نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری، گروه حسابداری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
2 دانشیار حسابداری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران
3 دانشیار حسابداری، دانشکده اقتصاد و مدیریت، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Due to the expansion of business activities in the world and the importance of sustainability in the organizational, academic and professional levels, sustainability is among the first goals of countries and companies. But Iran has paid less attention to this issue. In other words, there are currently causal, intervening, and context conditions, the strategies and consequences of this type of reporting have not been investigated. Therefore, in this research, we have attempted to design a coherent corporate sustainability reporting model based on the grounded theory. This research is qualitative and exploratory. This study is conducted through profound interviews with experts in the field of theoretical literature of financial reporting and social sciences, capital market, organization, industry, mining, trade, and environmental protection organization. By conducting 23 interviews in 2019 using snowball sampling. The results of the research show that the main Causal conditions that lead to sustainability reporting are environmental requirements, environmental incentives, environmental pressures, country’s cultural and social characteristics, the country's political characteristics and the international environment’s characteristics. Research findings also show that in order to achieve sustainability reporting, strategies should be developed such as identifying the entity responsible for sustainability, formulating principles and sustainability standards, establishing a sustainability and social responsibility committee in companies, familiarizing and training sustainability, establishing an internal control and effective reporting system and use new technologies are being adopted. Finally, a coherent research model show that corporate sustainability reporting could have implications such as increasing social trust, increasing the human life quality, preserving the environment for future generations, increasing capital markets, and increasing reporting quality. The findings of this study could help to develop this kind of report in Iran.
کلیدواژه‌ها [English]
با گسترش روزافزون نیازهای اطلاعاتی دربارۀ عملیات واحدهای تجاری، ارائۀ صورت‌های مالی به روش سنتی پاسخگوی همۀ نیازهای استفاده‌کنندگان نیست [10]. گزارشگری مالی سنتی نه‌تنها اطلاعات کاملی را برای پاسخگویی فعالیت‌های تجاری در اختیار نمی‌گذارد، حتی از ارائۀ کافی و مناسب عملکرد اقتصادی و ارزش تجاری یک شرکت نیز ناتوان است [3]. به عبارت دیگر، با گسترش فعالیت‌های تجاری در جهان، استفاده از سیستم‌های حسابداری سنتی امروزی، امکان اندازه‌گیری و سنجش آثار خارجی عملیات سازمان را با دشواری مواجه کرده است. سیستم‌های حسابداری سنتی، عملکرد واحد تجاری را از جنبه‌های خاص ارزیابی می‌کند؛ به‌طوری‌که نمی‌تواند در برگیرندۀ آثار محیطی و اجتماعی سازمان‌ها باشد. یک راه‌حل مهم برای تأمین این نیاز‌ها، گزارشگری پایداری[1] است.
گزارشی پایداری، گزارشی سازمانی است که اطلاعاتی دربارۀ عملکرد اقتصادی، زیست‌محیطی، اجتماعی و حاکمیت شرکتی را در اختیار می‌گذارد [9]. افشای اطلاعات پایداری[2] شرکت‌ها با هدف افزایش شفافیت، ارتقای ارزش برند، حســن شهرت و مشــروعیت، توانایی بهینه‌کاوی در برابر رقبا، علامت‌دهی رقابت‌پذیری، انگیزش کارکنان و حمایت از فرایندهای کنترل و اطلاعات شــرکت صورت می‌گیرد [16]. امروزه اهمیت مفهوم پایداری با توجه به ابعاد مختلف آن به اندازه‌ای اســت که سازمان‌ها و نهادهای زیادی در ســطح جهان بــه این موضوع توجه دارند؛ برای نمونه، فدراســیون بین‌المللی حســابداران[3] نیز در نشســت‌های اعضای خود به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته و حتی چارچوب نظری نیز برای مفهوم پایداری تعریف کرده است؛ بنابراین به نظر می‌رسد طراحی گزارشــگری پایداری شرکت‌ها دارای اهمیت باشد.
ضرورت انجام این پژوهش آن است که در حال حاضر در ایران هیچ‌گونه مقررات اجباری یا دستورالعملی برای افشای شاخص‌های گزارشگری پایداری وجود ندارد و سطح افشای این شاخص‌ها در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران بسیار پایین است. همچنین در حال حاضر، شاخص‌های مرتبط با فعالیت‌های پایداری به دلیل ناتوانی نظام گزارشگری مالی سنتی به‌طور مناسب افشا نمی‌شود. این ناتوانی به‌گونه‌ای است که در حال حاضر تقاضای زیادی برای تغییر در هدف گزارشگری مالی سنتی به سمت گزارشگری پایداری مبتنی بر اطلاعات اجتماعی و زیست محیطی به وجود آمده است [5]. این موضوع سبب شده است افزون بر طرح شیوه‌های گزارشگری جدید، نیاز به پژوهش‌های گسترده‌ای در این حوزه نیز احساس شود.
در سالهای اخیر پژوهش‌هایی در حوزۀ گزارشگری پایداری در داخل کشور انجام شده است. نمونه‌ای از این پژوهش‌ها، مطالعات یبلویی خمسلویی و همکاران[11]، معصومی و همکاران [7]، خوزین و همکاران [2]، ستایش و مهتری [3]، کاشانی‌پور و همکاران [6] و فخاری و همکاران [5] است. وجه تمایز این پژوهش با پژوهش‌های ذکرشده این است که در این مطالعات، سعی شده است با استفاده از امتیاز و شاخص‌های گزارشگری پایداریِ پیشنهادشدۀ سازمان ابتکار گزارشگری جهانی[4] برای شرکت‌های ایرانی، امتیاز گزارشگری پایداری محاسبه شود. سپس روابط متغیرهای مالی، حسابداری و سایر متغیرها را با یکدیگر آزمون می‌کند؛ اما در این پژوهش سعی شد الگوی منسجمی از گزارشگری پایداری شرکت‌های ایرانی طراحی شود تا علاوه بر یافته‌های ارزشمند پژوهش‌های گذشته، کاربردهای عملی نیز برای تدوین استانداردها و رهنمودهای مرتبط با پایداری در پی داشته باشد؛ درنتیجه، با توجه به اهمیت مبحث گزارشگری پایداری در سالهای اخیر، در این پژوهش سعی شد الگوی منسجم گزارشگری پایداری شرکت‌ها (شرایط علّی، مداخله‌گر و زمینه‌ای؛ راهبردها و پیامدهای گزارشگری پایداری) به روش نظریه‌پردازی زمینه‌بنیان طراحی شود. نتایج این پژوهش فرآیند تدوین استانداردها و رهنمودهای مرتبط با گزارشگری پایداری را تسهیل میکنند. همچنین با انجام این مطالعه، ادبیات گزارشگری پایداری توسعه می‌یابد و پژوهشگران آتی می‌توانند از نتایج این پژوهش در بسط ادبیات پژوهش خود بهره‌مند شوند. در ادامه مبانی نظری و تجربی پژوهش، فرضیۀ پژوهش، روش‌شناسی و یافته‌های پژوهش ارائه می‌شوند.
مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش
مفهوم و تاریخچه گزارشگری پایداری
اصطلاح پایداری، از مفهوم وسیع‌تری با نام توسعۀ پایدار[5] گرفته شده است. طبق تعریف کمسیون جهانی محیط زیست و توسعه[6]، توسعۀ پایدار، توسعه‌ای است که نیازهای نسل فعلی را برآورده می‌کند؛ بدون آنکه توانایی و حق نسل آینده را در تأمین نیازهایش از محیط زیست و منابع طبیعی به مخاطره اندازد [25]. واژۀ پایداری می‌تواند تلاشی برای فراهم کردن بهترین نتیجه برای بشر و محیط زیست فعلی و آینده در نظر گرفته شود و شامل استمرار ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی جامعۀ بشری باشد [20].
از دیدگاه تاریخی، توسعه و تمرکز گزارشگری با محوریت پایداری دارای روند تکاملی است. به‌گونه‌ای که در دهه 1970 میلادی گزارشگری مالی سنتی در کشورهای غربی در برخی از مواقع با گزارش‌های اجتماعی[7] اضافی تکمیل می‌شد و در دهه 1970 میلادی این تمرکز به سمت موضوع‌های زیست محیطی، ازقبیل تولید ضایعات و آلودگی سوق پیدا کرد و بیشتر جایگزین اولویت گزارشگری اجتماعی شد. در پایان دهه 1990 میلادی توجه هم‌زمان به ابعاد زیست محیطی و اجتماعی در یک گزارش سبب شد گزارشگری آن مجزا از گزارش‌های مالی سنتی مطرح شود. این روند همگام با توسعه و تدوین استانداردهای داوطلبانه ازطریق الگوی گزارشگری جهانی بوده است که امروزه استاندارد جهانی برای گزارشگری پایداری در نظر گرفته می‌شود [22]. درواقع، گزارشگری پایداری، گزارش سازمانی است که علاوه بر عملکرد اقتصادی، اطلاعاتی دربارۀ عملکرد زیست محیطی و اجتماعی و نظام راهبری[8] شرکت را در اختیار استفاده‌کنندگان قرار می‌دهد [9].
احساس نیاز به گزارشگری پایداری
در گذشته، بیشتر شرکت‌ها چنین فرض می‌کردند که مسئولیت آنها تنها محدود به افشای اطلاعات عملکرد مالی یا اطلاعات کمّی در راستای تمرکز اصلی بر حداکثر‌سازی سود است؛ بنابراین، شرکت‌ها به مسائل مربوط به افشای زیست محیطی و اجتماعی و نظام راهبری توجه کافی نداشتند؛ زیرا این دسته از اطلاعات، موضوعات غیرمالی بودند؛ اما در حال حاضر، سازوکار تغییر کرده و گزارشگری غیرمالی در حال افزایش است؛ درنتیجه، شرکت‌ها، سهامداران و ذی‌نفعان متوجه‌اند که این مسائل درنهایت به ثبات و دوام کلی آنها در بلندمدت تأثیر می‌گذارد.
در سالهای اخیر توجه نهادهای دانشگاهی نیز به موضوع پایداری افزایش یافته است؛ به‌طوری‌که مقالات منتشرشده در این زمینه بیان‌کنندۀ این موضوع است. علاوه بر این، به نظر می‌رسد آگاهی سازمان‌ها نیز نسبت به اهمیت فعالیت‌های تجاری پایدار افزایش یافته است. طبق نتایج پژوهش رضایی [23]، در سال 2015، 72 درصد از ۲۵۰ شرکت بزرگ جهان، داوطلبانه گزارش‌های پایداری را ارائه کرده‌اند. همچنین نهادهای حرفه‌ای حسابداری نیز توجه ویژه‌ای به مباحث پایداری از خود نشان داده‌اند. باوجود رشد و توجه زیاد کشورها و شرکت‌ها به مقولۀ پایداری، توجه کافی به موضوع پایداری در ایران نشده است.
در پژوهشی که مؤسسۀ حسابرسی کی پی‌ام جی[9] [19]، بین 378 مدیر ارشد شرکت‌های بزرگ جهان انجام داد، مشخص شد 62 درصد این شرکت‌ها دارای راهبرد پایداری شرکتی‌اند. نتایج گزارش فدراسیون جهانی حسابداران[10] [17] نیز نشان می‌دهد جنبه‌های مختلف پایداری، درنهایت بر عملکرد مالی و توانایی سازمان در ایجاد ارزش در طول زمان تأثیر می‌گذارد.
در بسیاری از کشورها نظیر دانمارک، برزیل، سنگاپور، فرانسه و آفریقای جنوبی الزامات پایداری شرکتی اجرا می‌شود. ازجمله بورس‌هایی که به‌تازگی تلاش‌های مؤثری را در این زمینه انجام داده، بورس مکزیک است. بورس اوراق بهادار مکزیک، سومین شاخص پایداری جهان را طراحی کرد. این بورس به‌تازگی راه‌اندازی شاخص پایداری[11] جدید خود را اعلام کرد که پس از شاخص پایداری لندن[12] و شاخص پایداری داوجونز[13]، سومین شاخص پایداری در نوع خود است. همچنین کشورهای دانمارک، نروژ و سوئد، شرکت‌ها را به گزارش آثار زیست محیطی ملزم می‌کند [15]. در اهمیت گزارشگری پایداری بیان می‌شود قوانین کشورهای فرانسه و انگلستان، شرکت‌های خاصی را برای گزارش اطلاعات با محوریت پایداری ملزم می‌کند [14]؛ بنابراین شاید پایداری شرکت‌ها در دهه‌های اخیر مهمترین نگرانی دولت‌ها و سازمان‌های تجاری است.
همچنین در بازار سرمایۀ ایران، آیین‌نامۀ حاکمیت شرکتی تدوین شد و انتظار می‌رود در آیندۀ نزدیک الزامات گزارشگری پایداری افزایش یابد؛ درنتیجه، به نظر می‌رسد انجام پژوهشی دربارۀ الگوی منسجم گزارشگری پایداری (شرایط علّی، مداخله‌گر و زمینه‌ای؛ راهبردها و پیامدهای گزارشگری پایداری) به توسعۀ این نوع گزارشگری در ایران کمک کند.
الگوی منسجم گزارشگری پایداری
سازمان گزارشگری ابتکار جهانی، سازمانی بین‌المللی و مستقل است که از سال 1997 میلادی پیشرو تلاش‌های انجام‌شده در زمینۀ گزارشگری پایداری بوده است. در سال 2016 میلادی این سازمان نخستین استانداردهای جهانی گزارشگری پایداری تهیه‌شده با هیئت استانداردهای پایداری جهانی[14] را ارائه کرد. استانداردهای مزبور شامل 36 استاندارد بوده که 3 نمونه از آن عمومی، 6 نمونه اقتصادی، 8 نمونه زیست‌محیطی و 19 نمونه اجتماعی است و تاریخ پیشنهادی برای اجرای آن از جولای 2018 میلادی است؛ هرچند اجرای قبل از این تاریخ نیز توصیه شده است [14]. با وجود اینکه این استانداردها شامل تمامی عناوین ذکرشده برای گزارش‌های با محوریت پایداری است و استانداردهایی چندجانبه برای گزارشگری غیرمالی را ارائه می‌کند؛ اما تمرکز آن بر موضوع‌های اجتماعی و زیست محیطی است و تنها تعداد محدود و در عوض کلی از شاخص‌های اقتصادی را پوشش می‌دهد و مقررات تفصیلی‌تر برای گزارشگری موضوع‌های اقتصادی را به چارچوب‌های مقرراتی موجود برای گزارشگری مالی ازقبیل اصول پذیرفته‌شدۀ حسابداری آمریکا و استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی ارجاع می‌دهد (فخاری و همکاران، 1396)؛ اما در حال حاضر، با وجود رهنمودها و استانداردهای الگوی گزارشگری جهانی دربارۀ گزارشگری پایداری، رویۀ جاری گزارشگری با محوریت پایداری در اصل ماهیتی داوطلبانه دارد؛ به‌گونه‌ای که شرکت‌ها در افشاکردن یا نکردن این اطلاعات آزادند. به عبارت دیگر، در حال حاضر هیچ اجباری برای افشای اطلاعات پایداری در گزارش‌های سالانه وجود ندارد. در پرتو این اختیار عمل، در گزارشگری شرکت‌ها از عناوین زیادی برای توصیف گزارش‌های فعلی ازقبیل گزارشگری شهروندی شرکتی، مسئولیت اجتماعی شرکت، توسعۀ پایدار، هزینه‌های توسعۀ پایدار و درنهایت گزارشگری پایداری استفاده می‌شود [19]. نبود قانون برای گزارشگری پایداری باعث ایجاد مشکلات مختلفی نیز شده است. براساس نظر انجمن حسابداران خبره انگلستان و ولز[15] (2015) [24]، مشکلات مذکور عبارت‌اند از:
1. به دلیل داوطلبانه‌بودن این گزارش‌ها، همۀ شرکت‌ها چنین اطلاعاتی را افشا نمی‌کنند.
طبق نظر آلوارز و اورتا [13]، درک عوامل مؤثر بر انتشار گزارشگری پایداری ممکن است به شرکت‌ها کمک کند شفافیت گزارشگری برای کاربران و همچنین تصویر آنها در جوامع را بهبود بخشد. در چنین شرایطی همۀ کشورها باید با در نظر گرفتن اهمیت روزافزون مقولۀ توسعۀ پایدار اقداماتی مناسب را در این مسیر به عمل آورند. نظر به نقش بسیار مهم شرکت‌ها در این زمینه، یکی از اقدامات سودمند در این زمینه، طراحی الگوی گزارشگری پایداری شرکت‌ها است تا حسب اقدامات لازم برای اجرای گزارشگری پایداری انجام شود [4].
در حال حاضر، الزام و چارچوبی برای شرکت‌های ایرانی به‌منظور گزارش پایداری وجود ندارد؛ درنتیجه، شرکت‌ها ابزار کافی و مناسبی برای اندازه‌گیری، اطلاع‌رسانی و پاسخگویی به ذی‌نفعان داخلی و خارجی در جهت اهداف توسعه پایدار را ندارند؛ بنابراین، امکان درک ریسک‌ها و فرصت‌ها برای مدیران سازمان‌ها و همچنین ذی‌نفعان شرکت‌ها وجود ندارد. با نبود گزارشگری پایداری، اعمال مدیریت بلندمدت راهبردی و طرح‌های کسب‌وکار با مشکل مواجه می‌شود. همچنین با نبود گزارشگری پایداری مقایسۀ عملکرد به‌طور داخلی، بین سازمانی و بین بخش‌های مختلف صنعت با مشکل مواجه می‌شود؛ درنتیجه، گزارش پایداری توانایی ذی‌نفعان را برای درک ارزش حقیقی سازمان و دارایی‌های ملموس و غیرملموس آن تسهیل می‌بخشد؛ بنابراین، در این پژوهش تلاش می‌شود به‌منظور کاهش مشکلات اشاره‌شده، الگوی منسجم گزارشگری پایداری در ایران طراحی شود.
پرسش‌های پژوهش
در راستای دستیابی به هدف اصلی پژوهش که به دنبال اثبات یا رد ادعای خاصی نبوده و صرفاً در پی طراحی الگوی منسجم گزارشگری پایداری شرکت‌هاست، طرح فرضیه برای پژوهش حاضر ضرورتی ندارد و اهم تلاش، صرف پاسخگویی به پرسش‌های پژوهش می‌شود. بر اساس این، پرسش‌های فرعی پژوهش به شرح زیر طرح می‌شوند:
پرسش اول: شرایط علّی، مداخله‌گر و زمینه‌ای گزارشگری پایداری چیست؟
پرسش دوم: راهبردهای گزارشگری پایداری چیست؟
پرسش سوم: پیامدهای گزارشگری پایداری چیست؟
روش پژوهش
هدف پژوهش حاضر، طراحی الگوی منسجم گزارشگری پایداری ازنظر خبرگان به روش نظریه‌پردازی زمینه‌بنیان است (علت استفاده از این روش در ادامه گزارش شده است)؛ درنتیجه، از منظر بعد زمانی، مقطعی است؛ زیرا مصاحبه‌ها در سال 1398 انجام شدهاند. از منظر هدف، به دلایل پیش رو از نوع اکتشافی است: 1-پژوهشی با موضوع طراحی الگوی منسجم گزارشگری پایداری، با روش این پژوهش (نظریه‌پردازی زمینه‌بنیان) در کشور انجام نشده است؛ 2- نتایج این پژوهش به ارائۀ یک نظریه منتج می‌شود؛ 3- یافته‌های این پژوهش دانش موجود را در زمینۀ گزارشگری پایداری توسعه می‌دهد. این پژوهش، از منظر فرایند اجرا (نوع داده‌ها)، از نوع کیفی است؛ زیرا در این روش پژوهش، بخش اول (داده‌ها)، از منابع مختلفی مانند مصاحبه، مشاهده و مشارکت گردآوری می‌شود که در این پژوهش نیز داده‌ها با مصاحبه جمع‌آوری شدهاند. همچنین در روش پژوهش کیفی، بخش دوم شامل روش‌های تحلیلی و تعبیر و تفسیری است که برای رسیدن به یافته‌ها یا نظریه‌ها به‌کار می‌رود. این روش‌ها شامل شیوه‌های مفهوم‌پردازی از داده‌ها است که به «کدگذاری»[16] موسوم است. در این پژوهش نیز از روش‌های کدگذاری باز، محوری و انتخابی استفاده شده است. بخش سوم روش پژوهش کیفی، عبارت است از گزارش‌های نوشته‌شده یا ترسیم نمودار‌ها و شکل‌ها یا ارائۀ شفاهی که در این پژوهش از روش نموداری استفاده شده است. همچنین این پژوهش از منظر نتیجۀ اجرا از نوع بنیادی است که با هدف کشف ماهیت پدیده‌ها انجام می‌شود. از منظر منطق اجرا (یا نوع استدلال) از نوع استقرایی است؛ زیرا در این پژوهش مصاحبه‌شوندگان با توجه به تجربه‌های خود دربارۀ نتایج پدیده‌ها توضیحات خود را ارائه میکنند. جامعۀ آماری پژوهش حاضر شامل گروههای زیر است:
1. گروه اول آن دسته از خبرگانی هستند که با مبانی نظری گزارشگری مالی و حوزۀ علوم اجتماعی (بعد اجتماعی) آشنایی کامل دارند و در این خصوص صاحب‌نظرند. این گروه شامل اعضای هیئت علمی عضو گروههای حسابداری، مدیریت مالی و علوم اجتماعی دانشگاههای مادر کشور (منظور از دانشگاههای مادر، دانشگاههایی هستند که در رشته‌های تحصیلی ذکرشده دارای مقطع دکتری‌اند) بوده است و دست‌کم دو پژوهش رسمی و منتشرشده در حوزۀ معیارهای گزارشگری پایداری (اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی و نظام راهبری) داشته باشند. این گروه از دیدگاه نظری قوی‌تری برخوردارند. 14 نفر از افراد متخصص در این دسته در مصاحبه‌ها شرکت کردند.
2. گروه دوم متشکل از فعالان بازار سرمایه، مدیران عامل و مالی شرکت‌ها، مدیران ارشد بورس اوراق بهادار، مدیران و کارشناسان ارشد شرکت‌های سرمایه‌گذاری و همچنین شرکت‌های کارگزاری است که عمدتاً از تجربۀ کافی در استفاده از گزارش‌های مالی در تجزیه‌وتحلیل شرکت‌ها در بورس اوراق بهادار و تصمیم‌گیری برای خرید یا واگذاری سهام برخوردارند. این گروه از تجربۀ عملی بیشتری در بازار سرمایه برخوردارند. 5 نفر از افراد حرفه‌ای از این گروه به سؤالات مصاحبه پاسخ دادند.
3. گروه سوم، کارشناسان و مدیران سازمان حفاظت از محیط زیست‌اند. نظرات 2 نفر از متخصصین این گروه در مصاحبه‌ها اخذ شد.
4. گروه چهارم، مدیران سازمان صنعت، معدن و تجارت‌اند. این افراد می‌توانند نمایندۀ صنایع مختلف در نظر گرفته شوند. 2 نفر از خبرگان این گروه در مصاحبه‌ها شرکت کردند[17].
دلیل انتخاب این افراد بدین شکل است که این افراد به طرق مختلف در بعد مالی عملکرد پایداری(جنبۀ اقتصادی) و ابعاد غیرمالی عملکرد پایداری (زیست محیطی، عملکرد اجتماعی و نظام راهبری) یا تجربۀ عملی - حرفه‌ای یا تخصص پژوهشی دارند.
همان‌گونه که بیان شد این پژوهش از نوع پژوهش‌های کیفی است. پژوهش کیفی انواعی دارد و به شیوه‌های مختلف انجام می‌شود؛ یکی از این شیوه‌ها نظریه‌پردازی زمینه‌بنیان[18] است. در این پژوهش از این روش استفاده شده است. علت استفاده از این روش و شرح این روش به‌اختصار در ادامه آمده و با توجه به شناخته‌شدن این روش در بین افراد دانشگاهی، از تشریح جزئیات این روش اجتناب شده است.
نظریه‌پردازی زمینه‌بنیان
نظریۀ زمینه‌بنیان، روش نظام‌مند و کیفی برای خلق نظریه‌ای است که در سطح گسترده به تبیین برآیند، کنش یا کنش متقابل موضوعی با هویت مشخص بر می‌گردد. به گفتۀ استراوس و کربین نظریۀ زمینه‌بنیان آن نظریه‌ای است که مستقیماً از داده‌هایی استخراج شده است که در جریان پژوهش به‌صورت منظم گرد آمده و تحلیل شدهاند. در این روش، گردآوری داده‌ها، تحلیل و نظریۀ نهایی با یکدیگر در ارتباط تنگاتنگ‌اند. اگرچه هر یک از رویدادهای مختلف پژوهشی برای تفسیر داده‌ها اهمیت متفاوتی قائل‌اند، تفسیر داده‌ها در قلب پژوهش‌های کیفی جای دارد. در روش زمینه‌بنیان نیز تفسیر داده‌ها، نقش اصلی و محوری در فرایند پژوهش دارد [20].
مهمترین دلایل انتخاب این روش به شرح زیر است [1]:
- زمانی که دربارۀ حوزه مورد مطالعه تقریباً نمونه‌های شناخته‌‌شدۀ کمی وجود داشته باشد؛
- زمانی که پژوهشگر به فهم ادراکات و تجارب افراد شرکت‌کننده در نمونۀ خاصی را داشته باشند؛
- زمانی که پژوهشگران علاقه داشته باشند نظریه‌های موجود را به چالش بکشند؛
- زمانی که هیچ نظریۀ زمینه‌ای برای توضیح تناسب ساختارهای روان‌شناختی خاص با رفتارهای بررسی‌شده وجود نداشته باشد؛
- زمانی که هدف پژوهشگر گسترش یک نظریۀ جدید باشد.
اجرای نظریه‌پردازی زمینه‌بنیان به‌طور کلی در دو گام اساسی به شرح زیر انجام می‌شود:
گام اول – گردآوری داده‌ها: داده‌های اولیۀ این پژوهش از منبع مصاحبۀ ساختارنیافته با خبرگان[19] و با رویکردی اکتشافی[20] با استفاده از 3 سؤال کلی و باز به شرح زیر جمع‌آوری شده است.
گام دوم – کدگذاری متن و نظریه‌پردازی: فرایند کدگذاری داده‌ها شامل سه سطح است: کدگذاری باز[21]، کدگذاری محوری[22] و کدگذاری انتخابی[23] که در ادامه توضیح داده می‌شوند:
نمونه‌ها در نظریه‌پردازی زمینه‌بنیان، عموماً به‌صورت هدفمند[30] و به روش گلوله برفی[31] انتخاب می‌شوند. نمونه‌گیری گلوله‌برفی یا زنجیره‌ای، یعنی انتخاب شرکت‌کنندگانی که به نحوی با یکدیگر پیوند دارند و پژوهشگر را به دیگر افراد همان جامع راهنمایی میکنند. به بیان دیگر، در مصاحبه، ابتدا تعدادی از اشخاص صاحب‌نظر و دارای تحصیلات و تجربۀ کافی مرتبط با موضوع پژوهش انتخاب شدند و در پایان مصاحبه از آنها خواسته شد سایر افراد مطلع و صاحب‌نظر درخصوص موضوع پژوهش را معرفی کنند. بر اساس این، تعداد 23 مصاحبه انجام شدند و نمونه‌گیری به اشباع نظری[32] رسید و مصاحبۀ جدیدی صورت نگرفت. منظور از اشباع نظری، یعنی با انجام آخرین مصاحبه هیچ مفهوم و مقولۀ جدیدی شکل نگیرد و مصاحبه‌های انجام‌شده برای شروع تحلیل آماری کفایت می‌کند. میانگین مدت زمان مصاحبه برای طراحی الگوی منسجم گزارشگری پایداری، تقریباً 25 دقیقه است. برای سنجش روایی و پایایی پژوهش، قبل از شروع مصاحبه‌ها، پس از مصاحبه با 3 نفر از خبرگان دانشگاه، حرفه و صنعت و اخذ نظرات آنها، رهنمود مصاحبه تهیه شد و مصاحبه‌ها حول رهنمود مصاحبه صورت گرفت. با افزایش تعداد مصاحبه‌ها، رهنمود مصاحبه‌ها نیز گسترش یافت. روش شناسایی و انتخاب این افراد بدین شکل است که یا در حوزۀ گزارشگری پایداری دارای پژوهش یا کتاب چاپ‌شده بوده یا به‌صورت عملی گزارش پایداری را تهیه کرده یا اینکه استانداردهای گزارشگری پایداری را ترجمه کرده‌اند. کل مصاحبه‌ها با اجازۀ مصاحبه‌شوندگان ضبط شدند و پژوهشگران هر مصاحبه را چندین بار بررسی کردند. به‌منظور اعتبار یافته‌ها، نتایج تحلیل و کدگذاری برخی از مصاحبه‌ها در اختیار 3 نفر از مشارکت‌کنندگان در پژوهش و 3 نفر خارج از مشارکت‌کنندگان قرار گرفت. خبرگان عموماً مدل استخراج‌شده را معتبر تلقی کردند.
یافته‌های پژوهش
آمار توصیفی داده‌ها
هدف این پژوهش، طراحی الگوی منسجم گزارشگری پایداری شرکت‌ها است. با 23 نفر از خبرگان حوزه‌های مبانی نظری گزارشگری، فعالان بازار سرمایه، سازمان حفاظت از محیط زیست و سازمان صنعت، معدن و تجارت مصاحبۀ عمیق صورت گرفت. در نگاره (1) مشخصات کلی مصاحبه‌شوندگان گزارش شده است.
نگاره 1: آمار توصیفی پاسخ‌دهندگان
|
معیار اصلی |
جنسیت |
رشتۀ تحصیلی |
مدرک تحصیلی |
تجربۀ کاری |
حوزۀ تخصص |
|||||||||||
|
معیار فرعی طبقه‌بندی |
مرد |
زن |
حسابداری و حسابرسی |
مدیریت و مالی |
سایر |
کارشناسی |
کارشناسی ارشد |
دکتری |
کمتر از 5 سال |
5 سال تا 10 سال |
10تا 15 سال |
بالاتر از 15 سال |
مبانی نظری گزارشگری مالی |
بازار سرمایه |
محیط زیست |
صنعت، معدن و تجارت |
|
تعداد |
20 |
3 |
18 |
3 |
2 |
2 |
9 |
12 |
4 |
3 |
6 |
10 |
14 |
5 |
2 |
2 |
منبع: یافته‌های پژوهش
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
کدگذاری باز
نتیجۀ کدگذاری باز مجموعه‌ای از مقوله‌های مفهومی ایجادشده از داده‌هاست. در ادامه چگونگی کدگذاری باز با یکی از مصاحبه‌شوندگان به‌صورت نمونه و به‌صورت اختصار در ادامه ارائه شده است:
«عوامل بسیار زیادی بر گزارشگری پایداری تأثیر می‌گذارند. نخست باید به استفاده‌کنندگان این نوع گزارشگری توجه شود. همۀ افراد و گروهها از این نوع گزارشگری منتفع می‌شوند و همۀ افراد [نظریه ذی‌نفعان] در زیر چتر گزارشگری پایداری قرار دارند؛ اما با توجه به اینکه ما (کشور ایران) در راستای بین‌المللی شدن حرکت می‌کنیم و می‌خواهیم به سازمان‌های جهانی [الزامات سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی] بیوندیم یا می‌خواهیم در بازارهای جهانی باشیم یا اینکه می‌خواهیم بورس ما بین‌المللی [پذیرش در نهادهای بین‌المللی] شود، باید این نوع گزارشگری را انجام دهیم؛ ولی در شرایط حاضر، با توجه به وضعیت اقتصادی کشور [شرایط اقتصادی کشور] و تحریم‌ها [تحریم]، برای این نوع گزارشگری یک نوع اجبار [الزام قانونی] باید باشد؛ اما پس از برطرف‌شدن تحریم‌ها، شرکت‌ها با احتمال بیشتری به‌صورت داوطلبانه گزارشگری پایداری را انجام می‌دهند. الان چند درصد از شرکت‌های ما بین‌المللی هستند. چون شرکت فولاد در سطح بین‌المللی [بین‌المللی بودن شرکت] فعالیت می‌کند، این نوع گزارش‌ها را تهیه می‌کند. اگر شرکت‌ها بخواهند به سوی جهانی‌شدن پیش بروند، در آن صورت مجبور [الزام قانونی] خواهند بود این نوع گزارش‌ها را تهیه کنند؛ برای مثال، اگر شرکت در بازارهای خارجی قرار داشته و صادرات و واردات محصول [بین‌المللی‌بودن شرکت] داشته باشد، خیلی مهم است که گزارشگری پایداری انجام دهد؛ برای نمونه، شرکت‌های دارویی را در نظر بگیرید، این شرکت‌ها صادرات محصول دارند و مجبورند برای بقا در صنعت رقابتی [رقابت در صنعت] خود، الزامات سازمان بین‌المللی استاندارد‌سازی[33] [دستورالعمل‌های مدیریتی] را نیز رعایت کنند. همچنین استفاده‌کنندگان از گزارشگری پایداری از مزایا و اثرات آن به‌صورت کامل، آگاه [آگاهی افراد از حقوق خود در جامعه] نیستند. سطح فرهنگی ما [فرهنگ ملی کشور] آنقدر بالا نرفته است که محصولاتی شرکت‌هایی را بخریم که مسائل پایداری را رعایت میکنند؛ ولی اگر در ایران سازمانی وجود داشته باشد که شرکت‌ها را براساس رعایت مسائل پایداری، رتبه‌بندی [سیستم‌های رتبه‌بندی] کند، وضعیت بسیار متفاوت خواهد بود. دولت‌ها نیز باید شرکت‌ها را به این نوع گزارشگری تشویق کنند؛ برای مثال، دولت‌ها می‌توانند بسته‌هایی را تعریف کنند که اگر شرکتی گزارشگری پایداری را منتشر کند، مالیات با نرخ کمتری [مشوق‌های مالیاتی] پرداخت کند یا اینکه می‌تواند تسهیلات با نرخ کارمزد کمتری [مشوق‌های اعتباری] را دریافت کند. افرادی که در هیئت مدیرۀ شرکت‌ها نیز فعالیت میکنند، نقش مهمی در تمایل شرکت‌ها برای گزارشگری پایداری دارند. فرض کنید هرچقدر تعداد اعضای مستقل [استقلال اعضای هیئت مدیره] و دارای تخصص مالی [تخصص مالی اعضای هیئت مدیره] در هیئت مدیره زیاد باشد، احتمال گزارشگری پایداری نیز افزایش پیدا می‌کند یا اگر مانند شرکت‌های خارجی، بیشتر اعضای هیئت مدیره را زنان [تنوع جنسیتی اعضای هیئت مدیره] تشکیل داده باشند، با احتمال بیشتری گزارشگری پایداری توسط آن شرکت منتشر خواهد شد؛ اما به نظر من، برای گزارشگری پایداری در داخل شرکت‌ها باید در ابتدا سیستم مکانیزه شود. باید نرم‌افزار و سیستم برنامه‌ریزی منابع سازمان[34] [استفاده از سیستم برنامه‌ریزی منابع سازمان] پیاده شود. همچنین برای سنجش اثرات زیست محیطی در این نوع گزارش‌ها، حسابداران به‌تنهایی دانش و تخصص کافی را ندارند. فرض کنید می‌خواهیم میزان آلودگی محیط زیست را بسنجیم، باید از فناوری‌های نوین نظیر هوش مصنوعی[35] [استفاده از هوش مصنوعی] بهره گرفته شود. در این زمینه حسابداران باید از نظرات مهندسان سایر رشته‌ها نیز استفاده کنند و در داخل شرکت‌ها کمیته‌ای [ایجاد کمیتۀ پایداری و مسئولیت اجتماعی در شرکت] نیز به همین منظور تشکیل شود؛ البته اعضای این کمیته باید به‌صورت دوره‌ای و منظم آموزش‌های لازم [برگذاری دورههای تخصصی پایداری در شرکت‌ها] را ببینند. ما در یک سیاره به نام زمین زندگی می‌کنیم. این سیاره با محدودیت‌هایی مواجه است و درنهایت فناپذیر است. اگر بخواهیم مسائل توسعۀ پایدار را رعایت نکنیم، به‌سادگی همۀ منابع تمام می‌شوند؛ بنابراین نتیجۀ گزارشگری پایداری و توسعۀ پایدار، حفظ حیات بشری [تأثیر بر طبیعت] است. همچنین این نوع گزارشگری به برقراری توازن در اخلاق، عدالت و انصاف [افزایش عدالت و انصاف] کمک می‌کند. همگان [افزایش رعایت حقوق افراد و سهامداران] از مزایای گزارشگری پایداری منتفع می‌شوند. با انجام گزارشگری پایداری، شرکت‌های ما به‌سادگی به بازارهای جهانی می‌پیوندند و سهام آنها به سادگی به فروش [افزایش نقدشوندگی سهام] می‌رود و شرکت‌ها منابع خود را با کمترین هزینه [کاهش هزینۀ تأمین مالی شرکت‌ها] به دست می‌آورند و درنهایت ماندگاری و پایداری شرکت افزایش پیدا می‌کند».
پس از استخراج مفاهیم از مصاحبه‌ها، مفاهیم براساس شباهت و تفاوت دسته‌بندی می‌شوند و مقوله‌ها شکل می‌گیرند؛ برای نمونه، با مقایسۀ مفاهیم مختلف اشاره‌شدۀ خبرگان این چنین برداشت می‌شود که مفاهیم الزامات قانونی، الزامات سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی، دستورالعمل‌های مدیریتی و سیستم‌های رتبه‌بندی به «الزامات محیطی» دارند: بر اساس این، مقولۀ اصلی «الزامات محیطی» از مجموعه مفهوم‌های یادشده حاصل شده است. در این پژوهش درمجموع، تعداد 127 مفهوم از مصاحبه‌ها استخراج شد که به 27 مقوله اصلی تقلیل یافت. شرح کامل این مقوله‌ها در نگاره‌های (2) تا (6) ارائه شده است.
کدگذاری محوری
اجزای تشکیل‌دهندۀ الگوی منسجم گزارشگری پایداری عبارت‌اند از: شرایط علّی، شرایط مداخله‌گر، شرایط زمینه‌ای، راهبردها و پیامدها. در ادامه تمام اجزای الگوی منسجم گزارشگری پایداری ذکر شده و تفاسیر مرتبط با هر مقوله در نگارۀ مرتبط خود بیان شدهاند.
شرایط علّی
شرایط علّی مقوله‌هایی هستند که مقولۀ اصلی را به وجود می‌آورند و به وقوع و گسترش پدیده مدنظر کمک می‌کند؛ بیشتر با واژگانی نظیر وقتی که، درحالی‌که، ازآنجاکه و ... به علت ختم می‌شوند [1]. طبق نظرات خبرگان، 26 مفهوم، شرایط علّی گزارشگری پایداری در نظر گرفته شدهاند. این مفاهیم در 6 مقوله تلخیص شدهاند. در نگاره (2) تفاسیر مرتبط با این مقوله‌ها گزارش شدهاند.
نگاره 2- شرایط علّی گزارشگری پایداری
|
مقوله |
توضیحات |
|
|
الزامات محیطی |
بیشتر خبرگان اعتقاد داشتند الزامات محیطی مهمترین عاملی است که شرکت‌ها را به گزارشگری پایداری ترغیب می‌کند؛ مانند سایر قوانین که در کشور در حوزه‌های مختلف تصویب می‌شود، باید قوانینی نیز در ارتباط با گزارشگری پایداری، مصوب و لازم‌الاجرا شود. همچنین بسیاری از شرکت‌های ایرانی که در سطح بین‌المللی فعالیت میکنند، در تلاش‌اند تا به نهادهای بین‌المللی بپیوندند. برخی از این نهادها، تهیه و انتشار گزارشگری پایداری را شرط لازم برای پذیرش در نظر گرفته‌اند. |
|
|
مشوق‌های محیطی |
بسیاری از شرکت‌ها تلاش میکنند برای مشروع نشان دادن خود در جامعه، سعی میکنند به مسائل زیست محیطی و مسئولیت اجتماعی توجه کنند. همچنین این شرکت‌ها برای کسب گواهینامه‌های معتبر نیز سعی میکنند به مسائل پایداری توجه کنند. عامل مهم دیگر برای شرکت‌ها، کاهش هزینه‌های سیاسی است. بسیاری از خبرگان در این زمینه، به شرکت‌هایی اشاره کردند که در صنایع آلاینده فعالیت میکنند. |
|
|
فشارهای محیطی |
یکی دیگر از عوامل مهمی که خبرگان در مصاحبه‌ها بدان اشاره کردند، مقولۀ فشارهای محیطی است. در نظر آنها با گسترش فضای مجازی و دنیای اینترنت، توجه به محیط زیست و نسل‌های آتی در اولویت قرار گرفته‌اند و نکتۀ مهمی که در این زمینه وجود دارد، افزایش توان پاسخ‌خواهی گروههای مختلف است. همۀ گروهها از روش‌های مختلفی سعی دارند جلوی تخریب محیط زیست را بگیرند و حتی سعی میکنند شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف، آثار زیان‌بار خود به محیط زیست را جبران کنند. |
|
|
ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی کشور |
با افزایش سطح تحصیلات افراد در جامعه، آگاهی افراد از حقوق خود در جامعه نیز افزایش پیدا می‌کند. شهروندان حق استفاده از منابع طبیعی برای خود و فرزندان خود را دارند و در این زمینه تلاش میکنند. همچنین، طبق نظر مصاحبه‌شوندگان، یکی از عوامل مهم تأثیر‌گذار بر گزارشگری پایداری، فرهنگ ملی کشور است. همچنین ساختار فرهنگی و اجتماعی کشور این موضوع را تعیین می‌کند که آیا برای جامعه یا دولت، مسائل اجتماعی بر مسائل اقتصادی برتری دارد؛ حتی در آموزه‌های دینی (اسلام و سایر ادیان) نیز به مسائلی همچون حراست از محیط زیست، برقراری عدل و انصاف، توجه به هم‌نوعان و موضوعات مشابهی از این قبیل توجه شده است. |
|
|
ویژگی‌های سیاسی کشور |
ویژگی سیاسی کشور ایران موجب شده است در سالهای اخیر، تحریم‌های فراوانی علیه کشور و شرکت‌های ایرانی وضع شود؛ درنتیجه، شرکت‌های ایرانی در سالهای اخیر با مشکلات و موضوعات اساسی درگیر شدهاند و در حال حاضر نمی‌توانند تمام توان و تمرکز خود را بر موضوعات پایداری قرار دهند. طبق نظر مصاحبه‌شوندگان، با گذر از این مسیر تاریخی کشور، شرکت‌ها با احتمال زیاد بر موضوعات پایداری توجه خواهند کرد و گزارشگری پایداری رشد خواهد کرد. |
|
|
ویژگی‌های محیط بین‌الملل |
در سالهای اخیر، رسانه‌های عظیم اجتماعی موجب شده است کشورها از مسائل یکدیگر سریع‌تر و کامل‌تر آگاه شوند. در این زمینه، بحران‌های آب‌وهوایی و زیست محیطی در سراسر دنیا موجب شده است توجه افراد، سازمان‌ها و نهادهای مختلف به موضوعات پایداری جلب شود. همچنین، افراد و نهادهای کشور ایران نیز برای پیوستن به سازمان‌های مرتبط تلاش میکنند تا توجه کافی به موضوعات پایداری نشان دهند. |
|
منبع: یافته‌های پژوهش
شرایط مداخله‌گر، شرایط ساختاری‌اند که به پدیده‌ها تعلق دارند و بر راهبردهای کنش و واکنش اثر می‌گذارند. آنها راهبردها را در درون زمینۀ خاصی سهولت می‌بخشند یا آنها را محدود و مقید میکنند [1]. این شرایط مرتبط با هر مفهوم و مقوله در نگاره (3) آمده‌‌اند.
نگاره 3: شرایط مداخله‌گر گزارشگری پایداری
|
مقوله |
توضیحات |
|
|
ویژگی‌های حاکمیت شرکتی |
طبق نظر مصاحبه‌شوندگان، ویژگی‌های حاکمیت شرکتی، در تمایل شرکت‌ها برای گزارشگری پایداری مؤثرند؛ برای نمونه، تنوع جنسیتی اعضای هیئت مدیره در گزارشگری پایداری نقش دارد. طبق نظریۀ دیگرگزینی[36]، دلیل تمایل زنان به حضور بیشتر در مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت، بالابودن ویژگی دیگرگزینی در زنان است و اعتقاد بر این است که ترجیحات دیگرگزینی، عامل هدایت زنان و مشارکت بیشتر در مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت است. همچنین، هیئت مدیره‌هایی که اعضای دارای دانش مالی دارند، به دلیل آشنابودن این افراد با موضوعات مختلف، با احتمال بیشتری به موضوعات پایداری توجه میکنند. ویژگی‌های ساختار مالکیت هم به‌منزلۀ جزئی از ویژگی‌های حاکمیت شرکتی در گزارشگری پایداری شرکت‌ها مؤثرند. سرمایه‌گذاران نهادی، سرمایه‌گذاری خود را با دقت بیشتری مدیریت میکنند و مهارت بالایی در گردآوری و پردازش اطلاعات دارند. آنها اطلاعات منعکس‌نشده در گزارش‌های مالی را تجزیه‌وتحلیل میکنند؛ بنابراین، شرکت‌ها به دلیل اهمیت این گونه ســهامداران، به افشای مســائل داوطلبانۀ غیرمالی بیشتری می‌پردازند تا بتوانند این نوع سهامداران را در شرکت نگه دارند. |
|
|
ویژگی‌های ساختاری شرکت |
شرکت‌هایی که صادرات محصول دارند و در بازارهای بین‌المللی فعالیت میکنند، به دلیل اهمیت گزارشگری پایداری برای طرفین و کشورهای خارجی و سطح بین‌المللی، سعی میکنند برای سهولت در مبادلات تجاری خود، جذب منابع و سایر مسائل، گزارشگری پایداری را تهیه کنند. همچنین، شرکت‌های بزرگ‌تر با احتمال بالاتری بیشتر به افشای اطلاعات غیرمالی می‌پردازند. شرکت‌های قدیمی‌تر به دلیل توسعه‌یافتگی ساختار گزارشگری، با احتمال بیشتری گزارشگری پایداری را انجام می‌دهند. با افزایش بدهی و اهرم مالی، شرکت‌ها می‌کوشند با افشای بیشتر و بهتر درصدد کاهش‌دادن عدم اطمینان اعتباردهندگان و برآوردن نیازهای اطلاعاتی آنان و درنهایت کاهش‌دادن هزینه‌های نمایندگی باشند. |
|
|
ویژگی‌های عملکردی شرکت |
نظریۀ نمایندگی، بین قابلیت سودآوری و افشای اطلاعات ارتباط مثبتی پیش‌بینی می‌کند. همچنین ازنظر نظریۀ علامت‌دهی، شرکت‌های دارای نسبت نقدینگی بالا، از سطح افشای بیشتری برخودارند. فرصت‌های رشد نیز بیان‌کنندۀ میزان قابلیت دسترسی به پروژه‌های سرمایه‌گذاری سودآور یا ایجاد موانع برای ورود به صنعت خاص است. شرکت‌ها برای دسترسی ساده‌تر به منابع مالی و کاهش هزینه‌های تأمین مالی سعی میکنند گزارشگری پایداری را منتشر کنند. |
|
|
ویژگی‌های رفتاری مدیران |
براساس نظر مصاحبه‌شوندگان، در درون محیط شرکت، ویژگی‌های رفتاری مدیران به‌صورت عام و ویژگی رفتاری مدیرعامل به‌صورت خاص، عامل بسیار مهمی در تعیین کمیت و کیفیت گزارشگری پایداری است. مدیران منعطف، تغییرات مرتبط با موضوع پایداری را دنبال میکنند و در برابر این تغییرات مقاومت کمتری نشان می‌دهند. مدیران بیش‌اعتماد و خوش‌بین، نتایج تصمیمات و اقداماتی که انجام می‌دهند، مثبت ارزیابی میکنند و درنهایت احساس میکنند بهترین تصمیمات را اتخاذ کرده‌اند و سعی میکنند این موفقیت را در گزارشگری پایداری افشا کنند. مدیران محافظه‌کار به علت حفظ کیفیت گزارشگری، سعی میکنند نسبت به سایر مدیران، اقدامات مرتبط با گزارشگری پایداری را انجام دهند. |
|
|
رقابت در صنعت |
در ارتباط با رقابت در بازار محصول، بر مبنای نظریۀ اقتصادی[37] دو استراتژی متفاوت در رابطه با افشای اطلاعات وجود دارد. استراتژی اول، رقابت از دیدگاه ظرفیت‌هاست که محرک افشای بیشتر اطلاعات به‌وسیلۀ شرکت‌هاست. استراتژی دوم، رقابت قیمت[38] است که این استراتژی عکس رقابت ظرفیت[39] محرک افشای کمتر اطلاعات به‌وسیلۀ شرکت‌ها است. به بیان دیگر، زمانی که شرکت‌ها در حال رقابت دربارۀ ظرفیت‌ها هستند، اطلاعات بیشتری را برای تحمل کمتر هزینۀ سرمایه افشا میکنند. درمقابل، زمانی که شرکت‌ها در حال رقابت دربارۀ قیمت‌اند، به دلیل هزینه‌های مالکانۀ بالاتر در صورت افشای بیشتر، شرکت‌ها سعی دارند اطلاعات کمتری را افشا کنند. |
شرایط زمینهایشرایط زمینه‌ای، مجموعۀ خاصی از شرایط است که در یک زمان و مکان خاص جمع می‌شوند تا مجموعۀ اوضاع، احوال یا مسائلی را به وجود آورند که اشخاص با عمل خود به آنها پاسخ می‌دهند [1].
|
|
براساس مصاحبه‌های انجام‌شده، گزارشگری پایداری از مقوله‌های زیر به‌عنوان شرایط زمینه‌ای تأثیر می‌گیرد. این شرایط در نگاره (4) توضیح داده شدهاند. |
نگاره 4- شرایط زمینه‌ای گزارشگری پایداری
|
مقوله |
توضیحات |
|
|
محیط حسابداری و مالی کشور |
در کشورهای دارای سطح کارایی نیمه‌قوی و قوی، سطح بالایی از اطلاعات از شرکت‌ها درخواست می‌شود. همچنین استانداردهای حسابداری با کیفیت بالا، برای عمل و کارکرد بازار سرمایه ضروری‌اند؛ زیرا تصمیمات مربوط به تخصیص سرمایه، به‌طور فزاینده‌ای به استانداردهای حسابداری تکیه میکنند. همچنین نوع نظام تأمین مالی شرکت‌ها (بدهی یا بازار سرمایه) برای تعیین سطح گزارشگری پایداری بسیار مهم است. در نظام‌هایی که تأمین مالی ازطریق بازار سرمایه صورت می‌گیرد، ذی‌نفعان بسیاری به عملکرد، وضعیت و نقدینگی شرکت‌ها توجه میکنند و درنتیجه، شرکت‌ها با احتمال بیشتری نیازهای اطلاعاتی این ذی‌نفعان را برآورد میکنند. |
|
|
مشوق‌های مالی |
خبرگان اعتقاد داشتند مشوق‌های مالی عامل بسیار مهمی در ترغیب شرکت‌ها به گزارشگری پایداری است؛ برای نمونه، دولت‌ها می‌توانند بسته‌هایی را تعریف کنند که اگر شرکتی گزارشگری پایداری را منتشر کند، مالیات با نرخ کمتری پرداخت کند یا اینکه می‌تواند تسهیلات با نرخ بهرۀ کمتری دریافت کند. همچنین آنها اعتقاد داشتند اگر نهادهای نظارتی (مانند سازمان بورس و اوراق بهادار) الزاماتی را تدوین کنند که به مدیران شرکت‌های تهیه و منتشر کنندۀ گزارشگری پایداری، پاداش‌هایی اختصاص یابند و همچنین شرکت‌هایی که گزارشگری پایداری منتشر میکنند، با شرایط ساده‌تری بتوانند اوراق مشارکت و بدهی را منتشر کنند. |
|
|
ویژگی‌های اقتصادی کشور |
تحلیل یافته‌های پژوهش نشان داد ویژگی‌های اقتصادی کشور، یکی از محرک‌های مهم در گزارشگری پایداری شرکت‌ها است. در کشورهای که شاخص‌های اقتصادی در وضعیت مناسبی قرار دارند و نیازهای اولیۀ افراد جامعه تأمین شده است، موضوعات زیست محیطی و مسئولیت اجتماعی اهمیت پیدا می‌کند و شرکت‌ها تلاش میکنند گزارشگری پایداری را انجام دهند؛ اما اگر کشور در وضعیت نامناسب اقتصادی (رکود، تورم) قرار داشته باشد، اثرات این موضوع، شرکت‌ها را به وضعیت نامناسب مالی (بحران مالی و ورشکستگی) سوق می‌دهد و شرکت‌ها سعی میکنند به اقدامات و رویه‌هایی دست بزنند که وضعیت مالی خود را به‌صورت گمراه‌کننده‌ای نشان دهند. اینها منجر می‌شود شرکت از گزارشگری پایداری امتناع ورزد. |
|
|
ویژگی‌های محیط شرکت |
برخی از خبرگان بیان کردند اگر در شرکتی، بیانیۀ چشم‌انداز[40]، بیانیۀ رسالت[41] و خط‌مشی[42] وجود داشته باشد، سعی میکنند هدف‌های خود را ترسیم و برای دستیابی به این اهداف، برنامه‌هایی را دنبال کنند. گزارشگری این برنامه‌ها در شکل سنتی گزارشگری با محدودیت مواجه است؛ بنابراین، این دسته از شرکت‌ها سعی میکنند گزارشگری پایداری را برای انعکاس این قبیل اقدامات به کار گیرند. |
منبع: یافته‌های پژوهش
راهبردهاراهبردها مبتنی بر کنش‌ها و واکنش‌هایی برای کنترل، اداره و برخورد با پدیدۀ مدنظرند. راهبردها مقصود دارند، دارای دلیل‌اند و هدفمند صورت می‌گیرند [1]. خبرگان و مصاحبه‌شوندگان معتقد |
|
بودند مقوله‌های زیر راهبردهای مرتبط با الگوی منسجم گزارشگری پایداری در نظر گرفته می‌شوند. این مفاهیم و مقوله‌ها در نگاره (5) توضیح داده شدهاند. |
نگاره 5: راهبردهای گزارشگری پایداری
|
مقوله |
توضیحات |
|
|
مشخص‌کردن نهاد مسئول پایداری |
خبرگان اعتقاد داشتند نخستین راهبرد، مشخص‌کردن نهاد مسئول پایداری است. در نظر آنها باید یک نهاد خاص، متولی و مسئول تدوین استانداردها و اصول پایداری شود. به عبارت دیگر، این مسئولیت را می‌توان به یکی از سازمان‌های موجود تفویض کرد یا اینکه نهاد جدیدی با مشارکت نهادهای فعلی ایجاد کرد. در نظر بیشتر مصاحبه‌شوندگان، مورد دوم بر مورد اول برتری داشت. |
|
|
تدوین اصول و استانداردهای پایداری |
پس از مشخص‌کردن نهاد مسئول پایداری، اصول و استانداردهای پایداری تدوین می‌شوند. در نظر خبرگان، نخستین گام برای این منظور، تهیۀ چارچوب مفهومی پایداری از نهاد مسئول پایداری است. ترجمۀ رسمی یا تدوین چارچوب مفهومی بومی این مهم را انجام می‌دهد. در نظر خبرگان، در شرایط فعلی ترجمۀ چارچوب مفهومی و استانداردها مناسب‌تر است. |
|
|
ایجاد کمیته پایداری و مسئولیت اجتماعی در شرکت |
مشابه کمیته‌های مختلفی (حسابرسی، ریسک و ...) که در شرکت‌ها برای مسائل و موضوعات خاصی تشکیل می‌شوند، به‌منظور انجام اثربخش وظایف مرتبط با پایداری، باید کمیتۀ پایداری و مسئولیت اجتماعی در شرکت‌ها تشکیل شود. این کمیته می‌تواند زیرنظر بخش حسابداری مدیریت فعالیت کنند و افراد تشکیل‌دهندۀ آن، متخصصان جنبه‌های مختلف پایداری (مالی، زیست محیطی، اجتماعی و نظام راهبری) باشند. |
|
|
آشنایی و آموزش مقوله پایداری |
به باور خبرگان، تمام کارکنان شرکت‌ها (هم کارکنان عادی و عملیاتی و هم کارکنان کمیته پایداری و مسئولیت اجتماعی) باید به‌صورت منظم و ادواری در دورههای مرتبط با پایداری شرکت کنند. شرکت‌ها می‌توانند برای برگذاری این دوره‌ها از نهادهایی مانند دانشگاهها و انجمن‌ها درخواست کنند. همچنین بهتر است مجلات تخصصی در حوزۀ پایداری در کشور وجود داشته باشند که آخرین تحولات حوزۀ پایداری و پژوهش‌های انجام‌شده در این حوزه را منتشر کنند. |
|
|
استقرار نظام کنترل داخلی و گزارشگری اثربخش |
استقرار یک سیستم مناسب کنترل داخلی بهای تمام‌شده با توجه به پدیده‌های نوین عملیاتی و آثار فناوری حاکم بر وضعیت موجود، حیاتی است و مستقیم بر کیفیت گزارشگری اثر مثبت دارد. سیستم‌های هزینه‌یابی سنتی اطلاعات واقعی فرایند عملیات و هزینه‌ها را نشان نمی‌دهند؛ زیرا این سیستم‌ها تنها هزینه‌های به‌راحتی شناسایی‌پذیر را در محاسبۀ بهای تمام‌شده در نظر می‌گیرند و هزینه‌های غیرمستقیم نقشی در محاسبۀ بهای تمام‌شده ندارند. |
|
|
استفاده از فناوری‌های نوین |
برای سنجش اثرات زیست محیطی در گزارش‌های پایداری، حسابداران به‌تنهایی دانش و تخصص کافی را ندارند؛ برای نمونه، برخی از خبرگان بیان کردند برای سنجش میزان آلودگی محیط زیست و حسابداری کربن، باید از فناوری‌های نوین نظیر هوش مصنوعی بهره گرفته شود. همچنین زبان گزارشگری مالی توسعه‌پذیر[43]، سیستم گزارشگری مبتنی بر منبع باز است که برای تهیه و مبادلۀ الکترونیکی گزارش‌های بازرگانی در سراسر جهان ایجاد شده است؛ بنابراین، داده‌هایی باعث می‌شوند مدیران شرکت‌ها بیشتر زیر ذره‌بین قرار گیرند و دربارۀ داده‌های ارائه‌شده در گزارش‌های خود پاسخگو باشند. |
|
منبع: یافته‌های پژوهش
پیامدهاپیامدها نتایجی‌اند که بر اثر راهبردها و شکل‌گیری مقولۀ اصلی پدیدار می‌شوند. پیامدها |
|
نتایج و حاصل کنش‌ها و واکنش‌ها هستند [1]. در نظر خبرگان، مقوله‌های نگاره (6) پیامدهای مرتبط با الگوی منسجم گزارشگری پایداری هستند. |
نگاره 6: پیامدهای گزارشگری پایداری
|
مقوله |
توضیحات |
|
|
افزایش اعتماد اجتماعی
|
براساس نظرات خبرگان، گزارشگری پایداری نیازهای اطلاعاتی تمام ذی‌نفعان را در نظر می‌گیرد. با این نوع از گزارشگری، منافع و مضرات شرکت‌ها به محیط زیست و جامعه و نسل‌های آتی مشخص می‌شود. تمام افراد از حقوق خود آگاه می‌شوند و شفافیت اجتماعی به وجود می‌آید. همچنین نتیجۀ دیگر گزارشگری پایداری، کاهش تبعیض اجتماعی است. طبق مفاهیم پایداری، شرکت‌ها دامنۀ وسیعی از اطلاعات (مالی، زیست محیطی، اجتماعی و نظام راهبری) را منتشر میکنند؛ درنتیجه، انتشار چنین اطلاعاتی به کاهش گمراهی استفاده‌کنندگان اطلاعات منجر می‌شود. تمام اینها درنهایت به افزایش اعتماد اجتماعی در جامعه منجر می‌شود که شاید مهمترین و اصلی‌ترین سرمایۀ هر کشور و هر جامعه‌ای باشد. |
|
|
افزایش کیفیت زندگی انسا‌ن‌ها |
در گزارشگری پایداری، خدمات ارائه‌شده به کارکنان واحد تجاری منعکس می‌شوند. با توجه به انتشار این خدمات و مقایسه‌پذیری خدمات ارائه‌شده در بین شرکت‌های مختلف، کارکنان و مدیران شرکت‌ها از میزان خدمات ارائه‌شده آگاه می‌شوند و درنتیجه، حقوق نیروی کار به تعادل می‌رسد. همچنین طبق مقولۀ پایداری و با توجه به تعهد شرکت به حفظ محیط زیست و استفاده از محصولات ارگانیک، تولیدات سالم‌تری شرکت‌ها انجام می‌دهند که به افزایش سلامت و بهره‌وری و حفظ حقوق انسانی منجر می‌شود. |
|
|
حفظ محیط زیست برای نسل‌های آتی |
شرکت‌ها با گزارشگری پایداری سعی میکنند آن‌دسته از اقداماتی را به اطلاع ذی‌نفعان خود برسانند که به کاهش آلایندگی زیست محیطی و کاهش گازهای مخرب منجر شده است. نقض اینها به مخاطره افتادن نسل‌های آتی منجر می‌شود. شرکت‌ها سعی میکنند این موضوعات را رعایت کنند؛ درنتیجه، در شرکت‌ها باید به مفاهیمی مانند مدیریت زیست محیطی، ارزیابی زیست محیطی، سیستم مدیریت محیطی و مدیریت سبز توجه شود. |
|
|
رشد بازار سرمایه |
با توجه به روند روزافزون جهانی‌شدن کشورها، شرکت‌های مختلف سعی میکنند در بازارهایی سرمایه‌گذاری کنند که مفاهیم توسعۀ پایدار را رعایت میکنند؛ زیرا چنین بازارهایی ریسک سرمایه‌گذاری کمتری دارند؛ درنتیجه، با ورود شرکت‌های خارجی به بورس‌های داخلی، قابلیت خرید و فروش سهام شرکت‌ها افزایش می‌یابد که به افزایش نقدشوندگی سهام شرکت‌ها منجر می‌شود؛ بنابراین، ورود شرکت‌های بین‌المللی، جذب منابع از شرکت‌های داخلی و برعکس، افزایش پیدا می‌کند و شرکت‌ها با سهولت بیشتری تأمین مالی میکنند. این موارد به کاهش هزینۀ حقوق صاحبان سهام و درنهایت افزایش بازده متعلق به سهامداران و پایداری ماندگاری شرکت منجر می‌شود. تمامی این مفاهیم به ایجاد مقولۀ رشد بازار سرمایه منجر می‌شوند. |
|
|
افزایش کیفیت گزارشگری مالی |
طبق نظر خبرگان، آخرین پیامد گزارشگری پایداری، افزایش کیفیت گزارشگری مالی است. شرکت‌ها پس از الزام یا اختیار به گزارشگری پایداری، سعی میکنند در حد امکان و با توجه به ملاحظات منفعت و هزینه، اطلاعات بیشتری افشا کنند. تمامی اینها به افزایش کیفیت افشا منجر می‌شود. با توجه به فرضیۀ ریسک حسابرسی، با افزایش کیفیت افشا، سهولت رسیدگی حسابرسان بیشتر می‌شود و درنهایت حسابرسان، اقلام افشاشده را با دقت بیشتری بررسی میکنند که این موضوعات به افزایش کیفیت حسابرسی منجر می‌شود. عدم تقارن اطلاعاتی متشکل از دو عنصر خطر اخلاقی و گزینش نامناسب است؛ این دو عنصر به علت در اختیار داشتن اطلاعات بیشتر، توسط افراد درون‌سازمانی در مقایسه با افراد برون‌سازمانی ایجاد می‌شود؛ اما با گزارشگری پایداری، احتمال وجود چنین اطلاعاتی کاهش می‌یابد. |
|
منبع: یافته‌های پژوهش
الگوی منسجم گزارشگری پایداری شرکت‌ها در شکل (1) طراحی شده است.
شکل 1- الگوی منسجم گزارشگری پایداری شرکت‌ها
نتیجه‌گیری
هدف این پژوهش طراحی الگوی منسجم گزارشگری پایداری (شرایط علّی، مداخله‌گر و زمینه‌ای؛ راهبردها و پیامدهای گزارشگری پایداری) در ایران بود. نتایج حاصل از پژوهش نشان دادند مهمترین شرایط علّی که موجب اتخاذ گزارشگری پایداری می‌شوند، به‌ترتیب عبارت‌اند از: الزامات محیطی، مشوق‌های محیطی، فشارهای محیطی، ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی کشور، ویژگی‌های سیاسی کشور و ویژگی‌های محیط بین‌المللی. همچنین طبق نظر خبرگان، ویژگی‌های حاکمیت شرکتی، ویژگی‌های ساختاری شرکت، ویژگی‌های عملکردی شرکت، ویژگی‌های رفتاری مدیران و رقابت در صنعت نیز عوامل مداخله‌گر برای گزارشگری پایداری شرکت‌ها در نظر گرفته می‌شوند. علاوه بر شرایط ذکرشده، طبق نظر مصاحبه‌شوندگان، شرایطی نیز به‌عنوان شرایط زمینه‌ای برای گزارشگری پایداری شرکت‌ها بیان کردند؛ این شرایط عبارت‌اند از: محیط حسابداری و مالی کشور، مشوق‌های مالی، ویژگی‌های اقتصادی کشور و ویژگی‌های محیط شرکت. یافته‌های این پژوهش نشان دادند برای گزارشگری پایداری شرکت‌ها، راهبردهایی مانند مشخص‌کردن نهاد مسئول پایداری، تدوین اصول و استانداردهای پایداری، ایجاد کمیتۀ پایداری و مسئولیت اجتماعی در شرکت‌ها، آشنایی و آموزش مقولۀ پایداری، استقرار نظام کنترل داخلی و گزارشگری اثربخش و استفاده از فناوری‌های نوین اتخاذ می‌شود. درنهایت، الگوی منسجم پژوهش نشان داد گزارشگری پایداری شرکت‌ها پیامدهایی ازقبیل افزایش اعتماد اجتماعی، افزایش کیفیت زندگی انسا‌ن‌ها، حفظ محیط زیست برای نسل‌های آتی، رشد بازار سرمایه و افزایش کیفیت گزارشگری را در پی دارد.
با توجه به تعداد کدهای استخراج‌شده از مصاحبه‌های صورت‌گرفته از مفاهیم و مقوله‌های ذکرشده و اشارۀ بیشتر مصاحبه‌شوندگان به مفهوم الزامات محیطی (بالاترین تعداد اشاره)، تحلیل یافته‌های پژوهش نشان دادند در ایران الزامات محیطی، مهمترین عامل مؤثر بر گزارشگری پایداری شرکت‌ها است؛ برای نمونه، وجود سیستم‌های رتبه‌بندی و اعطای امتیاز به این نوع گزارشگری عامل مهمی در تحریک شرکت‌ها برای گزارشگری پایداری است. همچنین ممکن است شرکت‌ها برای پذیرش در نهادهای بین‌المللی و کسب گواهینامه‌های مربوطه، سعی کنند گزارشگری پایداری را انجام دهند. در سالهای اخیر گسترش فضای مجازی موجب توجه ذی‌نفعان به موضوع پایداری شده است. ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی کشور، عامل مهمی در میزان پاسخ‌خواهی مردم و پاسخگویی شرکت‌ها و نهادهای مختلف است. فرآیند پاسخگویی با مفهوم گزارشگری پایداری در ارتباط است. در سالهای اخیر، تحریم‌ها موجب شده است توجه به گزارشگری پایداری کم‌رنگ‌تر شود؛ اما درمقابل، جهانی‌شدن اقتصاد، موجب تشدید حرکت به سمت پایداری شده است. علاوه بر شرایط ذکرشده، در میان متغیرهای درون شرکتی، ویژگی‌های حاکمیت شرکتی، نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای در گزارشگری پایداری شرکت‌ها دارند. از میان ویژگی‌های ساختاری شرکت نیز بین‌المللی بودن و صادرات محصول از شرکت، نقش تعیین‌کننده‌ای در تمایل شرکت‌ها به سمت گزارشگری پایداری دارد. علاوه بر این، شرکت‌های رقابت‌کننده در صنایع رقابتی، انگیزه‌های بالاتری برای گزارشگری پایداری دارند. با وجود مشوق‌های مالی برای گزارشگری پایداری و بهبود شرایط اقتصادی کشور و شرکت‌ها، رشد گزارشگری پایداری انتظار می‌رود. حرکت به سمت گزارشگری پایداری با مقوله‌هایی نظیر مشخص‌کردن نهاد مسئول پایداری، تدوین اصول و استانداردهای پایداری و ایجاد کمیتۀ پایداری در شرکت‌ها تسریع بخشیده می‌شود. طبق مفاهیم پایداری، شرکت‌ها ملزم به رعایت حقوق جامعه و نسل‌های آتی‌اند. اینها درنهایت به افزایش اعتماد اجتماعی در جامعه منجر می‌شود که شاید مهمترین و اصلی‌ترین سرمایۀ هر کشور و هر جامعه‌ای باشد. با رشد گزارشگری پایداری، مقایسه‌پذیری خدمات ارائه‌شده در بین شرکت‌های مختلف، کارکنان و مدیران شرکت‌ها، افزایش و کیفیت زندگی بهبود می‌یابد. نمونۀ دیگر از پیامدهای گزارشگری پایداری، رشد بازار سرمایه و درنهایت کیفیت گزارشگری پایداری است.
نتایج این پژوهش با یافته‌های الجنادی و همکاران [13]، خان و همکاران [18]، متووا [21]، معصومی و همکاران [7] و مهدوی و علیزاده طالتپه [8] همسو است. آنها نیز در پژوهش‌های خود، متغیرهای الزامات قانونی، استقلال اعضای هیئت مدیره، سودآوری شرکت، تمرکز مالکیت، فرصت‌های رشد شرکت، مالکیت نهادی، اهرم مالی، رقابت صنعت، درصد سهام شناور آزاد و الزامات سازمان‌ها و مؤسسات بین‌المللی را متیغرهای مؤثر در گزارشگری پایداری شرکت‌ها ذکر کرده‌اند.
یافته‌های این پژوهش عوامل اثرگذار بر حرکت به سوی گزارشگری پایداری را نشان می‌دهد؛ بنابراین از نتایج این پژوهش، نهادهایی مانند دولت، سازمان حسابرسی، بورس اوراق بهادار تهران، جامعۀ حسابداران رسمی ایران، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سایر سازمان‌های مرتبط با گزارشگری و مقولۀ پایداری استفاده میکنند. نخستین نکته در ارتباط با مفهوم توسعۀ پایدار، آگاه‌ساختن عموم مردم و جامعه از مفهوم توسعۀ پایدار و مزایای متعدد آن است. در این راستا پیشنهاد می‌شود این آگاهی را دولت و نهادهای متولی ازطریق رسانه‌های اجتماعی و به‌ویژه رسانۀ ملی در اختیار مردم قرار دهند. با گسترش فرهنگ پایداری، شرکت‌ها نیز با این فرهنگ هم‌راستا می‌شوند و سعی میکنند به‌صورت اختیاری گزارشگری پایداری را منتشر کنند. به سازمان حسابرسی پیشنهاد می‌شود اصول و استانداردهای مرتبط با گزارشگری پایداری را تدوین یا ترجمه و به‌صورت رسمی منتشر کنند تا شرکت‌ها از این استانداردها برای گزارشگری پایداری استفاده کنند. به بورس اوراق بهادار تهران پیشنهاد می‌شود به‌صورت مرحله‌ای (برای نمونه، در وهلۀ اول، شرکت‌های بزرگ و شاغل در صنعت پتروشیمی را به تهیۀ این نوع گزارشگری الزام کرد که امکان تهیه و نیاز به تهیۀ گزارشگری پایداری برای آنها بیشتر از سایر صنایع است) شرکت‌های پذیرفته‌شده نزد خود را به گزارشگری پایداری ملزم کند. به جامعۀ حسابداران رسمی ایران پیشنهاد می‌شود با برگذاری دورههای آموزشی، شرکا و مدیران خود را در راستای اطمینان‌بخشی و حسابرسی گزارشگری پایداری آماده کند. به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری پیشنهاد می‌شود بدون توجه به نوع رشته تحصیلی دانشگاهی، دروس و واحدهای درسی مرتبط با مقولۀ پایداری در رشته‌ها و مقاطع تحصیلی مختلف، به‌ویژه برای مقاطع تحصیلات تکمیلی تعریف کند. برای سرفصل‌های این عنوان درسی، به مفاهیم و مقوله‌های گزارشگری پایداری شناخته‌شده در این پژوهش اشاره می‌شوند.
پیشنهاد کلی دربارۀ یافته‌های این پژوهش این است که این نهادها با همکاری یکدیگر می‌توانند در وهلۀ اول، نهاد مسئول موضوع پایداری را مشخص کنند، سپس باید چارچوب مفهومی و استانداردها و اصول پایداری به‌صورت رسمی در کشور تدوین و ترجمه شوند. در ادامه باید نهاد و مرجع ارزیابی گزارش‌های پایداری نیز مشخص شود. همچنین سازمان‌های ذی‌ربط باید قوانین لازم دربارۀ ایجاد کمیتۀ پایداری و مسئولیت اجتماعی در شرکت‌ها، آشنایی و آموزش مقولۀ پایداری، استقرار نظام کنترل داخلی و گزارشگری اثربخش و استفاده از فناوری‌های نوین را در دستور کار خود قرار دهند.
محدودیت کلی در انجام این پژوهش، دسترسی‌نداشتن به برخی از افراد خبره برای انجام مصاحبه بود و در صورت دسترسی هم از ارائۀ زمان به پژوهشگران برای انجام مصاحبه خودداری کردند. در پژوهش‌های آتی می‌توان سعی در طراحی چارچوب مفهومی گزارشگری پایداری کرد؛ به‌نحوی که در این چارچوب مفهومی، مخاطبان اصلی گزارشگری پایداری و نیازهای اطلاعاتی آنان، ویژگی‌های کیفی، اهداف، عناصر و مؤلفه‌های گزارشگری پایداری مشخص شوند. همچنین در پژوهش‌های آتی می‌توان با در نظر گرفتن استانداردهای سازمان ابتکار جهانی و گزارشگری پایداری، سعی در امکان‌سنجی و پیاده‌کردن این شاخص‌ها در محیط ایران کرد. همچنین می‌توان در پژوهش‌های آتی، یافته‌های این پژوهش را به‌صورت پرسش‌نامه در اختیار خبرگان قرار داد تا با نتایج این پژوهش مقایسه شوند.
[1] Sustainability Reporting
[2] Sustainability Information
[3] International Federation of Accountants (IFAC)
[4] Global Reporting Initiative (GRI)
[5] Sustainable Development
[6] World Commission on Environment and Development
[7] Social Reporting
[8] Environmental, Social and Governance (ESG)
[9] KPMG
[10] International Federation of Accountants (IFAC)
[11] Mexican Sustainability Index
[12] London Sustainability Index
[13] Dow Jones Sustainability Index
[14] International Sustainability Standard Board (ISSB)
[15] The Institute of Chartered Accountants in England and Wales (ICAEW)
[16] Coding
[17]در حال حاضر گزارشگری پایداری در کشور جنبۀ الزامی ندارد و همچنان بسیاری از مدیران (مالی، صنعتی و محیط زیست) با مفاهیم این نوع گزارشگری آشنا نیستند؛ بنابراین در این پژوهش سعی شد بیشتر از نظرات جامعۀ دانشگاهی استفاده شود که تجربه و آشنایی بیشتری با مفاهیم جدید گزارشگری به‌صورت عام و گزارشگری پایداری به‌صورت خاص داشته باشند. همچنین در گروههایی که از 2 نفر استفاده شد، مفاهیم و مقوله‌ها به اشباع می‌رسند و طبق نظر استراوس و کوربین در چنین شرایطی لازم نیست مصاحبۀ جدیدی صورت گیرد [20].
[18] Grounded Theory
[19] Interview with Experts
[20] Exploratory Approach
[21] Open Coding
[22] Axial Coding
[23] Selective coding
[24] Causal Conditions
[25] Intervening Conditions
[26] Contextual Conditions
[27] Strategies
[28] Consequences
[29] Core Category
[30] Purposive Sampling
[31] Snow ball
[32] Theoretical Saturation
[33] International Organization for Standardization (ISO)
[34] Enterprise resource planning (ERP
[35] Artificial Intelligence
[36] Altruism Theory
[37] Economic Theory
[38] Price Competition
[39] Capacity Competition
[40] Vision
[41] Mission
[42] Policy
[43] XBRL: Extensible Business Reporting Language
12.Al-Janadi, Y. and Omar, N.H. (2013). Corporate Governance Mechanisms and Voluntary Disclosure in Saudi Arabia. Research Journal of Financeand Accounting, Vol. 4, No. 4, Pp. 25-35.
13.Alvareza, I. G. and E. Ortas. (2017). Corporate Environmental Sustainability Reporting in the Context of National Cultures: A Quantile Regression Approach. InternationalBusiness Review, Vol. 26, No. 2, Pp. 337-353.
14.Bernardi, C.; and A. Stark. (2018). Environmental, Social and Governance Disclosure, Integrated Reporting, and the Accuracy of Analyst Forecasts. The British Accounting Review, Vol. 50, No. 1, Pp.16-31.
15.Hahn, R. and M. Kühnen. (2013). Determinants of Sustainability Reporting: A Review of Results, Trends, Theory, and Opportunities in an Expanding Field of Research. Journal of Cleaner Production, Vol. 59, No. 3, Pp. 5-21.
16.Herzig, C. and S. Schaltegger. (2016). Corporate Sustainability Reporting: An Overview. Sustainability Accounting and Reporting, Availableat: https://link.springer.com/book/10. 1007/978-1-4020-4974-3. [Online][12 June 2017].
17.International Federation of Accountants. (2015). Accounting for Sustainability: From Sustainability to Business Resilience. July.
18.Khan, A.; Muttakin, M.; and J. Siddiqui. (2012). Corporate Governance and Corporate Social Responsibility Disclosures: Evidence from an Emerging Economy. Journalof Business Ethics, Vol. 114, No. 2, Pp. 207-223.
19.KPMG. (2013). Beyond Quarterly Earnings: Is the Company on Track for Long-Term Success? Availableat https://boardleadership.kpmg.us/content/dam/blc/pdfs/2013/aci-spr-2013-roundtable reportbeyond-quarterly-earnings.pdf.
20.Lu, W. (2016). An Exploration of the Associations among Corporate Sustainability Performance, Corporate Governance, and Corporate Financial Performance, Ph.D. Thesis in Philosophy, University of Texas, Available at: https://rc.library.uta.edu/ uta ir/bitstream/handle/10106/25557/ Lu_uta_2502D_12405.pdf?sequence= 1&isAllowed=y[Online] [26 October 2018].
21.Mathuva, D. (2012). The Determinants of Forward-looking Disclosures in Interim Reports for Non-financial Firms: Evidence from a Developing Country. International Journal of Accounting and Financial Reporting, Vol. 2, No. 2, Pp. 125-141.
22.Perrini, F.; Rossi, G.; and B. Rvetta. (2006). Does Ownership Structure Affect Performance? Evidence from the Italian Market. Corporate Governance, Vol. 16, No. 4, Pp. 312- 325.
23.Rezaee, Zabihollah. (2017). Corporate Sustainability: Theoretical and Integrated Strategic Imperative and Pragmatic Approach. The Journal of Business Inquiry, Vol. 16, No. 1, Pp. 60-87.
25.World Commission on Environment and Development. (1978). From One Earth to One World: An Overview, 15th Edition, Oxford: Oxford University Press.
)
