر اجتناب مالیاتی شرکت‌ها اثرگذار است. نتایج حاصل از آزمون فرضیۀ دوم در نگارۀ (3) ارائه شده است.
همان‌طور که در نگارۀ (3) مشاهده می‌شود، ضریب دقت پیش‌بینی سود توسط مدیریت با استفاده از هر سه معیار اجتناب مالیاتی مثبت است. این ضریب با استفاده از نرخ مؤثر مالیاتی دفتری و نرخ مؤثر مالیاتی نقدی از لحاظ آماری معنادار است. به عبارت دیگر ضریب مثبت بیانگر این است که پایین‌بودن دقت پیش‌بینی سود مدیران منجر به کاهش اجتناب مالیاتی شرکت‌ها می‌گردد. از این‌رو، با توجه به نتایج به دست آمده در نگارۀ (3) می‌توان بیان کرد فرضیۀ دوم پژوهش و فرضیه‌های فرعی 1-2 و 2-2 تأیید می‌شوند. همچنین از بین متغیرهای کنترلی تنها اندازۀ شرکت رابطۀ منفی و معنادار با هر سه معیار مورد استفاده برای اجتناب مالیاتی دارد.
نتیجه‌گیری
مالیات هزینه‌ای است که بر کلیۀ واحدهای انتفاعی که به نوعی درآمدزایی می‌کنند، از جانب دولت تحمیل می‌شود. چنانچه شرکت‌ها و اشخاص حقوقی به عنوان واحدهایی تلقی شوند که در راستای کسب سود فعالیت می‌کنند، می‌توان انتظار داشت که به دنبال راهکارهایی در جهت کاهش مالیات پرداختی خود باشند. اجتناب از مالیات، فعالیتی ارزش‌زا‌ست و یک جریان نقدی را به درون شرکت ایجاد می‌کند و معنی مشابهی با فعالیت‌های جسورانۀ مالیاتی، برنامه‌ریزی مالیاتی و مدیریت مالیات دارد. از سوی دیگر، محیط اطلاعاتی داخلی شرکت می‌تواند بر اجتناب از پرداخت مالیات شرکت تأثیر بگذارد. کیفیت اطلاعات داخلی در شرکت‌هایی که در یک محیط جغرافیایی گستردهای فعالیت می‌کنند و نیاز به هماهنگی بیشتر بین قسمت‌های مختلف دارند، می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. کیفیت اطلاعات داخلی بالاتر عدم‌تقارن اطلاعاتی را کاهش می‌دهد و هماهنگی اطلاعات بین قسمت‌های مختلف واحد تجاری را بهبود می‌بخشد؛ در نتیجه امکان برنامه‌ریزی مالیاتی مؤثرتر را فراهم می‌آورد. کیفیت اطلاعات داخلی در تعیین فرصت‌های مالیاتی و کاهش شک و تردید نسبت به بازده حاصل از راهبردهای برنامه‌ریزی مالیاتی به مدیران کمک می‌کند. در این پژوهش تأثیر کیفیت اطلاعات داخلی بر اجتناب از پرداخت مالیات در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران بررسی شده است. به این منظور از معیار نرخ مؤثر مالیاتی دفتری، نرخ مؤثر مالیاتی نقدی و نرخ مؤثر مالیاتی نقدی بلندمدت به عنوان معیارهای اجتناب از پرداخت مالیات و از سرعت اعلان سود و دقت پیش‌بینی سود توسط مدیریت به عنوان معیارهای کیفیت اطلاعات داخلی استفاده شده است.
طبق فرضیۀ اول به بررسی تأثیر سرعت اعلان سود بر اجتناب از پرداخت مالیات پرداخته شد. نتایج حاصل از آزمون این فرضیه نشان داد که سرعت اعلان سود بر هر سه معیار استفاده‌شده برای اجتناب از پرداخت مالیات تأثیری ندارد. همان‌طور که در پیشینۀ پژوهش بیان شد، یافته‌های گالیمور و لابرو ]22[ بیانگر تأثیر مثبت و معنادار سرعت اعلان سود بر اجتناب مالیاتی است. علت این امر هم پایین‌بودن سرعت اعلان سود به استناد نتایج آمار توصیفی این پژوهش است، به طوری که میانگین متغیر سرعت اعلان سود در نمونۀ پژوهش حاضر 18/0 و این متغیر در نمونۀ پژوهش گالیمور و لابرو ]22[، 12/0 است. از این‌رو، با توجه به نتایج می‌توان این‌گونه تفسیر کرد که در بازار سرمایۀ ایران فاصله بین پایان سالی مالی شرکت‌ها و انتشار صورت‌های مالی زیاد است و این فاصلۀ زیاد می‌تواند از ضعف محیط اطلاعاتی داخلی واحد تجاری در جمع‌آوری اطلاعات و انتقال اطلاعات در قسمت‌های مختلف باشد. فرضیۀ دوم پژوهش به بررسی تأثیر دقت پیش‌بینی سود توسط مدیریت بر اجتناب از پرداخت مالیات پرداخت. نتایج پژوهش، بیانگر تأیید فرضیۀ دوم با استفاده از نرخ مؤثر مالیاتی دفتری و نرخ مؤثر مالیاتی نقدی مورد استفاده بر سنجش اجتناب از پرداخت مالیات شرکت بود، به این معنی که تأثیر دقت پیش‌بینی سود مدیران بر فعالیت اجتناب از پرداخت مالیات شرکت منفی است. نتایج حاصل از این فرضیه مغایر با یافته‌های گالیمور و لابرو ]22[ است که آن‌ها تأثیر مثبت و معنادار دقت پیش‌بینی سود بر اجتناب مالیاتی مشاهده کردند. علت این امر هم پایین‌بودن دقت پیش‌بینی سود به استناد نتایج آمار توصیفی این پژوهش است، به طوری که میانگین متغیر دقت پیش‌بینی سود در نمونۀ پژوهش حاضر 03/0 و این متغیر در نمونۀ پژوهش گالیمور و لابرو ]22[، 01/0 است. به عبارت دیگر، پایین بودن دقت پیش‌بینی سود توسط مدیریت در بازار سرمایۀ ایران نشان‌دهندۀ ضعف در محیط اطلاعات داخلی شرکت است و در نتیجه مدیران نمی‌توانند از فرصت‌های اجتناب از پرداخت مالیات به نحو مطلوب استفاده کنند. از این‌رو، با توجه به نتایج به دست آمده، این احتمال می‌رود سود پیش‌بینی شده توسط مدیریت از صحت و درستی کافی برخوردار نیست و دلیل این ادعا را می‌توان در اقدامات متعدد مدیران برای اصلاح سود پیش‌بینی شده بعد از پایان سال مالی تا زمان ارائۀ گزارش دید، این اقدام مدیران برای اصلاح سود پیش‌بینی شده نشان‌دهندۀ این است که مدیران اطلاعات کافی از محیط عملیاتی نداشته و در نتیجه در پیش‌بینی خود با ابهاماتی همراه هستند. همچنین تفاوت در قوانین مالیاتی را نیز در نتایج باید مدنظر قرار دارد.
محدودیت‌های پژوهش
محدودیت‌هایی که در مراحل اجرای پژوهش حاضر وجود داشته است و در تعبیر و تفسیر نتایج به دست آمده باید ملاحظه گردد، به این شرح است:
1- مهم‌ترین محدودیت پژوهش حاضر، دسترسی نداشتن به اطلاعات دقیق در مورد پیش‌بینی‌های سود توسط مدیریت است که منجر به کاهش تعداد نمونۀ پژوهش حاضر شد.
2- از آنجا که برای سنجش اجتناب از پرداخت مالیات از معیارهای متفاوتی استفاده می‌شود، در صورت استفاده از معیارهای دیگر ممکن است نتایجی متفاوت با یافته‌های به دست آمده در این پژوهش حاصل شود.
3- به‌منظور سنجش اجتناب از پرداخت مالیات از هزینۀ مالیات و مالیات پرداخت‌شده استفاده شده است که ممکن است شامل اقلام معوقی باشد که مربوط به سال‌های قبل است. با توجه به اینکه اطلاعات افشا‌شده در مورد مالیات از سوی شرکت‌ها محدود است و اقلام معوق را مشخص نمی‌کنند، از این‌رو تعدیل نرخ مؤثر مالیاتی دفتری و نرخ مؤثر مالیاتی نقدی از این بابت امکان‌پذیر نبود.
4- با توجه به روش نمونه‌گیری مورد استفاده در این پژوهش، برخی از شرکت‌های عضو جامعۀ آماری به‌دلیل نداشتن ویژگی‌های مورد نظر از نمونۀ آماری حذف شده‌اند. از طرفی قلمرو زمانی پژوهش به سال‌های 1387 تا 1393 محدود است، لذا در تعمیم نتایج حاصل از پژوهش به کلیۀ شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران و دوره‌های زمانی قبل و بعد از قلمرو زمانی مذکور باید احتیاط لازم به عمل آید.
پیشنهادهای کاربردی پژوهش
بر اساس یافته‌های این پژوهش و پژوهش گالیمور و لابرو ]22[ به مدیران شرکت‌ها پیشنهاد می‌شود، به‌منظور بهبود کیفیت محیط اطلاعات داخلی شرکت تلاش کنند، چرا که بهبود کیفیت محیط اطلاعات داخلی درک بهتری از محیط عملیاتی شرکت در اختیار آن‌ها می‌گذارد. از این‌رو، آن‌ها را قادر می‌سازد که تصمیمات تجاری بهتری با راهبردهای مالیاتی بگیرند و فرصت‌های برنامه‌ریزی مالیاتی را تعیین کنند.
همچنین، با توجه به نتایج این پژوهش به سهامدارن پیشنهاد می‌شود در تصمیمات سرمایه‌گذاری خود در سهام شرکت‌ها به سرعت اعلان سود و دقت پیش‌بینی سود توجه ویژه کنند، چرا که بالا‌بودن کیفیت این عوامل می‌تواند نشان‌دهندۀ کیفیت بالای محیط اطلاعات داخلی شرکت باشد که منجر به اجتناب مالیاتی بیشتر برای شرکت‌ها شود. از این‌رو، با اجتناب مالیاتی بیشتر توسط شرکت‌ها، منابع از دولت به سهامداران منتقل می‌شود و ایجاد ارزش می‌کند.
پیشنهاد برای پژوهش‌های آتی
به پژوهشگران آتی پیشنهاد می‌شود به‌جای بررسی کل بازار، با توجه به ویژگی‌های خاص هر صنعت، هر یک از مدل‌های این پژوهش برای صنایع مختلف به تفکیک برآورد شود.
در این پژوهش برای تعیین اجتناب مالیاتی شرکت‌ها از سه شاخص معیار نرخ مؤثر مالیاتی دفتری، نرخ مؤثر مالیاتی نقدی و نرخ مؤثر مالیاتی نقدی بلندمدت استفاده شد. از این‌رو، به پژوهشگران پیشنهاد می‌شود این پژوهش را با استفاده از سایر شاخص‌های اجتناب مالیاتی بررسی کنند. همچنین پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های آتی شرکت‌های نمونه به دو گروه شرکت‌های با محیط اطلاعات داخلی قوی و ضعیف تقسیم شود و مدل‌های این پژوهش برای هر گروه به تفکیک برآورد شود.
)
